Gospodarka morska i rybołówstwo

Gospodarka morska i rybołówstwo

Główne przesłania

• Wpływ zmiany klimatu na wodę morską kumuluje się z innymi presjami antropogenicznymi zarówno na morzu, jak i na obszarach przybrzeżnych, które już teraz mają wpływ na rybołówstwo i akwakulturę morską ze zmienionymi połowami oraz zmianami w łowiskach i gatunkach docelowych.  Ponadto oczekuje się, że intensyfikacja zdarzeń ekstremalnych, charakteryzujących się trudniejszymi warunkami na otwartych morzach, będzie miała wpływ na wszystkie sektory niebieskiej gospodarki.
• UE zajmuje się tymi skutkami poprzez tworzenie ośrodków informacji naukowej, takich jak usługa morska programu Copernicus i europejska sieć informacji i obserwacji środowiska morskiego, jako bezpłatnych i otwartych dostawców danych dla wszystkich użytkowników na całym świecie. Jego celem jest również osiągnięcie dobrego stanu środowiska wód przybrzeżnych i morskich UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu za pomocą dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej oraz poprzez opracowanie i wykorzystanie rozwiązań opartych na zasobach przyrody dla ekosystemów morskich i przybrzeżnych.
• Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury na lata 2021–2027 wspiera innowacyjne projekty, które przyczyniają się do zrównoważonej eksploatacji zasobów wodnych i morskich oraz zarządzania nimi, w tym w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Skutki i podatność na zagrożenia

Wody morskie stają się cieplejsze, bardziej kwaśne i mają zmniejszoną zawartość tlenu w wyniku globalnej zmiany klimatu. Ocieplenie wody powoduje zmianę rozmieszczenia gatunków oraz zmianę wzrostu i rozmieszczenia populacji ryb. Zakwaszenie oceanów wpłynie na zdolność gatunków wydalających węglan wapnia (takich jak mięczaki, planktony i koralowce) do produkcji skorup lub szkieletów. Odtlenianie wpływa na przestrzenne rozmieszczenie gatunków, a zwłaszcza w zamkniętych basenach i ujściach rzek, na większe i częstsze przypadki niedotlenienia i niedotlenienia, wpływając na przetrwanie gatunków i degradując zdrowie ekosystemu. Zmiana klimatu kumuluje się z innymi presjami antropogenicznymi zarówno na morzu, jak i na obszarach przybrzeżnych, wywierając łączny wpływ na ekosystemy morskie i kluczowe usługi ekosystemowe. Rybołówstwo i akwakultura morska już teraz odczuwają skutki zmiany klimatu, ze zmienionymi połowami oraz zmianami w łowiskach i gatunkach docelowych.  Ponadto oczekuje się, że intensyfikacja zdarzeń ekstremalnych, charakteryzujących się trudniejszymi warunkami na otwartych morzach, będzie miała wpływ na wszystkie sektory niebieskiej gospodarki, takie jak transport morski, działalność portowa i produkcja energii morskiej.

Ramy polityki

Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu (2021 r.) ma na celu realizację wizji Europy odpornej na zmianę klimatu do 2050 r. Przystosowanie się do zmiany klimatu będzie inteligentniejsze dzięki zlikwidowaniu luki w zakresie wpływu na klimat i odporności na zmianę klimatu. Wzmocnione zostaną pomiary i obserwacje oceanów, a także ośrodki informacji naukowej, takie jak usługa morska programu Copernicus i europejska sieć informacji i obserwacji środowiska morskiego (EMODnet),które są bezpłatnymi i otwartymi dostawcami danych dla wszystkich użytkowników na całym świecie. Dostosowanie będzie miało bardziej systemowy charakter dzięki wzmocnieniu powiązań ze wspólną polityką rybołówstwa i innymi inicjatywami UE, które wspierają lokalne dostosowanie, a także zachęcają do większego zaangażowania rybackich lokalnych grup działania (LGD). Rola rozwiązań opartych na zasobach przyrody w ekosystemach morskich i przybrzeżnych jest zauważana jako rozwiązania wielofunkcyjne, bez żalu i skuteczne, również z potencjałem sekwestracji dwutlenku węgla. Nowe inicjatywy w zakresie finansowania (w tym program „Horyzont Europa”)przyspieszą przystosowanie się do zmiany klimatu. Ponadto w strategii w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, mającej na celu uczynienie przystosowania się do zmiany klimatu międzynarodowym, uznano potrzebę uwzględnienia kwestii zmiany klimatu w przyszłych umowach w celu ochrony zasobów międzynarodowych, takich jak międzynarodowe rybołówstwo i różnorodność biologiczna, nawet na obszarach znajdujących się poza jurysdykcjami krajowymi.

W maju 2021 r. Komisja przyjęła nowe podejście do zrównoważonej niebieskiej gospodarki w UE, zatwierdzając zasady Europejskiego Zielonego Ładu. Uznaje się w nim niszczycielskie skutki zmiany klimatu dla oceanów i wybrzeży oraz skumulowane skutki działalności gospodarczej na morzu. Zachęca przedsiębiorstwa do wykorzystywania lub generowania zasobów odnawialnych, ochrony ekosystemów morskich, ograniczania zanieczyszczenia i zwiększania odporności na zmianę klimatu.

Ponadto UE określiła szczegółowe ramy przekrojowych i sektorowych polityk istotnych dla zrównoważonego zarządzania morzem. Zintegrowana polityka morska UE (IMP) ma na celu zapewnienie bardziej spójnego i skoordynowanego podejścia do kwestii morskich, również z uwzględnieniem zmiany klimatu. Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej jest filarem środowiskowym zintegrowanej polityki morskiej. Ustanawia ona wspólne ramy zobowiązujące państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środków w celu osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu środowiska wód przybrzeżnych i morskich UE. Zgodnie z dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej oraz przy opracowywaniu odpowiednich krajowych strategii morskich państwa członkowskie muszą określić, w stosownych przypadkach, wszelkie dowody na wpływ zmiany klimatu.

Wspólna polityka rybołówstwa (WPRyb) stanowi podstawę polityki rybołówstwa UE. WPRyb określa zestaw wspólnych zasad mających na celu zapewnienie, aby rybołówstwo i akwakultura były zrównoważone pod względem środowiskowym, gospodarczym i społecznym oraz aby stanowiły źródło zdrowej żywności dla obywateli UE. Zrównoważone rybołówstwo, realizowane w ramach WPRyb, jest niezbędne do zwiększenia odporności i realizacji Europejskiego Zielonego Ładu.

Poprawa bazy wiedzy

Sprawozdanie 6. grupy roboczej II IPCC w sprawie zmiany klimatu z 2022 r.: Impacts, Adaptation and Vulnerability, przedstawia najbardziej aktualną wiedzę naukową na temat wpływu zmiany klimatu na rybołówstwo i akwakulturę oraz na temat ich wydajności, koncentrując się również na coraz większych trudnościach w zaspokajaniu potrzeb ludzkich.

Analiza skutków zmiany klimatu związanych z globalnym ociepleniem do 1,5 °C w porównaniu z 2 °C dla różnorodności biologicznej mórz, rybołówstwa i ekosystemów oraz skutków trwającego globalnego ocieplenia oceanów i kriosfery została opisana w 2 innych sprawozdaniach szczegółowych: sprawozdanie specjalne IPCC w sprawie globalnego ocieplenia o 1,5 °C oraz sprawozdanie specjalne IPCC w sprawie oceanów i kriosfery w zmieniającym się klimacie (SROCC).

W następstwie dyskusji w ramach SROCC na 25. Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCC COP25), która odbyła się w Madrycie w grudniu 2019 r., przedstawiono zalecenia polityczne dotyczące inicjatywy „Ocean dla klimatu” oraz platformy „Ocean iamp; klimat”. Konferencja COP została ogłoszona przez jej przewodniczącego jako „niebieska konferencja COP”, uznająca ścisłe powiązania między zdrowiem klimatu a zdrowiem oceanów.

Wyzwania związane ze zmianą klimatu w rybołówstwie i akwakulturze, a także działania dostosowawcze stanowią sedno dwóch sprawozdań FAO: Globalna synteza aktualnej wiedzy, wariantów przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia (2018 r.) oraz adaptacyjne zarządzanie rybołówstwem w odpowiedzi na zmianę klimatu (2021 r.).

W ramach swojej polityki w zakresie zintegrowanej polityki morskiej UE dokłada wszelkich starań w celu zebrania danych morskich pochodzących z różnych źródeł (Wiedzao morzu 2000). EMODNET zapewnia dostęp do szerokiej gamy danych, produktów i metadanych związanych z batymetrią, geologią, siedliskami dna morskiego, chemią, biologią, fizyką i działalnością człowieka. Ponadto usługa morska programu Copernicus zapewnia regularne i systematyczne informacje referencyjne na temat stanu fizycznych oceanów i mórz regionalnych, natomiast europejski atlas mórz udostępnia różnorodne informacje przestrzenne na temat europejskich mórz i wybrzeży.

Morskie obszary chronione są uznawane na szczeblu międzynarodowym za narzędzie wspierające zarówno przystosowanie się do zmiany klimatu, jak i jej łagodzenie. Przegląd i perspektywy dotyczące przyszłości chronionych obszarów morskich przedstawiono w sprawozdaniu EEA dotyczącym sieci chronionych obszarów morskich na morzach Europy (2015 r.). Na podstawie badania ETC/ICM „Spacetial Analysis of Marine Protected Area Networks in Europe's Seas” (Analiza przestrzenna morskich sieci obszarów chronionych na europejskich morzach) opublikowano briefing EEA (2018 r.) na temat chronionych obszarów morskich.

Projekty finansowane przez UE (np. MPA-ADAPT i MPA-ENGAGE dla Morza Śródziemnego, ATLAS dla Atlantyku) dostarczyły istotnych spostrzeżeń na ten temat w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Opracowano ramy i narzędzia wspierające podejmowanie decyzji, aby pomóc decydentom w przystosowywaniu się do zmiany klimatu. Narzędzie wsparcia przystosowania się do zmiany klimatu dla wysp zostało opracowane w ramach projektu SOCLIMPACT, aby pomóc decydentom w opracowywaniu dostosowanych do potrzeb strategii i planów przystosowania się do zmiany klimatu dla ich wysp. Ramy wsparcia decyzji ClimeFish zawierają zasoby i systemy wspierające podejmowanie decyzji, których ogólnym celem jest pomoc w zapewnieniu zrównoważonej produkcji żywności pochodzenia morskiego w obliczu zmiany klimatu.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Nowe WRF na lata 2021–2027 zapewniają 30 proc. budżetu UE na walkę ze zmianą klimatu. Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury na lata 2021–2027 (EFMRA)wspiera innowacyjne projekty, które przyczyniają się do zrównoważonej eksploatacji zasobów wodnych i morskich oraz zarządzania nimi, przyczyniając się również do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu, planu działania na rzecz polityki klimatycznej i środowiskowej UE.

W ramach programu LIFE współfinansowane są projekty obejmujące odbudowę ekosystemów morskich i przybrzeżnych oraz zwiększenie odporności na zmianę klimatu. Nowy program „Horyzont Europa” obejmuje trzy filary: Doskonała baza naukowa, globalne wyzwania oraz europejska konkurencyjność przemysłowa i innowacyjna Europa. W ramach drugiego filaru specjalny klaster (nr 6) jest poświęcony żywności, biogospodarce, zasobom naturalnym, rolnictwu i środowisku i obejmuje, jako obszary badawcze, morza i oceany. Oczekuje się nowych możliwości dzięki „Misji Rozgwiazdy 2030” i „Odbudowienaszych oceanów i wód”,które mają na celu rozwój wiedzy na temat naszych oceanów i wód, ich odbudowę i ochronę do 2030 r. JPI Oceans to platforma międzyrządowa służąca długoterminowej współpracy, otwarta dla wszystkich państw członkowskich UE i krajów stowarzyszonych, które inwestują w badania morskie. Zmiana klimatu jest strategicznym obszarem strategii JPI dotyczącej oceanów na lata 2021–2025 w ramach wzajemnie połączonych obszarów priorytetowych na rzecz odpornych oceanów.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

Wspieranie wdrażania

FARNET to społeczność osób realizujących rozwój lokalny kierowany przez społeczność w ramach EFMRA. Sieć ta skupia RLGD, instytucje zarządzające, obywateli i ekspertów z całej UE w celu pracy nad zrównoważonym rozwojem rybołówstwa i obszarów przybrzeżnych. W ramach strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu przewiduje się większe zaangażowanie organów regionalnych za pośrednictwem tych grup. W przewodniku FARNET pt. „Przyszłościowe strategie dla obszarów rybackich”stwierdzono, że poprzez lokalne projekty podnoszenia świadomości i wspierania inicjatyw promujących zmiany stylu życia, które sprzyjają lokalnym i zrównoważonym produktom i usługom, RLGD mogą pomóc społecznościom w łagodzeniu zmiany klimatu i przystosowywaniu się do niej.

MRE adaptacji

Ze sprawozdania z pierwszego cyklu wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2020 r.) wynika, że unijne ramy ochrony środowiska morskiego są jednymi z najbardziej kompleksowych i ambitnych na świecie. Należy go jednak wzmocnić, aby móc stawić czoła dominującym presjom, takim jak przełowienie i niezrównoważone praktyki połowowe, odpady z tworzyw sztucznych, nadmiar składników odżywczych, hałas podwodny, zanieczyszczenie i inne rodzaje presji środowiskowych. Chociaż zmiana klimatu jest zgłaszana jako jedna z głównych presji na środowisko morskie zgłaszanych przez państwa członkowskie, kluczowe tematy, takie jak zakwaszenie oceanów w morzach europejskich i wpływ morskich fal upałów na różnorodność biologiczną mórz, nie są dobrze ugruntowane w systemach monitorowania na szczeblu UE. Skutecznie zarządzane morskie obszary chronione są częścią programu środków krajowych strategii morskich, mających na celu uniknięcie utraty i degradacji gatunków i siedlisk, zwiększenie ochrony wybrzeża i odporności ekosystemu w obliczu globalnych zmian.