Klimatilpasningsstrategi for Grimsel-området i dei sveitsiske alper

Klimatilpasningsstrategien for Grimsel-området svarar på utfordringar som følgje av kombinasjonen av i) verknader på naturfarepotensialet og ii) eksisterande sosioøkonomiske og sosiokulturelle kontekstsårbarheiter.

Grimsel-området er prega av høg eksponering for gravitasjonelle og hydrologiske fareprosessar, som steinfall, slamstraumar, torrential prosessar, skred, skred og flaum gjennom aggradasjon. Som følgje av opptining av permafrost og tilbaketrekking av isbrear, har ulike delar av regionen vorte påverka av store naturkatastrofar som involverer masserørsler på årsbasis og i aukande grad dei siste åra. På grunn av den temperaturdrivne auken i høgda på permafrostlinja, mobilisering av rusk som følgje av isbreablasjon, aukande sannsyn for store nedbørshendingar og den stigande snølinja, forventast det at store masserørsleshendingar vil bli meir sannsynlege òg i løpet av sommaren i framtida.

Årleg gjennomsnittstemperatur i Sveits har allereie auka med 2,0 °C mellom 1864 og 2017, samanlikna med 0,9 °C globalt (CH2018,2018). Ifølgje dei siste klimascenaria for Sveits 2018 (CH2018,2018), kan den årlege gjennomsnittstemperaturen over heile Sveits auke med opptil 6,9 °C sidan førindustriell tid (5,4°C samanlikna med referanseperioden 1981-2010) for det uforminska utsleppsscenariet RCP8.5 fram til slutten av^{det 21. århundre.} For det 2 °C-kompatible scenarioet RCP2.6 vil oppvarminga sannsynlegvis liggje i området 2,1-3,4 °C over førindustrielt nivå (0,6-1,9 °C samanlikna med perioden 1981-2010). Endå sterkare oppvarming forventast å skje i sommarsesongen. På lang sikt vil unmitigated klimaendringar (RCP8.5) sannsynlegvis føre til at gjennomsnittleg nedbør over Sveits reduserast om sommaren og aukar om vinteren. Avhengig av regionen, forventa median auke i vinter nedbør av 2100 varierer frå + 12 % til + 22 %, og median nedgang i sommar nedbør varierer frå -10 % til -24 %. Det er anslått at under RCP8.5-scenariet vil nullgradsnivået stige med 700 til 1050 meter om vinteren (samanlikna med 1981-2010). Dette vil resultere i ein sannsynleg reduksjon av snøfall summar med meir enn -50 % og ein nedgang i gjennomsnittleg vinter snødekke med -80 % i låge høgder. Det er sterke prov på at det vil vere hyppigare og intense kraftige nedbørshendingar, spesielt i vinterhalvåret, med intensiteten av topphendingar som viser dei største endringane: For RCP8.5 forventast nedbørsmengder i løpet av dagen med store nedbørshendingar med 100 års returintervaller å auke med 10-25 % til 2100. Dei kombinerte effektane av aukande vinternedbør, ein aukande andel nedbør i staden for snø, og intensiverande ekstreme nedbørshendingar vil ha alvorlege implikasjonar for risikoen for flaum og andre naturlege fareprosessar.

Den sveitsiske nasjonale analysen av klimarelaterte risikoar og høve (Köllnereit al., 2017)har identifisert aukande frekvens og/eller romleg utviding av masserørsler på grunn av isbre tilbaketrekking og permafrost tining, inkludert i område som tidlegare ikkje var råka, som ein prioritert klimaendringsrisiko for flere sveitsiske regionar, inkludert dei sveitsiske alpane. Utan tilpasningstiltak vil redusert hellingsstabilitet og hyppigare masserørsler sannsynlegvis auke risikoen for skade på menneskeliv og materielle verdiar (bygningar, infrastruktur, indirekte skadar, redusert lagringskapasitet for vassreservoarer) i betydeleg grad.

I Grimsel-området var dagens høge problempress frå mudderflaumar og lokale oversvømmingar i delar av kommuneområda ein viktig pådrivar for å setje i gang utviklinga av klimatilpasningsstrategien. I si vurdering av framtidige utfordringar konkluderte dei deltakande interessentane med at truslar forårsaka av ei rekkje hydrogravitasjonsfarar sannsynlegvis vil auke under forhold med å utvikle klimaendringar, inkludert ei forlenga av fareutsette periodar inn i sommarsesongen (Bender-Gàleit al., 2016). Dei resulterande risikoane påverkar direkte den einaste kantonvegen, som er det viktigaste kollektivsambandet inn og ut av regionen, sekundærvegsystemet, bygningar og busetjingar, forsyningsinfrastrukturen (drikkevatn, kraftleidningar, telekommunikasjon) og anlegg knytte til vasskraftproduksjon, som er ein hovudøkonomisk eigedel i regionen.

Klimaendringseffektar på naturfarar er nært knytte til mangfaldige spørsmål om regional utvikling i dette perifere landlege området. Veksande risikoar frå naturlege fareprosessar overlappar og samhandlar med andre eksterne press og sosioøkonomiske trendar som er i kraft i regionen, og forverrar dei ofte. Ikkje-klimatiske faktorar inkluderer: demografisk endring (landleg utvandring, aldring av folkesetnaden); begrensningar i bosettingsutviklinga på grunn av naturlege forhold, avgrensa offentleg finansiell kapasitet til strukturelle beskyttelsetiltak, nedsett risikooppfatting av folkesetnaden (påverkar opplevd livskvalitet); avhengnad av attraktivitet for turisme og sysselsettingsnivå på kontinuitet i vegsambandet. Klimadrivne naturfarar påverkar desse faktorane for regional utvikling ved å påverke tre viktige føresetnader for berekraftig regional utvikling, og ved å true deira nødvendige balanse, nemleg: i) transportsamband og pålitelegheit av offentleg infrastruktur, ii) sikkerheit og iii) livskvalitet.

Utviklinga av klimatilpasningsstrategien for Grimsel-området var eit av 31 pilotprosjekter finansiert av den første finansieringsfasen (2013-2017) av det føderale sveitsiske pilotprogrammet for tilpasning til klimaendringar. Dette programmet støttar gjennomføringa av den sveitsiske nasjonale tilpasningsstrategien(Forbundsrådet, 2012)ved å gje økonomisk støtte til innovative og eksemplariske prosjekter om klimatilpasning i kantonar, regionar og kommunar.

Pilotprosjektet i Grimsel-området tok sikte på å medvitegjere dei regionale aktørane for konsekvensane av klimaendringar og fremje samarbeid mellom relevante aktørar på tvers av nivåer og sektorar. Konkrete mål var å identifisere tilpasningsalternativar, å utvikla ein subregional, langsiktig tilpasningsstrategi for å handtere naturfarar på ein koordinert måte, og å oppnå engasjement frå aktørar til gjennomføringa.

Strategidokumentet er sentrert rundt fire strategiske retningar for berekraftig regional utvikling under forhold med klimaendringar: i) transporttilgang, ii) livskvalitet, iii) sikkerheit og iv) kommunikasjon. For desse er følgjande mål definert (Bender-Gàl eit al., 2016):

1. Transportinfrastruktur: Tilstrekkeleg tilgjengelegheit er sikra, idet det takast omsyn til kost-nytte aspektar, medan ulike kvalitetar av trafikk tilgang er mogleg for ulike vegstrekningar.
2. Livskvalitet: Optimal utnyttalse av potensialet i regionen er framleis mogleg til trass for klimaendringar. Tendensen til å utvandre vil ikkje intensiverast til trass for effektane av klimaendringar, og konsekvensane for livskvaliteten vil bli redusert.
3. Sikkerheit: Å bu i kommunane held fram med å vere trygt, og innbyggjarane har ei god kjensle av sikkerheit. Risiko for menneske og eigedom er minimert.
4. Kommunikasjon: Kommunikasjon i og om regionen er lett forståeleg, godt målretta, tilstrekkeleg for behova til kvart beslutningsnivå, regelmessig, som skjer til rett tid og gjennom tydeleg avtalte kommunikasjonskanalar.

Vidare identifiserer strategien fem område av interesse og definerer kvalitative mål med sikte på klimarobust og berekraftig regional utvikling for kvar av dei.

«Klimatilpasningsstrategien for Grimsel-området» (Bender-Gàleit al., 2016)erkjenner at aukande risiko på grunn av klimaendringar og anna pågåande sosial utvikling heng tett saman. Det taklar dermed klimatilpasning og berekraftig regional utvikling på ein kopla måte (Steinemanneit al., 2017). Strategiens handlingsområde er derfor dels direkte knytte til klimadrivne naturfareprosessar og dels retta mot ikkje-klimatiske påverknader på breiare regional utvikling. Strategien tek dermed sikte på å sikre klimarobust regional utvikling i ein naturleg fare- og risikostyringskontekst.

Basert på vurderingar av status quo, forventa endringar, resulterande framtidige utfordringar og potensielle høve, definerer strategidokumentet (Bender-Gàleit al., 2016)strategiske retningar og følgjande fem interesseområde: a) bygningar, busetjingar og anlegg, B) kantonveg og -infrastruktur, C) turisme, d) sysselsetting og økonomisk utvikling, og (e) landsbyliv, sosiokulturelle aspektar og landskap. For kvart av dei aktuelle områda identifiserast, vurderast og prioriterast potensielle aksjonsfelt, noko som resulterer i ein portefølje på seks konkrete tiltak. Desse er definerte på ein operasjonell måte, inkludert ansvar, arbeidstrinn, framdriftsindikatorar, etc.. Tiltaka er av forskjellig type og adresse: Institusjonelle innstillingar, forbetring av kunnskapsbasen, oppgjersutvikling, kommunikasjon, marknadsføring og bidrag til ei teknisk løysing. Følgjande tiltak er definert:

• Opprettalse av ein styringskomité for «Klimatilpasningsstrategien for Grimsel-området»: Opprettalse av ei styringsgruppe og fastsetjing av dens oppgåver og referansevilkår for å sikre gjennomføring, overvåking og framdrift av tiltak.
• Konvertering av ubrukte eigedomar til bustadføremål (kommune Guttannen, grend Boden): Å skape nye bustadsområde, tiltrekke seg nye innbyggjarar, og fremje innadretta bosettingsutvikling, for å sikre sosialt og kulturelt landsbyliv og for å bevare attraktiviteten til området som buareal til trass for klimaendringane. Tiltaket responderer på opplevd tap av sikkerheit og livskvalitet på grunn av klimainduserte naturfarar og tek sikte på å motverka utvandring drive av endra risikooppfatningar i folkesetnaden.
• Betre utveksling av data og opplysningar om naturkatastrofar: Etablere ein infrastruktur og prosedyrar for utveksling og behandling av data og informasjon om naturkatastrofar frå ulike kilder og for å gje dei til ekspertar og publikum. Dette skal støtte regionale aktørar i å handtere risiko.
• Førebuing for mogleg ny jernbanesamband: Tiltaket tek sikte på å bidra til den nylege politiske diskusjonen om planar om å byggje ein ny smalspora jarnbane, kombinert med ei høgspentleiing, i eit 20 km langt tunnelsystem som går nord-sør under Grimselpasset. Prosjektet tilbyr eit «klimasikkert» alternativ til den fareutsette kantonvegen. Moglege konsekvensar av prosjektet for regionen og dens eksponering for naturkatastrofar skal vurderast og takast med i beslutningsprosessen.
• Forbetring av krisekommunikasjon for turisme: Utarbeida og implementere eit skreddarsydd kommunikasjonskonsept for å formidle på ein meir rettidig, nøyaktig og effektiv måte informasjon om førekomst av farehendingar til turistiske brukargrupper.
• Marknadsføring av det naturlege miljøet og dynamiske prosessar: Utvikling av reiselivsprodukter som marknadsfører landskapet og det naturlege miljøet som regionale eigedelar. Dette skal òg bidra til å auke medvitet om gjestar for naturlege fareprosessar og for å skape betre forståing for naudtiltak som vegstenging.

Gjennomføringstiltak 1) har strategien vore strukturelt forankra i regionen ved å etablere styringsgruppa allereie i 2016. Styringsgruppa er ein del av ei nyoppretta styringsordning for gjennomføring av strategien som byggjer på eksisterande institusjonelle strukturar i regionen og kombinerer sentral koordinering med desentralt ansvar. Den består av viktige institusjonar som deltok i strategiutviklinga og leiast av Regionalkonferenz Oberland-Ost, ein institusjon som har ansvaret for å koordinere regionalpolitikk og handlar i grensesnittet mellom kommunale, kantonale og føderale styresmakter. Aktørane som deltek i strategiutviklinga har forplikta seg til å gjennomføre strategien ved å underteikne ei intensjonserklæring.

Ved utgangen av 2018 viser realiseringa av ytterlegare tiltak eit blanda bilete, med tilstanden for implementering som spenner frå ferdigstilt til å vera i gang for å møte vanskelegheiter: Den turistiske verdsetjinga av naturlege fareprosessar (mål 6) køyrer vellukka og bringar universitetskurs, vitskaplege utflukter og studievitjing av vitjande frå så langt som andre kontinent til regionen. Forbetringa av datautvekslinga om naturfarar (mål 3) blant regionens viktigaste infrastrukturoperatørar går svært bra og har gjeve betydelege resultater, t.d. når det gjeld utbetring av overflødige overvåkingsstrukturar, vanleg bruk av databasar som drivast av enkeltoperatørar, og felles innkjøp av nye overvåkingssystemer. Argumentasjonen knytte til planar for eit nytt jernbanesamband (mål 4) er utarbeidd og kommunisert til ansvarlege beslutningstakarar, men på grunn av politiske beslutningar frå føderalt nivå har byggjeprosjektet vorte utsett til eit seinare tidspunkt. Forfølging av tiltak 2) og 5) er for tida forseinka eller sett på vant fordi avgjerande rammebetingingar har endra seg (ny kommunestyre, personleg endring hos tiltaksansvarleg aktør).

Klimatilpasningsstrategien for Grimsel-området er utvikla i ein medverknadsprosess frå 2014 til 2016. Involvering av alle relevante interessentar og brei representasjon av viktige institusjonelle aktørar i arbeidsgruppa er identifisert som ein viktig suksessfaktor for prosjektet (Steinemanneit al., 2016). Framfor alt lyktes deltakingsprosessen i å bringe saman sektorielle aktørar frå ulike nivåar som fram til då følgde separate risikostyringsstrategiar på ganske fragmenterte måtar. Prosessorganisasjonen var samansett av prosjektleiinga, arbeidsgruppa, ein ekstern ekspert underleverandør og FOEN (Federal Office for the Environment) som koordinator for finansieringsprogrammet. Prosessleiinga vart leia av Regionalkonferenz Oberland-Ost, som òg fungerte som prosjektgjennomføringsorgan, og inkluderte representantar for ingeniørkontoret til kantonadministrasjonen (Oberingenieurkreis I) og ein kommune. Ytterlegare partnarar representert i arbeidsgruppa inkluderte alle kommunar, relevante kantonkontorar og både offentlege og private aktørar som representerte dei regionale nøkkelsektorane energiindustri, transportinfrastruktur, turisme og landbruk. Ein ekstern konsulent hadde ansvar for prosesstyring, tilrettelegging av møter og ekspertråd. Ytterlegare rådgiving og kompetanse vart gjevne av ein klimatilpasningsansvarleg i finansieringsorganet FOEN.

Strategien er utvikla i ein workshop-basert prosess, som vart strukturert i fem fasar. Startar med ein kick-off arrangement i mai 2014 og sluttar med ei avsluttande hending i januar 2016, til saman seks workshops har vorte gjennomført. Dei tente til å identifisere og medvite på aktøranes behov og problemoppfattingar, systemisk gjensidig avhengnad, behov og handlingsalternativar, moglege konfliktar, strategiutforming, prioriteringar og strategiske retningar, felles mål og konkrete tiltak. Workshopene vart førebudde og etterbehandla ved hjelp av innspelspapirer, som gradvis vart utvikla til det endelege strategidokumentet.

Bilaterale utforskande samtalar, spesielt før den første workshopen, viste seg å vere svært nyttige for å avklare den faktiske problemsituasjonen og å strukturere diskusjonen under verkstadane. I nokon grad supplerte desse samtalane verkstadane, i tilfelle avgrensa tidsressursar ikkje tillét alle deltakarane å uttrykkje alle sine bekymringar fullt ut. Formatet «verdskafé» viste seg å vera ein særleg eigna metode for å leggja til rette for diskusjon i små grupper i verkstadane. Aktiv deltaking i prosessen og positiv identifisering med utfallet vart fremja ved å invitere deltakarane til å gje innspel, til dømes om interessegruppas framtidsvisjon, og ved å tildele ansvar for utvikling av tiltak til dei.

Interessentmedverknadsprosessen var avgjerande for å oppnå riktig balanse av tiltak innanfor stressfeltet som spenner over dei strategiske måla. Dette innebar å balansere akseptable risikonivå med tilstrekkelege nivåer av sikkerheit, tilgjengelegheit og livskvalitet. I deira erfaringar (Steinemanneit al., 2016)konkluderer prosessleiarane med at vitskaplege fakta aleine ikkje er tilstrekkelege for å ta relaterte vurderingar, men at det er naudsynt å utvikle felles stillingar ved å byte forskjellige synspunkter og problemoppfattingar i ein kollektiv overvegingsprosess.

«Klimatilpasningsstrategien for Grimsel-regionen» ans som ein suksess og eit «god praksis»-prosjekt av koordinatorane for det sveitsiske pilotprogrammet for klimatilpasning (FOEN,2017). Det er blant mindretalet av pilotprosjekter som gjekk utover å forbetra kunnskapsbasen eller utvikle støtteverktøy og heldt fram med å identifisere konkrete tilpasningsalternativar, formulere dei i ein regionalt forankra strategi og førebu implementeringa i praksis. Følgjande viktigaste suksessfaktorar knytte til ulike dimensjonar kan identifiserast (Steinemanneit al., 2016):

Suksessfaktorar knytte til eksterne rammebetingingar:

• Før farehendingar dei siste åra hadde forårsaka problempress i byrjinga av prosjektet, noko som skapte medvit om behovet for handling og auka viljen til å starte ein regional tilpasningsprosess.
• Ei ny vurdering av lokal flaumrisiko under strategiutviklingsprosessen innebar at risikoen var mindre alvorleg enn opphavleg antatt, noko som letta problemoppfattinga til dei involverte aktørane. Sjølv om ein slik dynamikk kan oppfattast som ambivalent, har endringane i den lokale risikooppfattinga gjort det lettare å endre strategiprosessens omfang frå eit nokså snevert fokus på (strukturelle) risikostyringstiltak til eit mykje breiare regionalt utviklingsperspektiv.
• God tilgjengelegheit av regionale data om naturlege fareprosessar i dag og i framtida var ein gunstig føresetnad.
• Initiering av strategiutvikling og val av tematiske fokusområde vart drive nedanfrå og opp av aktørar i regionen og deira regionale behov.
• Federal finansiering av pilotprogrammet var støttande. Det signaliserte politisk vilje og relevans av klimatilpasning på høgare regjeringsnivå.
• Den generelle sveitsiske tradisjonen med at innbyggjarane hadde sterke samfunnsroller og var vann til å opptre i ulike samfunnsroller samstundes, viste seg å vere eit fruktbart substrat for deltakande politikkutvikling.

Suksessfaktorar knytte til strategiutviklingsprosessen:

• Brei deltaking frå relevante regionale aktørar på flere nivåar og regionalt viktige økonomiske sektorar, herunder sentrale aktørar med godt omdøme og høg truverd i regionen. Dette sikra òg brei aksept av strategien.
• Sterkt engasjement frå prosessleiarane og høg motivasjon frå deltakande aktørar. Eigarskapen til aktørane vart fremja ved å tildele ansvar for utvikling av tiltak til dei.
• Involvering av eksterne konsulentar sikra profesjonell prosjektleiing, attraktiv tilrettelegging av workshops, og effektiv førebulse og etterbehandling av møter.
• Å gje tematisk fleksibilitet til prosessen tillét å reagere på endringar i eksterne rammebetingingar og opna opp kreativt spelerom.
• Dei deltakande aktørane har forplikta seg til å gjennomføre strategien ved å underteikne ei intensjonserklæring.

Suksessfaktorar knytte til strategiens innhald:

• Det har vore ein avgjerande suksessfaktor at klimarelaterte naturfarar vart handtert i ein breiare regional utviklingskontekst, idet det takast fullt omsyn til deira samspel med samfunnsutviklinga og sosioøkonomiske regionale utfordringar.
• Det har vore støttande at også høva som følgje av klimaendringar og samfunnstilpasning har vorte adressert. Til dømes søkjer eit av tiltaka å dra nytte av dynamiske landskapsprosessar forma av endra klimatiske tilhøve ved å marknadsføre dei som ein ressurs for turisme.
• Strategiprosessen er institusjonalisert ved å etablere ein ny styringsstruktur (styringsgruppe med mandat) for gjennomføringa.

Det har i nokon grad vore ein avgrensande faktor at gruppebasert arbeid med klimascenari under workshopprosessen ikkje har vore vellukka. Den opphavlege ideen var å differensiarar problemvurderingar og tilpasningsalternativar i samsvar med ulike scenari for klimaendringar (svak, middels, sterk), for å ta omsyn til usikkerheiter. Det viste seg imidlertid at denne tilnærminga var for komplisert. I staden utvikla aktørane felles vurderingar av den generelle retninga for framtidig utvikling under klimaendringar (noverande situasjon forbetrast, forverrast eller held fram med å vere konstant), som ikkje var bunde til ei bestemt tidshorisont.

Sjølv om nokre tiltak er gjennomført eller har god framdrift, påverkar endringar i rammevilkåra i dag andre tiltak negativt eller avgrensar verknadene av dei. Til trass for førebuande skritt for konvertering av ubrukte bygningar (mål 2), har ei politisk endring av kommunen for tida sett prosessen på vant. Ei personalendring hos den aktøren som er ansvarleg for tiltak 5) har så langt forseinka gjennomføringa. Argumentasjonen knytte til den nye Grimselbanen (mål 4) er ferdigstilt og argumentert til fordel for prosjektet, men den føderale regjeringa har i mellomtida nedgradert sin prioritet.

Utviklinga av «Klimatilpasningsstrategien for Grimsel-området» var eit av prosjekta som vart finansiert av det føderale sveitsiske pilotprogrammet for tilpasning til klimaendringar. I den første finansieringsfasen har pilotprogrammet finansiert 31 prosjekter med eit totalt finansieringsvolum på 7,7 millionar sveitsiske franc. Med unntak av tilhøyrande tiltak utgjer dette eit gjennomsnittleg budsjett på ca. 200.000 sveitsiske franc per prosjekt.

For kvart tiltak definert i strategien beskrives nytte og tilsikta utfall og finansieringsbehov karakteriserast kvalitativt, men verken nytte eller kostnader er kvantifisert. Etablering og drift av styringsgruppa medførte ingen ekstra kostnadar, fordi administrasjon og arbeidstid berast av medlemsorganisasjonanes ordinære budsjetter. Det har ikkje vore mogleg å estimere kostnadene ved andre tiltak på tidspunktet for utarbeiding av strategidokumentet, fordi finansieringsbehovet for full gjennomføring av tiltaka i dei fleste tilfelle avheng av resultata av dei første gjennomføringstrinna (t.d. avklaring av dei eksakte behova til ulike brukargrupper når det gjeld det planlagde dataknutepunktet for naturfarar). Derfor er kostnadsestimering nokre gonger ein del av den trinnvise gjennomføringsplanen for tiltak.

Kvalitative kost-nytte-hensyn spela ei viktig rolle i utviklinga av strategien og ligg til grunn for flere tiltak. Til dømes er det å beskytte veginfrastrukturen mot naturkatastrofar og å auke kvaliteten på trafikktilgangen avgrensa av den avgrensa tilgjengelegheita av offentlege økonomiske ressursar. Det noverande fokuset i det offentlege vegforvaltingsregimet på overvåking av faresoner og førebuing av gjenopprettingstiltak dersom det oppstår skadar, må dermed behaldast, fordi finansiering av større strukturelle beskyttelsestiltak ikkje er mogleg. Liknande kostnads-nytte-relasjonar på spenningsfeltet mellom risikoførebygging (tilstrekkeleg beskyttelsesnivå) og risikotoleranse (akseptable risikonivå) bidreg til mange av utfordringane som strategien svarar på.

Innhaldet i strategidokumentet og tilpasningstiltaka som er definert der, koplast saumlaust til den relevante kommunale, kantonale og føderale behaldninga av lovgiving.

Gjennomføringa av tiltakspakken starta i 2016, dvs. umiddelbart etter ferdigstilling av strategidokumentet og avslutninga av pilotprosjektet for frøfinansiering. Styringsgruppa for implementering av strategien, som eit institusjonelt tiltak, er etablert allereie i løpet av 2016. Nokre tiltak er av natur ganske opne, medan ferdigstilling av flere andre tiltak opphavleg var planlagd til slutten av 2018. Sidan nokre av desse tiltaka er forseinka eller står overfor utfordringar, kan dei bli gjenstand for omplanlegging eller revisjon av styringsgruppa.

Tiltaka som er definerte i strategien er i hovudsak ikkje-strukturelle, men snarare prosessorienterte og tek sikte på å forme føresetnader og varige prosessar for klimarobust, berekraftig regional utvikling. I og for seg er deira «levetid» ikkje gjenstand for eit separat tidsintervall.

Regionalkonferenz Oberland-Ost
Jungfraustrasse 38, Postfach 312, 3800 Interlaken
Email: region@oberland-ost.ch  
Homepage: https://www.oberland-ost.ch 

Oberingenieurkreis I, Tiefbauamt des Kantons Bern
Schlossberg 20, 3602 Thun 
Homepage: www.bve.be.ch/tba 

Pilotprosjekt “Klimatilpasningsstrategi for Grimsel-området”, finansiert av det sveitsiske pilotprogrammet for klimatilpasning (1. finansieringsfase: 2013-2017)