Verbeterde waterretentiecapaciteit in het landbouwlandschap

Landschapskenmerken en structurele veranderingen in het landgebruik van een gebied vereisen samenwerking en vertrouwen tussen boeren en andere belanghebbenden in het gebied, zoals omwonenden, lokale industrieën of landeigenaren. Als grotere structurele projecten zoals reservoirs of loodpaden nodig zijn,is daarvoor toestemming van de overheid of grondeigenaren vereist. Mogelijkhedenvoor wateropslag kunnen ook ten goede komen aan lokale bedrijvenof inwoners en eenregionale of gemeentelijke investering/samenwerking inhouden.  

In de meeste gevallen wordt dit type maatregel als veelbelovend beschouwd omdat het ontwerp vaak multifunctioneel is en dus verschillende belangen combineert (zie het deel over kosten en baten). De uitvoering van landschapselementen wordt vaak uitgevoerd in combinatie met bufferzones of habitatcorridors die bijdragen aan de lokale biodiversiteit, landschapsconnectiviteit en het vochtretentievermogen van de bodem. Geïntegreerde ruimtelijke ordening van het hele grondgebied, waarbij wateropslagstructuren voor landbouwgrond in het landschap worden geïntegreerd, kan het succes van het initiatief ten goede komen. 

De uitvoering van deze optie vereist zorgvuldige locatiespecifieke beoordelingen om de verwachte voordelen te behalen. Bodem- en hellingskenmerken, gewastypen en lokale weersomstandigheden moeten in overweging worden genomen voordat waterafvoerontwerpen en locatiebeslissingen voor wateropslag of vijvers worden uitgevoerd.  Micro-ontwerp van maatregelen, waarbij rekening wordt gehouden met lokale omstandigheden, zoals waar nieuwe kenmerken in het landschap kunnen worden vastgesteld, is noodzakelijk omdat het risico op nadelige effecten bestaat als het niet nauwkeurig is ontworpen. Risico’s omvatten overstromingen of onbedoelde waterstromen die in landbouwgebieden of bewoonde gebieden terechtkomen. Bij het ontwerpen van landschapselementen moet ervoor worden gezorgd dat de locatie van grondwateropslag ook veilig is voor deze effecten bij overstorting of lekkage of bevriezing. Als de optie niet correct wordt uitgevoerd (zonder goede planning en rekening houdend met alle ecosysteemcomponenten), zijn bovendien risico’s op schade aan landbouwgewassen mogelijk, met name in vlakke of overstromingsgevoelige gebieden, als gevolg van het creëren van hogere grondwatertabellen. Onder bepaalde omstandigheden (bijvoorbeeld dicht bij de zee of de oceaan) kunnen sommige van de voorgestelde opties voor het vasthouden van water het zoutgehalte beïnvloeden, de bodemkwaliteit zeer drastisch veranderen of de aarde ongeschikt maken voor sommige gewassen, tenzij irrigatieplannen op passende wijze zijn aangepast aan de nieuwe hydrogeologische vormen. Terracing vermindert afvloeiing en verhoogt de waterinfiltratie, maar veranderingen in het hydrologische regime kunnen een aanzienlijke visuele impact hebben in tegenstelling tot de omringende natuurlijke vegetatie en traditionele plantages. 

Op een breder niveau is een passende compensatie voor grondeigenaren noodzakelijk en moeten de projecten niet alleen betrekking hebben op het ontwerp en de uitvoering, maar ook op de gedragsverandering van landgebruikers. Deze optie kan aanzienlijke investeringen vergen, afhankelijk van de toegepaste waterretentieoptie. Een probleem bij de planning en uitvoering is de complexiteit van het bestuur en de coördinatie, aangezien particuliere en publieke partijen er gewoonlijk bij betrokken kunnen zijn. Het verzamelen van steun van de vele betrokken belanghebbenden en het plannen van de investering kan een beperkende factor zijn. 

Naast de aanpassing aan de klimaatverandering tegen overstromingen en droogtes zijn er nog andere voordelen verbonden aan de uitvoering ervan. 

De voordelen van deze aanpassing zijn onder meer een betere waterretentie of -opslag in tijden van droogte; en beperking van het risico op overstromingen, verlening van blauwgroene ecosysteemdiensten, verminderde behoefte aan irrigatie en verbetering van de bodemkwaliteit. Dit laatste ondersteunt op zijn beurt de biodiversiteit in de bodem, verhoogt de aanwezigheid van natuurlijke vijanden, helpt bij de opslag van voedingsstoffen en ondersteunt in het algemeen de gewasgroei. 

Deze maatregel draagt bij tot verschillende EU-beleidsterreinen (Natura 2000, Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, zie het deel over juridische aspecten hieronder). Deze opties kunnen ook de schommelingen in de landbouwproductie verminderen, wat de landbouwers zekerheid biedt en de voedselproductie betrouwbaarder maakt. De landbouwproductie kan toenemen, vaak in naburige regio's. 

Deze optie wordt over het algemeen als zeer doeltreffend beschouwd, ook al hebben sommige maatregelen hoge toegangskosten. In feite zijn de kosten zeer variabel, afhankelijk van de omvang van de interventie en de geselecteerde maatregelen. Inspanningen en onderhoudskosten moeten ook in aanmerking worden genomen voor de doeltreffende planning van de maatregelen op lange termijn. 

Een voorbeeld van een kosten-batenanalyse van de verbetering van de waterretentie die in het landschap is geïntegreerd, is te vinden in de casestudy Tamera waterretentielandschap om de watercyclus te herstellen en de kwetsbaarheid voor droogte te verminderen. 

Het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU kan deze optie bevorderen, die initiatieven ondersteunt die de klimaatverandering en het duurzame beheer van natuurlijke hulpbronnen aanpakken en plattelandsgebieden en landschappen in de hele EU in stand houden.

In het kader van de EU-strategie voor groene infrastructuur wordt meer aandacht besteed aan maatregelen die erop gericht zijn de werking van natuurlijke processen en ecosystemen te verbeteren, zodat water beter kan infiltreren en worden opgeslagen. Maatregelen voor het vasthouden van natuurlijk water (NWRM) kunnen worden gebruikt om bij te dragen aan de doelstellingen van de EU-kaderrichtlijn water (KRW) en/of de EU-overstromingsrichtlijn. Financiering kan ook worden aangevraagd bij het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het Europees Sociaal Fonds en het Cohesiefonds.

Beheersmaatregelen moeten in de specifieke lokale context passen en in overeenstemming zijn met nationale en subnationale regelgeving en plannen (bv. ruimtelijke ordening, Natura 2000-gebieden, stroomgebiedbeheerplannen, overstromingsrisicobeheerplannen).

Hergebruik van water wordt op EU-niveau aangemoedigd. In de verordening inzake hergebruik van water (EU)2020/741zijn waterkwaliteitseisen vastgesteld voor het veilige hergebruik van gezuiverd stedelijk afvalwater bij landbouwirrigatie.

Afhankelijk van het type landschapselementen dat wordt toegepast, kan het tijdsbestek kort zijn (in het geval van contourpraktijken, mogelijk in één seizoen); Bij grotere projecten met betrekking tot wateropslag, drainagesystemen, stroomregimes of reservoirs, meer betrokken belanghebbenden en onderzoek dat in de planningsfase moet worden uitgevoerd, kan dit echter enkele jaren duren, afhankelijk van de kosten en het aantal betrokken belanghebbenden. 

De levensduur kan 20 jaar of langer zijn, afhankelijk van de complexiteit van het beheer, de capaciteit en het onderhoud.