Finansowe

Główne przesłania

• Ekspozycja samej infrastruktury sektora finansowego na zmianę klimatu jest niska w porównaniu z ekspozycją i podatnością aktywów, w które inwestują. Ekspozycja na czynniki ryzyka klimatycznego odzwierciedla nierównomierną podatność na zagrożenia w poszczególnych regionach i sektorach UE, ale także koncentrację w określonych portfelach sektora finansowego, bankach i instytucjach finansowych.
• Zrównoważone inwestycje w przystosowanie się do zmiany klimatu są zharmonizowane w unijnej systematyce dotyczącej zrównoważonego rozwoju, która z czasem musi obejmować większą liczbę rodzajów działalności gospodarczej i ma zastosowanie na całym świecie. Dzięki inwestycjom oznaczonym jako zrównoważone sektor finansowy może promować i wspierać środki przystosowawcze w celu zmniejszenia fizycznych zagrożeń klimatycznych. Ryzyko resztkowe może być przenoszone za pośrednictwem mechanizmów ubezpieczeniowych.

Skutki, podatność na zagrożenia i ryzyko

Zmiana klimatu stwarza znaczne ryzyko makroekonomiczne i budżetowe dla UE, powodując znaczne straty w Europie. Może to zaszkodzić wynikom gospodarczym, zmniejszyć dochody podatkowe i zwiększyć wydatki rządowe na odbudowę po katastrofie i koszty społeczne. Skutki te zagrażają stabilności fiskalnej, zakłócają przepływy handlowe, niszczą zasoby kapitałowe, obniżają wydajność i zmniejszają podaż pracy, ostatecznie utrudniając wzrost gospodarczy i zwiększając niepewność finansową. Na przykład powodzie w Niemczech, Belgii i Niderlandach w 2021 r. kosztowały 44 mld EUR. Skutki te obciążają finanse publiczne, ubezpieczycieli, inwestorów i rynki finansowe. Przewiduje się, że koszty gospodarcze gwałtownie wzrosną w nadchodzących dziesięcioleciach, a ryzyko wynikające zarówno z bezpośrednich skutków, jak i skutków międzynarodowych ponownie spadnie do Europy.

Szacuje się, że w latach 1980–2023 ekstremalne zjawiska pogodowe i klimatyczne wyniosły 738 mld EUR (wartości z 2023 r.). Stosunkowo niewielka liczba zdarzeń odpowiada za znaczną część strat gospodarczych: 5 % zdarzeń związanych z pogodą i klimatem o największych stratach odpowiada za 61 % strat, a 1 % zdarzeń powoduje 28 % strat (obliczenia własne EEA na podstawie pierwotnego zbioru danych). Średnie roczne straty (w cenach stałych, w 2023 r. w euro) wyniosły około 8,5 mld EUR w latach 1980–1989, 14,0 mld EUR w latach 1990–1999, 15,8 mld EUR w latach 2000–2009 i 17,8 mld EUR w latach 2010–2019. Pięć lat o najwyższych rocznych wartościach to 2021 r. (63,0 mld EUR), 2022 r. (56,0 mld), 2002 r. (45,7 mld), 2023 r. (43,9 mld EUR) i 1999 r. (36,7 mld EUR).

Ubezpieczenia mają zasadnicze znaczenie dla łagodzenia skutków gospodarczych klęsk żywiołowych poprzez finansowanie odbudowy i pokrywanie strat. Ubezpieczono jednak mniej niż 20 % strat związanych z klimatem w Europie w latach 1980–2023, co wskazuje na znaczną lukę w ochronie. Kluczowe znaczenie ma wyeliminowanie tej luki za pomocą wariantów strategicznych. Zdolność do zmniejszenia udziału potencjalnych strat gospodarczych wynikających ze zmiany klimatu w nieubezpieczonych aktywach i działalności – luka w ochronie klimatu – będzie determinować dużą część odporności społeczeństw.

W europejskiej ocenie ryzyka związanego z klimatem zidentyfikowano kilka głównych zagrożeń klimatycznych istotnych dla sektora finansowego. Zagrożenie dla rentowności europejskich mechanizmów solidarności wymaga pilnych działań. Ryzyko dla finansów publicznych prowadzące do kryzysu finansowego oraz ryzyko dla europejskich rynków nieruchomości lub ubezpieczeń wymagają dalszych działań. Ponadto należy dokładniej zbadać zagrożenia dla europejskich rynków finansowych wynikające z wpływu na klimat w Europie i poza nią.

Ramy polityki

W odpowiedzi na rosnące skutki zmiany klimatu Komisja Europejska zaczęła włączać odporność na zmianę klimatu do ram budżetowych. Sektor bankowy i ubezpieczeniowy również zaczął samodzielnie podejmować działania w celu zaradzenia tym skutkom.

Jeśli chodzi o wpływ zmiany klimatu na europejską gospodarkę i system finansowy, strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu odnosi się bardziej szczegółowo do strategii UE w zakresie zrównoważonego finansowania, ponieważ zrównoważone finansowanie ma do odegrania kluczową rolę w realizacji celów polityki w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, a także międzynarodowych zobowiązań UE w zakresie celów klimatycznych i celów zrównoważonego rozwoju.

W dyrektywie w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju uprawniono Komisję do przyjmowania aktów delegowanych i wykonawczych w celu określenia, w jaki sposób właściwe organy i uczestnicy rynku mają wypełniać obowiązki określone w dyrektywie. W lipcu 2023 r. Komisja przyjęła pierwszy akt delegowany zawierający wymogi dotyczące ujawniania informacji na temat zmiany klimatu.

Akt w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej (DORA) to rozporządzenie UE, które weszło w życie 16 stycznia 2023 r. i jest stosowane od 17 stycznia 2025 r. Jego celem jest zwiększenie bezpieczeństwa informatycznego podmiotów finansowych, takich jak banki, zakłady ubezpieczeń i firmy inwestycyjne, oraz zapewnienie odporności sektora finansowego w Europie w przypadku poważnych zakłóceń operacyjnych. Obejmuje to również skutki zdarzeń związanych ze zmianą klimatu i degradacją środowiska oraz klęsk żywiołowych.

DORA harmonizuje przepisy dotyczące odporności operacyjnej sektora finansowego. Ma ona zastosowaniedo 20 różnych rodzajów podmiotów finansowych i zewnętrznych dostawców usług ICT.

Sektor ubezpieczeń

Wydaje się, że udział nieubezpieczonych strat gospodarczych spowodowanych wszystkimi odnotowanymi zagrożeniami pogodowymi i klimatycznymi zwiększa się z powodu powolnych działań przystosowawczych oraz częstszych ekstremalnych zdarzeń pogodowych przy braku wyższych wskaźników penetracji ubezpieczeń klimatycznych. Ryzyko klimatyczne prawdopodobnie będzie stresować lokalne gospodarki i powodować niedoskonałości rynku, które dotykają zarówno konsumentów, jak i ubezpieczycieli. Częstsze katastrofy, w połączeniu z koniecznością spełnienia zmieniających się wymogów regulacyjnych, mogą zagrozić modelom biznesowym przedsiębiorstw i sprawić, że ubezpieczenie niektórych rodzajów ryzyka stanie się nieopłacalne dla klientów lub niewykonalne dla ubezpieczycieli. Jak stwierdzono w sprawozdaniu IPCC AR6 grupy roboczej II pt. „Zmiana klimatu 2022: Kluczowym rozwiązaniem w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu jest poprawa dostępu do kredytów i ubezpieczeń w celu zabezpieczenia się przed zmiennością dostępu do zasobów i ich obfitości.

Aby rozwiązać te problemy, Komisja Europejska:

• Wzmocnienie dialogu między ubezpieczycielami, decydentami politycznymi i innymi zainteresowanymi stronami za pośrednictwem dialogu na temat odporności na zmianę klimatu. Głównym celem dialogu jest zmniejszenie luki w ochronie klimatu. Przewodniczą jej DG CLIMA i DG FISMA;
• określa i propaguje najlepsze praktyki w zakresie instrumentów finansowych służących zarządzaniu ryzykiem, w ścisłej współpracy z Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA);
• zbadanie możliwości szerszego wykorzystania instrumentów finansowych i innowacyjnych rozwiązań w celu przeciwdziałania zagrożeniom związanym z klimatem.

Solvency II to dyrektywa w prawie Unii Europejskiej, która kodyfikuje i harmonizuje rozporządzenie UE w sprawie ubezpieczeń. Dotyczy to przede wszystkim wysokości kapitału, jaki muszą posiadać unijne zakłady ubezpieczeń, aby zmniejszyć ryzyko niewypłacalności. Jak dotąd dyrektywa nie uwzględnia jednak w pełni zagrożeń wynikających ze zmiany klimatu i istnieje kilka głosów wzywających do lepszego uwzględnienia tego aspektu w podmodule ryzyka klęsk żywiołowych.

Sektor bankowy i inwestycyjny

Banki znajdują się pod rosnącą presją regulacyjną i handlową, aby chronić się przed skutkami zmiany klimatu i dostosować się do globalnego programu zrównoważonego rozwoju. Ze względu na brak ram regulacyjnych i nadzorczych szereg banków centralnych i organów regulacyjnych na całym świecie zdało sobie sprawę ze swojej roli i potencjalnego mandatu w przeciwdziałaniu zmianie klimatu i zagrożeniom środowiskowym, na jakie narażony jest ten sektor. Na przykład grupa banków centralnych, w tym Europejski Bank Centralny, uruchomiła w 2017 r. sieć na rzecz ekologizacji systemu finansowego. Jego celem jest przyczynienie się do analizy i zarządzania ryzykiem związanym z klimatem i środowiskiem w sektorze finansowym oraz zmobilizowanie głównego nurtu finansowania w celu wsparcia przejścia na zrównoważoną gospodarkę.

Ponadto kilka banków prywatnych zaczęło opracowywać nowe produkty, takie jak zielone obligacje lub zielone kredyty hipoteczne. Zielone obligacje to instrumenty dłużne, które różnią się od konwencjonalnych papierów wartościowych o stałym dochodzie tylko tym, że emitent zobowiązuje się do wykorzystania wpływów na finansowanie projektów, które mają mieć pozytywny wpływ na środowisko lub klimat. Grupa ekspertów technicznych ds. zrównoważonego finansowania opublikowała w 2020 r. przewodnik dotyczący użyteczności unijnego standardu zielonych obligacji.

W ramach zielonego kredytu hipotecznego bank lub pożyczkodawca hipoteczny oferuje nabywcy domu preferencyjne warunki, jeśli może wykazać, że nieruchomość, na którą pożycza, spełnia określone normy środowiskowe.

Rozporządzenie w sprawie ujawniania informacji dotyczących zrównoważonych inwestycji i ryzyka dla zrównoważonego rozwoju wprowadza obowiązki w zakresie ujawniania informacji na temat sposobu, w jaki inwestorzy instytucjonalni i podmioty zarządzające aktywami uwzględniają czynniki z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego (ESG) w swoich procesach zarządzania ryzykiem. W aktach delegowanych doprecyzowane zostaną wymogi dotyczące uwzględniania czynników z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego w decyzjach inwestycyjnych, co stanowi część obowiązków inwestorów instytucjonalnych i podmiotów zarządzających aktywami wobec inwestorów i beneficjentów.

Poprawa bazy wiedzy

Europejska ocena ryzyka klimatycznego z 2024 r. zawiera kompleksową ocenę głównych zagrożeń klimatycznych, przed którymi stoi Europa obecnie i w przyszłości. Określono w nim 36 głównych zagrożeń klimatycznych, które zagrażają naszemu bezpieczeństwu energetycznemu i żywnościowemu, ekosystemom, infrastrukturze, zasobom wodnym, systemom finansowym i zdrowiu ludzi, biorąc również pod uwagę ryzyko dla sektora finansowego.

Europejska ocena ryzyka klimatycznego z 2024 r. zawiera kompleksową ocenę głównych zagrożeń klimatycznych, przed którymi stoi Europa obecnie i w przyszłości. Określono w nim 36 głównych zagrożeń klimatycznych, które zagrażają naszemu bezpieczeństwu energetycznemu i żywnościowemu, ekosystemom, infrastrukturze, zasobom wodnym, systemom finansowym i zdrowiu ludzi, biorąc również pod uwagę ryzyko dla sektora finansowego.

Wiele działań związanych ze zrównoważonym finansowaniem, finansowaniem działań związanych z klimatem i przystosowaniem się do zmiany klimatu dotyczy wymiaru międzynarodowego. Na tej stronie skoncentrowano się na tym, co jest istotne dla państw członkowskich EOG na szczeblu krajowym. Więcej informacji na temat aspektów międzynarodowych i rozwojowych można znaleźć na stronach UNFCCC i na jej portalu danych.

Również IPCC koncentruje się głównie na międzynarodowych przepływach finansowych (oraz na aspektach niskoemisyjnych, a nie adaptacyjnych), ale rozdział dotyczący przekrojowych kwestii inwestycyjnych i finansowych piątego sprawozdania oceniającego IPCC, grupa robocza III, zawiera również szczegółowe informacje na temat niektórych kwestii krajowych. Wkład grupy roboczej ds. skutków, przystosowania się do zmiany klimatu i podatności na zagrożenia (grupa robocza II) w 6. sprawozdanie oceniające zaplanowano na 2022 r.

Globalne Centrum Adaptacji prowadzi program finansowania działań w związku ze zmianą klimatu w celu uwzględnienia kwestii przystosowania się do zmiany klimatu i odporności na zmianę klimatu w całym procesie decyzyjnym, zwiększenia skali finansowania działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i odporności na zmianę klimatu oraz opracowania innowacyjnych instrumentów finansowych.

EEA opublikowała w 2007 r. sprawozdanie techniczne pt. „Zmiany klimatu: koszty bezczynności i koszty przystosowania się do zmiany klimatu i obecnie prowadzi nowy projekt na ten temat, w ramach którego prace będą dostępne w 2022 r.

Niedawne projekty badawcze dotyczące finansowania i ekonomiki przystosowania się do zmiany klimatu to na przykład projekt H2020_Insurance dalej rozwijany w ramach modelowania strat OASIS i centrum OASIS lub projekt NAIAD koncentrujący się na ubezpieczeniowej wartości przyrody. Inne projekty związane z ekonomią i finansowaniem przystosowania się do zmiany klimatu to na przykład COACCH, ClimateCost Econadapt lub NATURANCE. Badają techniczną, finansową i operacyjną wykonalność i wydajność rozwiązań opartych na połączeniu finansowania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i inwestycji w rozwiązania oparte na zasobach przyrody.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Wieloletnie ramy finansowe UE (WRF) na lata 2021–2027 wynoszą 1,21 bln euro, a dodatkowe 807 mld euro pochodzi z unijnego instrumentu odbudowy nowej generacji. 30 % tego budżetu jest przeznaczone na działania przyczyniające się do realizacji celów klimatycznych. Dzięki nowym WRF Komisja zwiększyła zasoby na finansowanie działań związanych ze zmianą klimatu i przystosowaniem się do niej, w tym poprzez innowacyjne mechanizmy, takie jak Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Plus, wykorzystując zasoby w kanałach dwustronnych i za pośrednictwem państw członkowskich UE.

Więcej szczegółowych informacji na temat zobowiązań do finansowania można znaleźć tutaj, a przegląd unijnych mechanizmów finansowania na lata 2021–2027 można znaleźć tutaj.

Oprócz mechanizmów finansowania w UE UE UE i jej państwa członkowskie zwiększyły ogólne wsparcie finansowe na rzecz państw trzecich w związku ze zmianą klimatu o 7,4 % w 2019 r., osiągając kwotę 21,9 mld EUR, z czego 52 % przeznaczono na pomoc partnerom UE w przystosowaniu się do zmiany klimatu. Zapewnienie wysokiego udziału finansowania działań w związku ze zmianą klimatu w ramach współpracy międzynarodowej UE, a w szczególności na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu, pozostanie w przyszłości.

Wspieranie wdrażania działań dostosowawczych

EIOPA dalej rozwija działania mające na celu wdrożenie zrównoważonego finansowania, np. za pomocą tablicy wskaźników dotyczącej luki w ochronie ubezpieczeniowej, prac metodologicznych mających na celu uwzględnienie zmiany klimatu w ubezpieczeniach od klęsk żywiołowych (wymogi kapitałowe wypłacalności) lub w ubezpieczeniach innych niż ubezpieczenia na życie i ustalaniu cen.