Athléimneacht Chóir

Uirbeach

Príomhtheachtaireachtaí

• Ón leibhéal áitiúil go dtí an leibhéal domhanda, is iad na daoine agus na pobail is leochailí is mó atá i mbaol ó thionchair an athraithe aeráide, is acu is lú atá an cumas oiriúnú a dhéanamh, agus is acu is lú is dócha a chloisfear, a aithneofar agus a bhainfidh tairbhe as gníomhaíochtaí oiriúnúcháin. Aithnítear le straitéisí athléimneachta córa dáileadh míchothrom thionchair an athraithe aeráide ar dhaoine agus ar áiteanna, na réamhriachtanais mhíchothroma, agus cumais (shóisialta, eacnamaíocha, pholaitiúla, a bhaineann leis an tsláinte etc.) chun oiriúnú agus chun páirt a ghlacadh sna tairbhí a chuirtear ar fáil le gníomhaíochtaí oiriúnúcháin.
• Is príomhghné é an coincheap ‘gan aon duine a fhágáil ar lár’ i mbeartais de chuid an Aontais a bhaineann leis an oiriúnú don athrú aeráide a rinneadh le déanaí agus a bheidh ann amach anseo, lena n-áirítear pacáiste beartais an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip agus Misean an Aontais maidir le hoiriúnú don athrú aeráide. Le Straitéis nua an Aontais Eorpaigh um an Oiriúnú go háirithe, cuireadh béim shainráite ar athléimneacht chóir.
• Chun a áirithiú nach bhfágfar aon duine ar lár, ní mór díriú ar ghnéithe cothromais ag gach céim den phleanáil, den chur chun feidhme agus den fhaireachán oiriúnaithe, agus ar gach leibhéal rialachais. Tá rannpháirtíocht fhóinteach grúpaí leochaileacha sna próisis sin ríthábhachtach freisin.

Athléimneacht chóir — neamhionannais i rioscaí aeráide agus i ngníomhaíocht oiriúnaithe a shárú

Is iad na daoine is leochailí — mar gheall ar a n-aois, a sláinte, a n-áit chónaithe, nó a stádas socheacnamaíoch — agus na córais is mó atá i mbaol mar gheall ar thionchair an athraithe aeráide, is lú an cumas atá acu oiriúnú, agus is lú an seans go n-éistfear leo, go n-aithneofar iad agus go dtairbheoidh siad de ghníomhaíochtaí oiriúnaithe. Tá sé d’acmhainn ag gníomhaíocht oiriúnúcháin cuid de na neamhionannais sin a leigheas, ach tá an baol ann freisin go ngéarófar ar na bearnaí atá ann cheana.

Dá bhrí sin, ní mór an coincheap ‘gan aon duine a fhágáil ar lár’ san athrú aeráide ar a dtugtar ‘ceartas san oiriúnú’ nó ‘athléimneacht chóir’ a chur san áireamh go cuí agus oiriúnú aeráide cóir, claochlaitheach agus fadtéarmach á chur chun feidhme chun cleachtais mhí-oiriúnaitheacha a sheachaint, riosca a athdháileadh nó neamhionannais atá ann cheana a threisiú, agus chun cruthú ‘buaiteoirí’ agus ‘caillteoirí’ a sheachaint (CCE,2021). Go háirithe, tá an méid seo a leanas i gceist leis sin:

• Ualach éagothrom na rioscaí aeráide a laghdú — Bíonn tionchar díréireach ag an athrú aeráide ar ghrúpaí agus ar réigiúin áirithe mar gheall ar nochtadh míchothrom an athraithe aeráide, leochaileachtaí a bhí ann cheana, cumais eacnamaíocha agus pholaitiúla éagsúla chomh maith le rochtain éagsúil ar sheirbhísí poiblí agus ar bhonneagar (amhail tithíocht leordhóthanach a chosaint ar thuilte agus ar theochtaí foircneacha). Soláthraíonntuarascáil EEA léargas breise ar neamhionannais maidir le leochaileacht agus nochtadh do ghuaiseacha aeráide.
• Cothromas a áirithiú i ndáileadh na dtairbhí (agus na n-ualaí) a bhaineann le hoiriúnú – ní gá go rachadh bearta agus beartais oiriúnaitheacha chun tairbhe gach duine a mhéid céanna, agus i gcásanna áirithe d’fhéadfadh ‘mí-oiriúnú’ a bheith mar thoradh orthu fiú. Mar shampla, is féidir le hinfheistíochtaí oiriúnaithe (e.g. limistéir ghlasa, árachas tuilte, bearta áitiúla coigilte nó fuaraithe uisce) nach n-áirithítear inacmhainneacht leo teaghlaigh ar ioncam íseal a eisiamh

Dá bhrí sin, chun a áirithiú nach bhfágfar aon duine ar lár, ní mór díriú ar ghnéithe ceartais ag gach céim de thimthriall an bheartais oiriúnúcháin chomh maith le rannpháirtíocht fhóinteach na ngrúpaí a ndéantar difear dóibh agus na ngrúpaí leochaileacha i bpróisis chinnteoireachta.

Creat beartais

Tá méadú ag teacht ar an aitheantas a thugtar don ghá atá ann ‘gan aon duine a fhágáil ar lár’ in earnálacha beartais uile an Aontais, go háirithe san oiriúnú don athrú aeráide. Tá athléimneacht chóir lárnach i gClár Oibre 2030 na Náisiún Aontaithe agus i Straitéis nua an Aontais Eorpaigh um Oiriúnú, lena gcuirtear dlí aeráide an Aontais chun feidhme. Leagtar béim sa Straitéis ar a thábhachtaí atá sé athléimneacht a bhaint amach ar bhealach cóir agus cothrom agus bearta oiriúnaithe a cheapadh chun gnéithe sóisialta a chur san áireamh, lena n-áirítear gnéithe idirnáisiúnta den riosca aeráide agus den oiriúnú don athrú aeráide. Cuireann sé de cheangal ar an Aontas Eorpach tacú leis an aistriú cóir trí réimse beartas agus scéimeanna cistiúcháin, agus trí reachtaíocht fostaíochta agus shóisialta atá ann cheana a fhorfheidhmiú.

Leagtar béim sa Chomhaontú Glas don Eoraip ar ‘aistriú cóir’ chuig sochaí nach mbeidh aon ghlanastaíochtaí gás ceaptha teasa aici faoi 2050, agus aithnítear ann gur gá aghaidh a thabhairt ar an ualach díréireach atá ar thíortha áirithe agus ar ghrúpaí áirithe sa daonra. Beidh an ghníomhaíocht faoin gComhaontú Glas don Eoraip, amhail an pacáiste FIT for 55, á treorú ag Colún Eorpach na gCeart Sóisialta, chun na beartais eacnamaíocha agus chomhshaoil a chothromú le beartais shóisialta.

Feabhas a chur ar an mbonn eolais

Cé go bhfuil an téarma ‘Athléimneacht Chóir’ réasúnta nua i dtimpeallacht an bheartais aeráide, tá réimse seanbhunaithe taighde ann cheana féin maidir le himpleachtaí sóisialta an athraithe aeráide, agus le déanaí tá an bonn eolais ar an leibhéal domhanda agus ar an leibhéal Eorpach ag fás.

Cumhdaítear an t-ábhar go sonrach i roinnt tuarascálacha, ar an leibhéal domhanda agus ar leibhéal an Aontais araon. Aithníodh cheana féin sa 5ú Tuarascáil Mheasúnachta ó IPCC (AR5) dáileadh míchothrom na rioscaí aeráide sna hearnálacha éagsúla, agus leagtar béim sa 6ú Tuarascáil Mheasúnachta is déanaí ó IPCC (AR6) ar an gceartas mar chroícháilíocht an oiriúnaithe aeráide ar gach leibhéal rialachais. Go háirithe, le rannchuidiú Mheitheal II le AR6, sainaithnítear prionsabail an cheartais ar cheart iad a chur san áireamh agus meastóireacht á déanamh ar roghanna oiriúnúcháin.

Cuirtear i láthair san Ochtú Tuarascáil maidir le Comhtháthú Eacnamaíoch, Sóisialta agus Críochach na héagothromaíochtaí socheacnamaíocha agus críochacha atá ann faoi láthair san Eoraip agus an chaoi a bhfuil siad níos measa mar gheall ar thionchair an athraithe aeráide, rud a léiríonn gur cheart forbairt a dhéanamh ar an mbeartas comhtháthaithe chun freagairt do na dúshláin sin.

Sa pháipéar teicniúil ó ETC/CCA ‘Leaving No One Behind’ in Climate Resilience Policy and Practice in Europe’ [Gan aon duine a fhágáil ar lár] (2021)déantar iniúchadh ar impleachtaí praiticiúla an ‘aistrithe chóir’ i gcomhthéacs an oiriúnaithe agus na hathléimneachta in aghaidh an athraithe aeráide — ‘athléimneacht chóir’. Tugtar léargas ann ar conas gnéithe ceartais a mheas i ngach céim de thimthriall an bheartais oiriúnúcháin de réir na hUirlise Tacaíochta um Oiriúnú. Le táirgí eile LEE agus CCE/CCA atá tábhachtach chun athléimneacht chóir a thuiscint, cuirtear gnéithe sláinte agus gnéithe a bhaineann le cúrsaí uirbeacha de bheartais athléimneachta córa san áireamh.

Tá sé mar aidhm ag EEA dul i ngleic le breithniú na ngnéithe ceartais i mbeartais mhaolaithe agus oiriúnaithe i gcur chuige comhtháite. I bhfaisnéisiú ó EEA Ag iniúchadh na ndúshlán sóisialta a bhaineann le beartais fuinnimh ísealcharbóin san Eoraip, breithnítear gnéithe oiriúnaithe sa mheasúnú ar thionchair éagóracha cánacha carbóin agus fuinnimh agus anailíse beartais chun na tairbhí do chuspóirí a bhaineann le hoiriúnú a uasmhéadú.

Faisnéisiú EEA 2022 Towards ‘just resilience’ [I dtreo ‘athléimneacht chóir’]: gan aon duine a fhágáil ar lár agus oiriúnú don athrú aeráide ag féachaint ar an gcaoi a ndéanann an t-athrú aeráide difear do ghrúpaí leochaileacha agus ar an gcaoi ar féidir na tionchair sin a chosc nó a laghdú trí ghníomhaíochtaí oiriúnaithe cothroma. Cuirtear i láthair ann freisin samplaí de bheartais agus de bhearta atá dírithe ar chothromas ó gach cearn den Eoraip.

Déanann an tAontas roinnt gníomhaíochtaí freisin chun tuilleadh eolais agus modheolaíochtaí a chur ar fáil do lucht ceaptha beartas agus do chleachtóirí chun beartais agus bearta athléimneachta córa a chur chun feidhme. Mar shampla, cuireann an sainghrúpa um Thionchar Eacnamaíoch agus Sóisialta an Taighde (ESIR) comhairle beartais fhianaisebhunaithe ar fáil don Choimisiún maidir le conas beartas taighde agus nuálaíochta atá cothrom, réamhbhreathnaitheach agus claochlaitheach a fhorbairt.

I gcomhar le roinnt comhpháirtithe de chuid an Aontais agus comhpháirtithe domhanda, tá an Fhaireachlann Eorpach Aeráide agus Sláinte á forbairt ag an gCoimisiún Eorpach agus ag EEA. Cuireann sé rochtain ar fáil ar na hacmhainní eolais is ábhartha maidir le leochaileacht grúpaí sóisialta i leith tionchair agus rioscaí aeráide a bhaineann leis an tsláinte agus maidir leis an gceartas i bhfreagairtí beartais.

Is príomhábhar de chuid chlár Fís 2020 é an ceartas i mbeartais aeráide freisin, go háirithe chun an t-athrú aeráide a mhaolú. Maidir le hoiriúnú, tá staidéar á dhéanamh ag roinnt tionscadal leanúnach ar impleachtaí dáileacháin rioscaí aeráide agus beartas gaolmhar. Mar shampla, déanann tionscadal CASCADE staidéar ar iomadú rioscaí aeráide ar an leibhéal idirnáisiúnta ar shochaithe na hEorpa, agus measúnú á dhéanamh ar na míbhuntáistí socheacnamaíocha a d’fhéadfadh a bheith ann. Díríonn tionscadal NAVIGATE ar bheartais, lena bhforbraítear Samhlacha Measúnaithe Comhtháite nua atá in ann neamhionannais a shamhaltú agus measúnú a dhéanamh ar an tionchar a bhíonn ag beartais mhaolaithe agus oiriúnaithe orthu. Thairis sin, tá sé beartaithe ag tionscadal JustNature réitigh dhúlrabhunaithe a ghníomhachtú mar uirlisí chun an ceart chun sláinte agus folláine a chinntiú i seacht gcathair phíolótacha.

Rannchuidíonn clár LIFE freisin leis an mbonn eolais a leathnú. Mar shampla, cuirfidh tionscadal na réigiún atá ag teacht chun cinn taithí phraiticiúil ar fáil maidir le grúpaí leochaileacha a mhapáil le haghaidh measúnuithe riosca agus maidir le breithniú a dhéanamh ar ghnéithe ceartais i dtreochlárú oiriúnaithe bardasach agus réigiúnach

Tacú le maoiniú agus infheistíocht

Tá an tAontas tiomanta do thacaíocht a thabhairt don ‘aistriú cóir’ trí scéimeanna cistiúcháin tiomnaithe amhail an Ciste um Aistriú Cóir.

Támaoiniú oiriúnúcháin ar fáil ó shruthanna cistiúcháin éagsúla de chuid an Aontais agus tacaíonn go leor acu le hathléimneacht chóir freisin. Áirithítear leis an gCreat Airgeadais Ilbhliantúil 2021-2027 go ndearnadh gníomhaíochtaí oiriúnaithe don athrú aeráide a chomhtháthú i ngach mórchlár caiteachais de chuid an Aontais, mar a fhoráiltear freisin i Straitéis an Aontais Eorpaigh um an Oiriúnú. Ina theannta sin, cuireann an Coimisiún Eorpach cistí ar fáil freisin tríd an gclár Next Generation EU (EUR 750 billiún) chun téarnamh ón ngéarchéim eacnamaíoch a bhaineann le heipidéim COVID-19. Leis an gclár, maoinítear na pleananna náisiúnta téarnaimh agus athléimneachta atá ceaptha geilleagair na hEorpa a athrú ó bhonn trí bhíthin aeráid chothrom agus aistriú digiteach.

Tá Clár LIFE tiomnaithe go hiomlán don chomhshaol agus tá buiséad EUR 1.9 billiún aige do Ghníomhú ar son na hAeráide lena n-áirítear oiriúnú don athrú aeráide.

Tá aghaidh a thabhairt ar neamhionannais san aistriú glas i gcroílár phríomhthreoshuíomhanna straitéiseacha Fís Eorpach freisin (EUR 95.5 billiún). De réir Phlean Straitéiseach 2021-2024, rannchuideoidh an clár, trí thaighde, le sochaí Eorpach níos athléimní, níos cuimsithí agus níos daonlathaí a chruthú. Chuige sin, déanfaidh téama an chothromais i ngníomhaíochtaí maolaithe agus oiriúnaithe crosghearradh ar Chláir Oibre Fís Eorpach agus go háirithe, rannchuideoidh sé ghlao nua le cur chun feidhme an Mhisin maidir le hOiriúnú don Athrú Aeráide. Cé nach luaitear gnéithe sóisialta go sainráite in aon cheann de na glaonna, cuirfear gnéithe ceartais san áireamh ina gcur chun feidhme de réir chuspóirí Mhisean an Aontais maidir le hoiriúnú don athrú aeráide.

Is iad seo a leanas cláir chistiúcháin Eorpacha ábhartha eile:

• Tacaíonn an Comhbheartas Talmhaíochta (EUR 378.5 billiún) le hoiriúnú na hearnála talmhaíochta, agus aird ar leith á tabhairt ar ghrúpaí leochaileacha feirmeoirí
• Is príomhionstraim maoinithe é Ciste Sóisialta na hEorpa Plus (CSE+) chun tacú leis na grúpaí is leochailí san Eoraip. Maoiníonn CSE cur chun feidhme phrionsabail Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta: comhionannas deiseanna agus rochtain ar an margadh saothair; dálaí oibre cothroma, agus cosaint shóisialta agus cuimsiú sóisialta.
• Féadfar Ciste Forbraíochta Réigiúnaí na hEorpa (CFRE) a dhíriú freisin ar oiriúnú agus ar ghné shóisialta an oiriúnaithe. Áirítear ar thosaíochtaí cistiúcháin CFRE ‘Eoraip níos glaise, ísealcharbóin agus athléimneach’ chomh maith le ‘Tuilleadh sóisialta’.

Tacú le cur chun feidhme

Ar an leibhéal Eorpach, déantar athléimneacht chóir a chomhtháthú agus a chur chun feidhme trí ghníomhaíochtaí a eascraíonn as an Straitéis Eorpach um an Oiriúnú agus trí thionscnaimh eile de chuid an Aontais.

Comhtháthaíonn Cúnant na Méaraí téama na hathléimneachta córa i gcur chun feidhme beartas oiriúnaithe ar leibhéil áitiúla. Faoina Saoráid Tacaíochta Beartais, cuireann sí treoir ar fáil maidir le cur chun feidhme an oiriúnaithe lena gcumhdaítear go sainráite nochtadh éagothrom agus leochaileacht i leith tionchair aeráide. Cuireadh tús le clár píolótach 2023 le 40 bardas in 12 thír chun cabhrú leis na bardais sin agus iad ar a mbealach chun gníomhaíochtaí oiriúnúcháin a chur chun cinn ar bhealach cóir.

Tá Misean an Aontais maidir le hoiriúnú don athrú aeráide faoi stiúir AS CLIMA agus tá sé ceaptha chun tacú go díreach le 150 réigiún agus pobal Eorpach ar a laghad le bheith athléimneach ó thaobh na haeráide de faoi 2030. Díríonn an misean ar réitigh agus ullmhacht do thionchar an athraithe aeráide ar bhealach cóir agus cothrom, trí phróisis rialachais chuimsitheacha agus trí thacú le gníomhaíochtaí lena gcosnaítear sláinte agus folláine daoine leochaileacha. Cuimsíonn sé athrú iompraíochta agus gnéithe sóisialta trí aghaidh a thabhairt ar phobail nua thar na gnáthpháirtithe leasmhara.

Leis an Tionscnamh Bauhaus Eorpach Nua, cuirtear inbhuanaitheacht, cáilíocht na taithí agus cuimsiú i ndearadh spásanna maireachtála Eorpacha chun cinn.