Realizacja portugalskiego planu awaryjnych fal upałów

Podatność ludności na podwyższone temperatury zależy od stanu zdrowia i warunków społeczno-ekonomicznych jednostki, systemu opieki zdrowotnej, konkretnej lokalizacji i częstotliwości występowania ekstremalnych temperatur w tej lokalizacji. Każdy z nich jest złożonym i wymagającym tematem. Skuteczne wdrożenie krajowego planu awaryjnego na wypadek fali upałów wymaga, aby informacje na wszystkie te tematy były znane, monitorowane i w razie potrzeby podejmowane były środki naprawcze.

Ekspozycja na podwyższone temperatury wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością i zachorowalnością. Dowody z badań szeregów czasowych w europejskich miastach wskazują na wyraźny związek między podwyższonymi temperaturami a śmiertelnością z powodu chorób układu oddechowego. Starsze osobniki są szczególnie wrażliwe podczas ekstremalnych letnich temperatur. To ostatnie można przypisać zmniejszonej reakcji termoregulacyjnej u tych osób, a w niektórych przypadkach obecności chorób przewlekłych, ograniczonej mobilności i braku samowystarczalności.

Prognozy dotyczące zmiany klimatu wskazują, że liczba dni z ekstremalnymi upałami w Portugalii wzrośnie, a obszary miejskie będą bardziej wrażliwe. Jeśli przyszłe populacje staną się bardziej zurbanizowane, a liczba osób starszych będzie nadal wzrastać, kwestia śmiertelności związanej z upałem prawdopodobnie stanie się poważniejsza.

Głównym celem portugalskiego planu awaryjnego na wypadek fali upałów jest zapobieganie niekorzystnym skutkom dla zdrowia wynikającym z podwyższonych temperatur, biorąc również pod uwagę możliwe skutki zmiany klimatu. Osiąga się to poprzez dostarczanie władzom lokalnym w odpowiednim czasie odpowiednich informacji, aby umożliwić im przeprowadzenie ocen ryzyka i odpowiednich środków naprawczych. Szczególną uwagę zwraca się na osoby starsze. W planie tym określono role i funkcje instytucji rządowych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Chociaż jest on koordynowany centralnie przez Dyrekcję Generalną ds. Zdrowia, ma zdecentralizowaną strukturę operacyjną.

Główne elementy i działania przewidziane w planie obejmują:

• Określenie ról i obowiązków każdego organu zaangażowanego w realizację planu. W sektorze zdrowia role i obowiązki obejmują szczebel krajowy, regionalny i gminny. W planie ustanowiono również protokoły operacji z innymi sektorami, takimi jak usługi ochrony (w tym usługi metrologiczne) i usługi społeczne.
• Codzienne ostrzeżenia dla ogółu społeczeństwa dotyczące stanu zagrożenia związanego z ekstremalnymi temperaturami i falami upałów. Rozważa się trzy możliwe poziomy alarmowe: (i) zielony, wskazujący normalne temperatury dla tej pory roku; (ii) żółty, wskazujący, że temperatury są wysokie i mogą powodować niekorzystne skutki dla zdrowia w najbardziej wrażliwej populacji; (iii) Czerwony, wskazujący skrajnie wysokie temperatury mogące powodować znaczące niekorzystne skutki dla zdrowia.
• Dla każdego poziomu alarmowego ustanawia się szczególne środki ochrony w celu ograniczenia ewentualnych niekorzystnych skutków dla zdrowia; na przykład podczas czerwonego poziomu alarmowego: a) informować ogół społeczeństwa, zakłady opieki zdrowotnej, służby socjalne i odpowiednie kanały medialne o poziomie alarmowym i zalecać, jakie środki ochronne (tj. picie wody), które można zastosować w celu zmniejszenia stresu cieplnego; b) wzmocnienie kanałów komunikacji między sektorem zdrowia a innymi sektorami; c) wymieniać się ze służbami ratunkowymi w celu promowania transportu do jednostek ratunkowych w szpitalach i tymczasowych miejscach z dostępem do klimatyzatorów; d) zapewnienie, aby w tym okresie grupy ludności znajdujące się w trudnej sytuacji nie były osamotnione; e) zapewnić, aby jednostki reagowania kryzysowego w zakładach opieki zdrowotnej dysponowały dodatkowymi zdolnościami.
• Szczególny nacisk na słabsze grupy społeczne. W planie określono różne działania szkoleniowe i komunikacyjne skierowane do słabszych grup społecznych.
• Monitorowanie śmiertelności i zachorowalności związanych z okresami stresu cieplnego.
• Przedstawienie ministrowi zdrowia i ogółowi społeczeństwa sprawozdania z działań opracowanych w ciągu roku w ramach planu awaryjnego na wypadek fali upałów.

Instytucje rządowe na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym były zaangażowane w opracowanie planu i współpracowały przy przyjmowaniu różnych ról na różnych etapach działania planu. Obejmuje to również pracowników służby zdrowia, szpitale i inny personel ratunkowy. Komunikaty dotyczące poziomów alarmowych i odpowiednich wymaganych działań mających na celu zmniejszenie ryzyka są przekazywane mediom. Drukowane materiały na temat sposobów ograniczania ryzyka są powszechnie dostępne w klinikach i innych miejscach skierowanych do grup szczególnie wrażliwych, takich jak domy osób starszych. Informacje są również dostępne online na stronie internetowej Dyrekcji ds. Zdrowia, a także na stronie internetowej regionalnych organów ds. zdrowia.

System ostrzegania jest dobrze znany w kraju i był w stanie zidentyfikować główne epizody fali upałów w Portugalii. Trudno jest ocenić, w jaki sposób ograniczyło to niekorzystne skutki dla zdrowia, a obecnie nie ma dostępnych informacji.

Plan funkcjonuje na szczeblu krajowym od 2004 r.; w tym okresie wprowadzono różne dostosowania, aby umożliwić lepsze wdrożenie. Jedną z największych zmian było przeniesienie zadań wdrożeniowych z instytucji rządowych na szczeblu centralnym na instytucje rządowe na szczeblu regionalnym i lokalnym, co umożliwiło bardziej realistyczną ocenę ryzyka i szybsze reagowanie w ramach systemu opieki zdrowotnej.

Inną ważną zmianą było wprowadzenie różnych wartości odcięcia temperatury używanych do wyzwalania zmian w każdym regionie. Jest to jednak część planu, która nadal mogłaby korzystać z bardziej wyrafinowanych informacji. Obecna definicja fali upałów (lub okresu z ekstremalnymi upałami) opiera się na statystycznym porównaniu przewidywanego klimatu z danymi klimatycznymi oczekiwanymi dla tego okresu w tym regionie. Przeprowadzanie ocen w każdym regionie w celu określenia progu na podstawie wrażliwości lokalnej ludności i klimatu byłoby prawdopodobnie bardziej efektywne.

Plan jest w pełni finansowany przez Ministerstwo Zdrowia. Pracownicy pracujący nad tym planem pracują również w innych obszarach podstawowej opieki zdrowotnej, co bardzo utrudnia oszacowanie kosztów i zasobów związanych z planem.

Z definicji korzyścią płynącą z tego planu jest zapobieganie niekorzystnym skutkom dla zdrowia. Pomiar tych korzyści jest bardzo trudny i nie został jeszcze obliczony.

Plan awaryjny dla fal upałów jest krajowym planem opracowanym, finansowanym i wdrażanym przez Ministerstwo Zdrowia.

Po fali upałów w 2003 r. ustanowiono portugalski plan awaryjny na wypadek fali upałów, który funkcjonuje co roku od 2004 r., od maja do września.

Zakłada się, że działania przewidziane w planie będą kontynuowane w perspektywie długoterminowej. Przegląd planu zaplanowano na lata 2016–2017.

Paulo Diegues
Head of Environmental and Occupational Health Division
Directorate-General of Health
E-mail: diegues@dgs.pt