Krajobrazowy i wodny program naprawczy dla regionu Koszyce na Słowacji

RegionKoszyc , położony w południowo-wschodniej części Republiki Słowackiej, ma szerokość 6 754 km2 i obejmuje 14 % terytorium kraju. Społeczność jest drugą najbardziej zaludnioną i czwartą co do wielkości na Słowacji. Większość regionu jest pokryta gruntami ornymi i lasami, które cierpią z powodu połączonych skutków zmiany klimatu i niewłaściwego gospodarowania gruntami. 

Słowacki Instytut Hydrometeorologiczny (SHMU,2022)zaobserwował wzrost wartości temperatury powietrza. Ocieplenie jest najbardziej zauważalne latem, zwłaszcza w sierpniu, gdzie zmiana w porównaniu ze średnią historyczną osiągnęła +2°C. Temporalną i przestrzenną zmianę rozkładu opadów zaobserwowano również na większości Słowacji. Zaobserwowano stosunkowo znaczny wzrost opadów jesiennych, a ostatnio wzrost opadów letnich. Zmiany w strukturze opadów obserwuje się również w regionie koszyckim (strategiaprzystosowania się do zmianyklimatu w regionie koszyckim, 2020r.),wraz ze wzrostem letnich opadów w regionach górskich (Telgart) i spadkiem na nizinach (zwłaszcza na wschód od Milhostova – Niziny Wschodniosłowackiej). 

Na obszarach wiejskich degradacja gruntów spowodowana praktykami rolniczymi na dużą skalę, w tym monokulturą, utratą pokrycia terenu i wylesianiem ( Danáčová, 2020),przyczynia się do powodzi, ponieważ struktura gleby i kruszywa tracą zdolność do zatrzymywania wody i odpływu trolów. WedługsprawozdaniaInstytutu Polityki Środowiskowej (IEP)Słowacja ma średnio największe pola uprawne ze wszystkich państw Unii Europejskiej. Podczas gdy średnia powierzchnia pól w krajach UE wynosi 3,9 hektara, średnia powierzchnia pól na Słowacji wynosi 12 hektarów. Liczba pól monokulturowych osiągnęła prawie 15 000 w 2019 r., a ich całkowita powierzchnia zajmowała prawie 46 % wszystkich gruntów rolnych Słowacji. Duże monokultury kukurydzy, pszenicy i rzepaku dominują na słowackich polach. Pogarsza to jakość gleby, podczas gdy degradacja gleby prowadzi do erozji i utraty gleby. Kraj koszycki traci rocznie ponad 120 mln m3spływu wód opadowych z nieprzepuszczalnych powierzchni i zdegradowanej gleby, która jest odprowadzana przez drogi wodne. Zwiększa to ryzyko powodziowe, powodując utratę wilgoci w glebie i erozję gleby. Ponadto nieprzepuszczalne krajobrazy powodują fale upałów na obszarach wiejskich: osuszone pola uprawne przyczyniają się do powstawania dużych kopuł ciepła, które dominują latem, zwłaszcza po zbiorach, gdy ziemia staje się goła. Intensywne praktyki rolnicze i niepokojenie lasów (Hesslerova, 2018) mają wpływ na ilość i jakość wody, a w konsekwencji na lokalny klimat.

Na obszarach miejskich istniejąca nieodpowiednia gospodarka wodą deszczową i obecność utwardzonych powierzchni (parkingi, dachy, utwardzone powierzchnie, duże magazyny, centra handlowe i parki przemysłowe) przyczyniają się do lokalnych powodzi i zwiększają wpływ fal upałów. Ponadto jakość jednolitych części wód powierzchniowych i wód podziemnych jest niska z powodu zanieczyszczenia ze spływu, który gromadzi zanieczyszczenia, oraz z powodu braku infrastruktury kanalizacyjnej. Jakość powietrza jest również niska – Słowacja odnotowała trzeci najwyższy poziom zanieczyszczenia powietrza w Europie w lutym 2021 r. Koszyce prowadzą publiczny rejestr jednego z najwyższych przypadków astmy i przewlekłego zapalenia oskrzeli na Słowacji (czynnikii skutki zdrowotne zanieczyszczenia powietrza na Słowacji). 

Nowe przepisy dotyczące odpływu wód opadowych przynoszą bardzo potrzebne wysiłki na rzecz tłumienia powodzi i zmniejszenia obciążenia zanieczyszczeniami. Nadal jednak nie uznaje się w pełni ich roli w łagodzeniu skutków zmiany klimatu. 

Celemprogramu odbudowyKoszyc (Plánobnovy krajiny) jest zwiększenie zdolności retencji wody w krajobrazie, ze szczególnym uwzględnieniem terenów zdegradowanych, maksymalizacja zasilania wód gruntowych oraz ograniczenie utraty gleby i składników odżywczych. Zwiększona retencja wody zapewni łagodzenie skutków powodzi, zwiększy dostępność wody w okresach suszy, zwiększy wydajność gleby, zwiększy sekwestrację dwutlenku węgla i ochłodzi środowisko. 

W ramach „nowej zmiany paradygmatu wodnego” zatwierdzonej w programie odbudowy uznano wysoki potencjał wód opadowych w zakresiełagodzenia skutków zmiany klimatuw regionie, zwiększając efektywność odwadniania obszarów miejskich i koncentrując się na zmniejszeniu obciążenia zanieczyszczeniem na redukcji wskaźnika ciepła. Opady poziome i zapewnienie pozyskiwania wody deszczowej na mokro i odnawianie małych cykli wodnych, co przynosi korzyści wszystkim ekosystemom. 

Ten program odbudowy wspiera wszystkie funkcje ekosystemu. Wydajny system wychwytywania opadów sprzyja infiltracji wody do gruntu. Naśladując przyrodę, za każdym razem, gdy pada deszcz, poziom wód gruntowych wzrasta, co przekłada się na wzrost plonów wiosennych podczas susz i zmniejszenie przepływów cieków wodnych podczas powodzi. W ramach programu planuje się zebranie połowy rocznych opadów, ocenionych pod kątem ekstremalnych opadów deszczu z częstotliwością powtarzania wynoszącą 50 lub 100 lat, naturalnie ładując magazynowanie wód podziemnych. Jeżeli program rozszerzy się i uda mu się zainstalować wszystkie proponowane środki retencji wody, regularne opady będą co roku uzupełniać warstwy wodonośne. 

W ramach programu odbudowyKoszyc planuje się wdrożenie 60 mln metrów sześciennych struktur zatrzymujących wodę i struktur zasilających wody gruntowe na prawie 700 tys. ha lasów, gruntów rolnych i miast. Struktury te zbierają opady i udostępniają je w małych cyklach wodnych i poprzez rezerwy wód gruntowych, zasilają źródła i zmniejszają erozję gleby. W programie proponuje się zintegrowane działania w zakresie gospodarowania gruntami i wodą dla każdej gminy, z udziałem lokalnych zainteresowanych stron (np. leśników, rolników, właścicieli gruntów i nieruchomości) w ich odpowiednich nieruchomościach. Środki dotyczące gruntów i wody będą wdrażać najnowsze technologie i praktyki, z poszanowaniem istniejących krajobrazów stworzonych przez człowieka. 

Aby oszacować całkowitą objętość potrzebnych środków bioretencji, oceniono charakterystykę geograficzną, hydrologiczną i geomorficzną regionu oraz oszacowano szybkość spływu dla ekstremalnego zdarzenia opadowego 60 mm. W ramach programu odbudowy przeanalizowano każdy obszar powiatu, zastosowano teledetekcję GIS, mapowanie i dane dotyczące użytkowania gruntów z państwowego rejestru gruntów i map przeglądów katastralnych oraz obliczono ilość dostępnej objętości spływu, która może być bezpiecznie przechowywana i pozyskiwana za pomocą środków naturalnej retencji wody. 

Proponuje się opracowanie środków retencji wody, które mogą wychwytywać co najmniej połowę spływu. W związku z tym, jeżeli na danym terytorium wystąpią zdarzenia ekstremalne, wynik oszacowania skrajnego ryzyka powodziowego będzie co najmniej o jeden rząd niższy niż pierwotna ocena zagrożenia powodziowego. Dobrze wdrożony plan zatrzymywania wody zmniejszy ryzyko powodziowe. W przeprowadzonych obliczeniach, jeśli na teren spadnie opady o wysokiej intensywności 60 mm dziennie, wszystkie opady pozostaną na terytorium, nie powodując ryzyka powodziowego. Biorąc pod uwagę okres nawrotu wynoszący od 50 do 100 lat, program zakłada, że 50 % objętości spływu wód opadowych obciąża istniejące systemy odwadniające i niepotrzebnie spływa do dróg wodnych bez utrzymania ekosystemów. Środki retencji wody deszczowej mogą bezpiecznie zarządzać tą objętością. W programie odbudowy proponuje się środki w krajobrazie leśnym, rolniczym i miejskim oparte na wdrażaniu zielonej infrastruktury, która ogranicza odpływy opadów i zmniejsza ryzyko powodziowe. Zielona infrastruktura przewidziana w programie odbudowy może obejmować różne środki retencji opadów, takie jak struktury infiltracji, wykopy, baseny, baseny bioretencji, ogrody deszczowe i bioklimatyczne, porośnięte roślinnością jamy, nieszczelne zapory i studnie, zapory kontrolne, zapory kłód, suche studnie, cysterny, przepuszczalne nawierzchnie, zmiany gleby w celu zwiększenia przepuszczalności gleby, naturalną sekwencję upraw, żywopłoty, zbieranie wody deszczowej w rolnictwie dorywczym z polami o nachyleniu powyżej 2 stopni, bufory nadbrzeżne, biokorytarze oraz zielone dachy i zielone ściany. 

Na obszarach miejskich program odbudowy przewiduje środki w zakresie zazieleniania mające na celu zaradzenie efektowi miejskiej wyspy ciepła: Należy ochłodzić wszystkie miasta i wsie w regionie, nie tylko Koszyce, stolicę regionu. Zidentyfikowane strategie mają na celu ponowne nawadnianie gruntów i budowanie miejskich projektów bioretencji, poprawiając w ten sposób zdolność gleby do utrzymania pokrywy drzewnej i wegetatywnej. Strategie obejmują również instalowanie przepuszczalnych chodników, zielonych ścian i zielonych dachów w celu chłodzenia miast. 

Ogólny proces realizacji programu opiera się na czterech etapach: 1) budowanie zdolności technicznych, instytucjonalnych i finansowych w celu przygotowania realizacji programu; 2) prowadzić działania w sześciu okręgach położonych w różnych okręgach geograficznych; 3) realizacja projektów na pełną skalę w leśnictwie, krajobrazie rolniczym i miejskim wszystkich powiatów, 4) monitoring i badania. 

Kluczowymi elementami programu odbudowy są badania, monitorowanie i ocena: wpływ środków zatrzymujących wodę na zasilanie wód podziemnych będzie mierzony poprzez mapowanie wzrostu plonów upraw rolnych i ocenę potencjału produkcji biomasy leśnej. Wyniki zostaną wykorzystane przez władze regionalne do okresowej ponownej oceny programu odbudowy i opracowania wytycznych dotyczących strategii adaptacyjnych. 

W ramach programu odbudowy wykorzystano wyniki finansowanego przez UE projektu dotyczącego transnarodowego modelowania dynamicznego systemu SIM4Nexus oraz jego dwanaście studiów przypadku w celu ilościowego określenia korzyści dla ekosystemu. Sim4Nexus zwiększył wiedzę na temat korelacji polityki w zakresie gospodarki wodnej, żywności, energii, różnorodności biologicznej i użytkowania gruntów oraz ich wpływu na cele klimatyczne i cele zrównoważonego rozwoju. Modelowanie wód opadowych w Koszycach uwzględnia strukturę gleby, porowatość, topografię, procesy geomorficzne działów wodnych, które są przedmiotem różnego użytkowania gruntów i pokrycia terenu w okręgach regionalnych. 

Zarządzanie 

Przyjęcie programu rekultywacji przyczyniło się do głębokich zmian w systemie zarządzania regionem dzięki utworzeniu sześciu niezależnych komitetów doradczych ds. rekultywacji zasobów wodnych i gruntów dla sześciu powiatów regionu. Tworzą one wspólnie regionalną radę ds. gospodarki wodnej, silnie zaangażowaną w realizację programu odbudowy (więcej informacji na temat składu tych rad można znaleźć w sekcji „Uczestnictwo zainteresowanych stron”). 

Oczekuje się, że komitety doradcze ds. odbudowyzasobów wodnych i gruntów będą koordynować projekty dotyczące zatrzymywania wody ustanowione w ramach programu odbudowy. Mają one nadzorować ukończenie projektu, przy ewentualnym wsparciu instytucji naukowych na Słowacji i aktywnym zaangażowaniu gmin. Powołano równieżAgencję Wsparcia Rozwoju Regionalnego Koszyc, która ma pomagać i doradzać rządowi słowackiemu i regionowi koszyckiemu. 

Gminy i samorządy miast wspierają program i wyznaczają swojego „ambasadora ds. wody” w celu koordynowania projektów na szczeblu gminnym. Plany miejskie będą koordynowane przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej. 

Komitety doradcze ds. odbudowy zasobów wodnych i gruntów pełnią obecnie funkcję doradczą dzięki całościowemu podejściu międzysektorowemu, które sprzyja zaangażowaniu społeczności. Rozwiązania oparte na zasobach przyrody, takie jak ponowne nawadnianie krajobrazów i rewitalizacja dorzeczy, zwiększą odporność zlewni i zaspokoją potrzeby społeczności lokalnych. 

Przyjęto sześć planów działania dla sześciu powiatów w celu wdrożenia programu odbudowy na poziomie powiatu. Program odbudowy jest opracowywany od 2018 r. i zatwierdzony przez Radę Samorządu Regionu Koszyc w dniu 19 lutego 2021 r.  

ProgramRestauracji stawia drobnych producentów rolnych, gminy i wsie w regionie w centrum inicjatyw. Podejście oparte na społeczności zajmuje się kwestiami środowiskowymi, a także zwraca uwagę na aspekt społeczny, ponieważ uwzględnia lokalne zatrudnienie, które ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia programu odbudowy. Wzmocnienie pozycji społeczności lokalnych i zapewnienie bezrobotnym pracy związanej z odbudową umożliwi równy dostęp do możliwości, wiedzy i zasobów lokalnych. 

W 2019 r., po przygotowaniu pierwszego wniosku dotyczącego programu odbudowy, odbyło się kilka spotkań. Kilku przedstawicieli państwa, wraz z władzami regionalnymi i lokalnymi, np. burmistrzami, uczestniczyło w spotkaniach z rolnikami, zarządcami lasów, przedsiębiorcami, wolontariuszami i aktywistami. Od listopada 2019 r. do grudnia 2020 r. odbyło się dwadzieścia sześć posiedzeń rady doradczej ds. wody w celu opracowania planów działania na rzecz zintegrowanej gospodarki gruntami i wodą. Udostępniono know-howokoło 120 osób. Głównym celem spotkań było stworzenie tablic wodnych kształtujących wizję zintegrowanej ochrony wód w poszczególnych dzielnicach regionu. 

Ostatecznie dla sześciu okręgów regionu utworzono sześć komitetów doradczych ds. rekultywacji wód i gruntów. Każda z sześciu rad jest zaangażowana w należyte zarządzanie krajobrazem i działem wodnym swojego obszaru, dbając o grunty naturalne, lasy miejskie i wiejskie, grunty rolne i pastwiska oraz obszary miejskie, w tym nieruchomości komunalne i prywatne. 

Członkami zarządu są przedstawiciele samorządów gminnych, miejskich i regionalnych, organów administracji państwowej, przedsiębiorcy, aktywiści, wolontariusze i opinia publiczna. Członkowie zarządów wodnych opracowali plany zintegrowanej ochrony wód na swoim terytorium, które stały się częścią strategii rozwoju regionu. 

Program odbudowy może opierać się na wcześniejszych udanych doświadczeniach zrealizowanych w regionie koszyckim, zwłaszcza w ramach poprzedniego„Programurewitalizacji krajobrazu i zintegrowanego gospodarowania wodami w dorzeczu” z lat 2010–2012 oraz „Protokołuwodno-ściekowegow Koszycachz 2005 r.dotyczącego wody w XXI wieku”.

W latach 2010–2012, w ramach programu rewitalizacji, w regionie Koszyc i na całym terytorium Słowacji zainstalowano wiele struktur retencji wody, co świadczy o ich sukcesie, nawet po kilku latach, w ograniczaniu erozji gleby, infiltracji wody i rewitalizacji krajobrazu. W miastach, wsiach, na gruntach rolnych i leśnych ukończone struktury retencyjne regularnie pobierają wodę deszczową i opady śniegu, dzięki czemu miasta są odporne na intensywne opady, a jednocześnie przechowują je na okresy suszy. Trwający wpływ tych istniejących struktur pozyskiwania wody deszczowej, ukończonych w 2012 r., zwiększa zdolność retencji wody krajobrazu rocznie o 10 mln m3 na terytorium Słowacji, co zapewniapowtarzające się korzyści dlaekosystemu i różnorodności biologicznej każdego roku. 

W ramach protokołu w sprawie wody w Koszycachpilotażowyprojekt dotyczący gąbki miejskiej, obejmujący jedynie 3 hektary, utrzymał opady przez okres 18 lat, unikając intensywnego spływu i erozji gleby. Zgodnie z szacunkami organizacji pozarządowej „Ludzie i woda”nadal funkcjonujące struktury zwiększają szacowaną zdolność retencji wody deszczowej o 6 000 m3 rocznie. W związku z tym w latach 2005–2023 udostępniono co najmniej 108 000 m3wody do infiltracji i ewapotranspiracji, zapobiegając jednocześnie powodziom i chroniąc właściwości. 

Innym uznanym elementem sukcesu poprzednich programów, który ma zostać powtórzony w obecnym, był wielki wysiłek na rzecz umożliwienia społecznościom tworzenia pozytywnych rozwiązań środowiskowych we własnym interesie. Utworzono zielone miejsca pracy w celu przywrócenia lokalnego obiegu wody i węgla poprzez programy rekultywacji zlewni. Zapewniają szkolenia i zatrudnienie, ekologiczny rozwój społeczności, tożsamość kulturową i poczucie własnej wartości dla bezrobotnych i zmarginalizowanych społeczności. Znacznie zwiększono świadomość społeczną i ekspercką na temat potrzeby i znaczenia środków retencji wody i pozyskiwania wody deszczowej na szczeblu regionalnym i krajowym.   

Programrewitalizacji zakończył się przedwcześnie ze względu na zmiany polityczne w krajowej koalicji rządowej i wynikające z nich priorytety finansowe: przed zakończeniem programu wykorzystano jedynie 4% przydzielonych środków. Finansowanie zostało zawieszone przed wprowadzeniem jakiegokolwiek monitorowania. Większość dawnych projektów renowacyjnych została jednak zakończona w słowackich regionach Kysuce, Turiec, Prešov, Horehronie i niektórych gminach regionu koszyckiego. W samym regionie Koszyc w ramach krajowego programu rewitalizacji Słowacjiw latach 2010-2012 zrealizowano 250 000 m3projektów związanych z zieloną infrastrukturą i pozyskiwaniem wody deszczowej. Biorąc pod uwagę średnie roczne opady w regionie, ocenaorganizacji pozarządowych „Ludzie i woda”wskazuje, że od 2010 r. 12 mln m3retencji wody deszczowej przyniosło korzyści ludziom i przyrodzie w uczestniczących gminach regionu koszyckiego. 

 
Kolejnym ograniczeniem był fakt, że własność gruntów nie została ustalona między państwem a byłymi właścicielami gruntów: grunty prywatne znacjonalizowano w latach 50. XX wieku, kiedy duże połacie gruntów prywatnych włączono do gospodarstw spółdzielczych i do parków narodowych.  Znajduje to odzwierciedlenie w statystykachEurostatu, według których całkowita średnia powierzchnia słowackiego gospodarstwa rolnego wynosi 77 hektarów na gospodarstwo, co jest trzecim co do wielkości obszarem w Europie. Duże gospodarstwa są zaprojektowane do nadmiernego odwadniania w celu ułatwienia intensywnych praktyk rolnictwa przemysłowego, eliminując żywopłoty i naturalną retencję wody deszczowej. 

Powodzenie programu odbudowy zależy od zainteresowania i możliwości finansowania ze strony rządu krajowego. Obecnie brakuje wystarczających środków finansowych na stacje monitorowania i oceny, aby ocenić powodzenie odbudowy zlewni. W związku z tym słowackie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowuje nowy instrument finansowy – „Fundusz Klimatyczny na rzecz Gleby”, który będzie wspierał tego rodzaju środki przystosowawcze i zarządcze w sposób systematyczny i na dużą skalę. Zostanie to przeprowadzone w ramachsystemu certyfikacji banków węgla i wody,który jest w przygotowaniu. Ponadto ministerstwo wspiera zintegrowane podejście do gospodarowania gruntami, glebą i wodą. Ministerstwo przedstawiło podejście NEXUS w formie dokumentu eksperckiego „Wodadla uzdrowienia klimatu – biała księga nowego paradygmatu wodnego”na konferencji ONZ w sprawie wody w 2023 r. (22–24 marca 2023 r.) oraz podczas spotkania koordynacyjnego państw członkowskich UE, a także podczas wielu dyskusji naforum FAO.  Ponadto nowy unijny projekt DALIA – Latarnia morska na Dunaju opracowuje metodykę monitorowania, zapewniając zintegrowanenarzędzie służące lepszemupodejmowaniu decyzji i lepszej odbudowie ekosystemów wód słodkich i przejściowych w dorzeczu Dunaju.  

Kolejną barierą finansowania jest ograniczony dostęp do funduszy wspólnej polityki rolnej (WPR), która musi uznać za środek retencję i infiltrację wody w glebie. Obecna polityka krajowa bardzo utrudnia rolnikom składanie wniosków o dotacje na zbieranie opadów. W nowym planie strategicznym WPR na lata 2023–2027 dla Słowacji przewidziano możliwość zwiększenia zdolności retencji wody w strukturach gleby i krajobrazu po raz pierwszy. Należy jeszcze uprościć wymogi sprawozdawcze dla drobnych producentów rolnych posiadających kilka granic polowych.   

Ponadto istnieje silna potrzeba koordynacji, tj. perspektywy systemowej. Gospodarka wodna jest wspólna dla wielu zainteresowanych stron i podlega różnym politykom. Rządy publiczne, Ministerstwo Rolnictwa, Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Środowiska muszą zająć się kwestią gospodarowania wodami w dorzeczu w ramach podejścia systemowego, które wspiera wszystkie rodzaje działalności gospodarczej i funkcje ekosystemu. WregionieKoszyc organizację spotkań roboczych z zainteresowanymi stronami dodatkowo skomplikowały pandemie COVID-19, a w 2021 r. zawieszono organizację spotkań roboczych na miejscu. 

Środki retencjiwody zaproponowane w programie odbudowy przynoszą wymierne korzyści w zakresie łagodzenia skutków powodzi i oczekuje się, że zapobiegną szkodom w infrastrukturze, dewastacji upraw, zniszczeniu mienia i zakłóceniom ekosystemów. Zwiększają również zasilanie wód gruntowych, podnosząc zwierciadło wody, z korzyścią dla zaopatrzenia w wodę. W szczególności w programie odbudowy uznano nasycenie wód podziemnych za tańszą i bardziej zrównoważoną alternatywę dla magazynowania wód powierzchniowych. Oczekiwane korzyści (po pełnej realizacji programu wregionie Koszyc)obejmują: 12000 l/s doładowania warstwy wodonośnej, średnia redukcja temperatury o 0,7 °C (w całym regionie, ale 1,3 °C w miastach), 1,8 mln ton pochłaniania dwutlenku węgla przez glebę i biomasę, 3200 nowych miejsc pracy i 32 mln EUR rocznego wzrostu plonów ze względu na zwiększenie żyzności gleby (programodbudowy). 

Ulepszona funkcja gąbki glebowej (zdolna do zatrzymywania i filtrowania wody) oraz ulepszona ewapotranspiracja ułatwiona przez rośliny to ważne korzyści ekosystemowe, które zostały określone ilościowo w modelowaniu SIM4Nexus. Po zakończeniu wszystkich proponowanych środków retencji wody efekt chłodzenia parowania złagodzi wyspy ciepła i wyśle prawie 40 TWh ciepła do górnych warstw atmosfery. 

Oczekuje się również, że programodbudowy w znacznym stopniu przyczyni się do zwiększenia różnorodności biologicznej, zmniejszenia zagrożeń dla zdrowia, zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza i pyłu oraz przyniesie korzyści społeczne. Region stanie się bardziej atrakcyjny, poprawiając jakość życia, rozwijając wyższe wartości nieruchomości oraz zachęcając do lokalnej turystyki, wspierając lokalną gospodarkę. 

Całkowity koszt ogólnopolskiego programu rewitalizacji w 2012 r. wyniósł 42 mln euro, zatrudniając 8 tys. osób w 488 miastach. Na podstawie wcześniejszych doświadczeń z ukończonymi projektami retencji wody (100 000 tysięcy struktur retencyjnych zainstalowanych na Słowacji w latach 2010–2012)planiści szacują, że budowa jednego metra sześciennego objętości bioretencji na rozwiniętym obszarze zurbanizowanym będzie kosztować 28 EUR/m3. Na obszarach wiejskich (różne rodzaje gruntów, takie jak lasy, grunty rolne, pastwiska, sady, ogrody, winnice) projekty związane z zatrzymywaniem wody będą kosztować 5 EUR/m3. Cały region koszycki będzie zatem wymagał inwestycji w wysokości 408 mln EUR w ciągu dziesięciu lat. Największa inwestycja trafi na tereny miejskie. Projekty retencji wody na gruntach rolnych będą wymagały drugiej co do wielkości inwestycji, a ekosystem leśny zajmie trzecie miejsce. (Szacunki opierają się na kosztach z 2019 r. i należy je dostosować w celu odzwierciedlenia cen bieżących.) 

Wszystkie słowackie gminy i regiony posiadają dane, statystyki i mapy dotyczące nieruchomości gruntowych i użytkowania gruntów. Dane te, przechowywane w rejestrach gruntów, mogą być wykorzystywane do oceny potrzeb i zasobów w celu realizacji projektów gospodarowania zasobami wodnymi w podziale na obszar geograficzny i rodzaj użytkowania gruntów. 

W dniu 24 lutego 2005 r. parlament Koszyc zatwierdził w swojej rezolucji „Protokół w sprawie wody w Koszycachw XXI wieku” jako strategiczny dokument dotyczący ochrony wód w aglomeracji koszyckiej w celu zapobiegania powodziom, suszom i innym skutkom zmiany klimatu. Celem protokołu było wzmocnienie retencji wód opadowych bezpośrednio w krajobrazie miejskim, a tym samym przywrócenie zniszczonych ekosystemów do zdrowego klimatu. W 2010 r. rząd Słowacji przyjął „Program rewitalizacji krajobrazu i zintegrowanego gospodarowania wodami w dorzeczu”, który umożliwił wdrożenie wielu środków odbudowy w regionie. W 2019 r., podpisując rezolucję ONZ 73/284 (dekada odbudowy ekosystemów 2021–2030), rząd Słowacji wzmocnił swoje zobowiązanie do zapobiegania degradacji ekosystemów, jej powstrzymywania i odwracania. Departamenty państwowe, gminy, organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa są wezwane do współpracy w wysiłkach na rzecz odbudowy jako jednej ze strategicznych ścieżek osiągnięcia celów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Program odbudowy Koszyc na 2022 r. jest kontynuacją tej ścieżki i wyznacza strategiczny kierunek regionu do 2030 r. 

W 2018 r. rząd regionalny Koszyc zatwierdził pierwszy wniosek dotyczący programu odbudowy, a następnie ostatecznie przyjął go w lutym 2021 r. W 2019 r. utworzono sześć niezależnych „komitetów doradczych ds. rekultywacji wód i gruntów” dla sześciu okręgów geograficznych regionu koszyckiego, które wspólnie utworzyły Regionalny Zarząd ds. Wody „Umbrella”. 

Programodbudowy został zaproponowany w 2018 r. i przyjęty w 2021 r. przez regionKoszyc. Jego wdrożenie ma dziesięcioletni horyzont czasowy, od 2021 r. do 2030 r. W tym okresie zaplanowano realizację i monitorowaniewszystkich projektów. 

Czas trwaniaprogramu odbudowy wynosi dziesięć lat. Oczekuje się jednak,że zmiany w systemach zarządzania i wdrożonych środkach retencji wody, przy odpowiednim utrzymaniu, będą trwały dłużej niż okres trwania programu odbudowy. 

Zuzka Mulkerin 
info@waterholistic.com 

Michal Kravčík
kravcik@ludiaavoda.sk  

Jaroslav Tesliar 
Director of the The Agency for the Support of Regional Development Košice 
jaroslav.tesliar@arr.sk, website link 

Martin Kovac 
State Secretary of the Ministry of Agriculture and Rural Development of the Slovak Republic 
martin.kovac@land.gov.sk, website link  

Plan rad wodnych Koszyckiego Programu Odnowy Krajobrazu (dokument oryginalny) 

Michał Kravčίk i in. (2012). Po nas, pustynia i potop? 

Sušnik i in., 2022 r. Koszty i korzyści środków retencji wody opartych na krajobrazie jako rozwiązań opartych na zasobach przyrody służących łagodzeniu skutków zmiany klimatu we wschodnich Niemczech, Republice Czeskiej i na Słowacji. 

Woda na odbudowę klimatu. Nowy paradygmat wody