Skutki i luki w zabezpieczeniach

Wody morskie stają się coraz cieplejsze, bardziej kwaśne i o obniżonej zawartości tlenu, co jest konsekwencją globalnych zmian klimatycznych. Ocieplenie wody powoduje zmianę rozkładu gatunków oraz zmianę wzrostu i rozmieszczenia populacji ryb. Zakwaszenie oceanów wpłynie na zdolność gatunków wydzielających węglany wapnia (jako mięczaki, planktony i korale) do wytwarzania ich skorup lub szkieletów. Deoksygenacja wpływa na rozmieszczenie przestrzenne gatunków, a zwłaszcza w zamkniętych basenach i ujściach, większe i częstsze zdarzenia niedotlenienia i beztlenienia, wpływające na przetrwanie gatunków i degradujące zdrowie ekosystemu. Zmiana klimatu kumuluje się z innymi antropogenicznymi presjami zarówno na morzu, jak i na obszarach przybrzeżnych, co ma połączony wpływ na ekosystemy morskie i kluczowe usługi ekosystemowe. Rybołówstwo i akwakultura morska doświadczają już skutków zmiany klimatu, ze zmienionymi plonami i zmianami w łowiskach i gatunkach docelowych.  Ponadto oczekuje się, że nasilenie zdarzeń ekstremalnych, charakteryzujących się trudniejszymi warunkami na otwartym morzu, wpłynie na wszystkie sektory niebieskiej gospodarki, takie jak transport morski, działalność portowa i produkcja energii na morzu.

Ramy polityki

Strategia UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu (2021) ma na celu realizację wizji Europy odpornej na zmianę klimatu do 2050 r. Adaptacja będzie inteligentniejsza dzięki zlikwidowaniu luki w skutkach klimatycznych i odporności. Wzmocnione zostaną pomiary i obserwacje oceanów, a także centra informacji naukowej, takie jak usługa morska programu Copernicus i Europejska Sieć Obserwacji i Danych Morskich (EMODnet) jako bezpłatne i otwarte dostawcy danych dla wszystkich użytkowników na całym świecie. Dostosowanie będzie bardziej systemowe dzięki wzmocnieniu powiązań ze wspólną polityką rybołówstwa i innymi inicjatywami UE, które pomagają w przystosowaniu się na szczeblu lokalnym, zachęcając również do większego zaangażowania lokalnych grup działania w rybołówstwo. Rola rozwiązań opartych na przyrodzie dla ekosystemów morskich i przybrzeżnych jest uważana za uniwersalne, bez żalu i skuteczne rozwiązania, również z potencjałem sekwestracji dwutlenku węgla. Nowe inicjatywy finansowe (w tym program „Horyzont Europa”) przyspieszą przystosowanie się do zmiany klimatu. Wreszcie w strategii przystosowania się do zmiany klimatu, która ma sprawić, by międzynarodowa adaptacja uznała potrzebę uwzględnienia kwestii związanych ze zmianą klimatu w przyszłych umowach w celu ochrony zasobów międzynarodowych, takich jak międzynarodowe rybołówstwo i różnorodność biologiczna, nawet na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową.

W maju 2021 r. Komisja przyjęła nowe podejście do zrównoważonej niebieskiej gospodarki w UE, popierając zasady Europejskiego Zielonego Ładu. Uznaje on niszczycielskie skutki zmiany klimatu dla oceanów i wybrzeży oraz skumulowane skutki działalności gospodarczej na morzu. Zachęca przedsiębiorstwa do wykorzystywania lub generowania zasobów odnawialnych, ochrony ekosystemów morskich, zmniejszania zanieczyszczenia i zwiększania odporności na zmiany klimatu.

Ponadto UE określiła sformułowane ramy polityki przekrojowej i sektorowej istotne dla zrównoważonego zarządzania morzem i zarządzania nim. Zintegrowana polityka morska UE ma na celu zapewnienie bardziej spójnego i skoordynowanego podejścia do kwestii morskich, również z uwzględnieniem zmiany klimatu. Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej (MSFD) jest filarem środowiskowym zintegrowanej polityki morskiej. Ustanawia ona wspólne ramy zobowiązujące państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środków w celu osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu środowiska wód przybrzeżnych i morskich UE. W ramach dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej oraz przy opracowywaniu odpowiednich krajowych strategii morskich państwa członkowskie muszą określić, w stosownych przypadkach, wszelkie dowody na skutki zmiany klimatu. 

Wspólna polityka rybołówstwa (WPRyb) stanowi podstawę unijnej polityki rybołówstwa. WPRyb określa zbiór wspólnych zasad mających na celu zapewnienie, aby rybołówstwo i akwakultura były zrównoważone pod względem środowiskowym, gospodarczym i społecznym oraz by stanowiły źródło zdrowej żywności dla obywateli UE. Zrównoważone rybołówstwo, realizowane w ramach WPRyb, jest niezbędne do zwiększenia odporności i realizacji Europejskiego Zielonego Ładu.

Poprawa bazy wiedzy

Najnowsza wiedza na temat tego, jak ocean i kriosfera zmieniły się wraz z trwającym globalnym ociepleniem, została oceniona w sprawozdaniu specjalnym IPCC z 2019 r. na temat oceanu i kriosfery w zmieniającym się klimacie (SROCC). W sprawozdaniu uwzględniono zagrożenia i możliwości, jakie te zmiany stwarzają ekosystemom i ludziom, a także możliwości łagodzenia zmiany klimatu, przystosowania się do nich i zarządzania w celu zmniejszenia ryzyka w przyszłości. Skutki zmiany klimatu związane z globalnym ociepleniem do 1,5 °C w porównaniu z 2 °C na różnorodność biologiczną mórz, rybołówstwo i ekosystemy zostały ocenione w sprawozdaniu specjalnym IPCC z 2018 r. w sprawie globalnego ocieplenia o 1,5 °C.

W następstwie dyskusji wynikających z SROCC, na konferencji UNFCC COP25, która odbyła się w Madrycie w grudniu 2019 r., zaprezentowano sprawozdanie na temat inicjatywy„Ocean for Climate” oraz zalecenia polityczne platformy ds. oceanów i klimatu. Konferencja została ogłoszona przez swojego przewodniczącego jako „niebieska COP” uznająca bliskie powiązania między zdrowiem klimatu a zdrowiem oceanów.

Wyzwania związane ze zmianą klimatu dla rybołówstwa i akwakultury, a także reakcje na przystosowanie się do zmiany klimatu stanowią podstawę dwóch sprawozdań FAO: Globalna synteza obecnej wiedzy, wariantów przystosowawczych i łagodzących (2018 r.) oraz Adaptacyjne zarządzanie rybołówstwem w odpowiedzi na zmianę klimatu (2021 r.).

W ramach swojej polityki zintegrowanej polityki morskiej UE dokłada wielu starań w celu zebrania danych morskich z różnych źródeł (Wiedza o morzu 2000). EMODnet zapewnia dostęp do szerokiej gamy danych, produktów i metadanych związanych z batymetrią, geologią, siedliskami dna morskiego, chemią, biologią, fizyką i działalnością człowieka. Ponadto usługa morska programu Copernicus zapewnia regularne i systematyczne informacje referencyjne na temat stanu fizycznych oceanów i mórz regionalnych, podczas gdy Europejski Atlas Morza dzieli się różnorodnymi informacjami przestrzennymi na temat mórz i wybrzeży Europy.

Morskie obszary chronione (MPA) są uznawane na arenie międzynarodowej za narzędzie wspierające zarówno przystosowanie się do zmiany klimatu, jak i łagodzenie jej skutków. Przegląd i perspektywy dotyczące przyszłości chronionych obszarów morskich znajdują się w sprawozdaniu EEA dotyczącym sieci MPA na morzach Europy (2015 r.). Na podstawie badania ETC/ICM pt. „Przestrzenna analiza sieci chronionych obszarów morskich na morzach Europy” opublikowano briefing EEA (2018 r.) na temat chronionych obszarów morskich.

Projekty finansowane przez UE (np. MPA-ADAPT i MPA-ENGAGE for the Mediterranean, ATLAS for the Atlantic) dostarczyły istotnych informacji na temat przystosowania się do zmiany klimatu na ten temat. Opracowano ramy i narzędzia wspierające podejmowanie decyzji, aby pomóc decydentom w przystosowaniu się do zmiany klimatu. Narzędzie wsparcia adaptacji dla wysp zostało opracowane w ramach projektu SOCLIMPACT, aby pomóc decydentom politycznym w opracowywaniu dostosowanych do potrzeb strategii i planów przystosowania się do zmiany klimatu dla ich wysp. Ramy wspierania decyzji ClimeFish zawierają zasoby i systemy wsparcia decyzji, których ogólnym celem jest pomoc w zapewnieniu zrównoważonej produkcji owoców morza w obliczu zmiany klimatu. 

Wspieranie inwestycji i finansowania

Nowe WRF na lata 2021–2027 zapewniają 30 % budżetu na walkę ze zmianą klimatu. Europejski Fundusz Rybołówstwa Morskiego i Akwakultury na lata 2021–2027 (EFMRA) wspiera innowacyjne projekty, które przyczyniają się do zrównoważonej eksploatacji zasobów wodnych i morskich oraz zarządzania nimi, przyczyniając się również do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu, planu działania UE w zakresie polityki klimatycznej i środowiskowej.

Program LIFE współfinansuje projekty obejmujące odbudowę ekosystemów morskich i przybrzeżnych, zwiększenie odporności na zmianę klimatu. Nowy program „Horyzont Europa” obejmuje obszar misji na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu oraz obszar misji na rzecz zdrowych oceanów, mórz, wód przybrzeżnych i śródlądowych. Nowe możliwości są oczekiwane w ramach projektu „Misja rozgwiazda 2030: „Odbuduj nasze oceany i wody” (2020 r.), którego celem jest poznanie, odbudowa i ochrona naszych oceanów i wód do 2030 r. JPI Oceans to platforma międzyrządowa na rzecz długoterminowej współpracy, otwarta dla wszystkich państw członkowskich UE i państw stowarzyszonych, które inwestują w badania morskie. Zmiana klimatu jest strategicznym obszarem strategii JPI Ocean na lata 2021–2025, w ramach wzajemnie połączonych obszarów priorytetowych na rzecz odpornych oceanów.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie dotyczącej finansowania działań UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu.

Wspieranie wdrażania

W dokumencie roboczym służb Komisji przedstawiono zasady i zalecenia dotyczące włączenia kwestii związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu do programów operacyjnych EFMRA. FARNET to społeczność osób wdrażających rozwój lokalny kierowany przez społeczność w ramach EFMRA. Sieć ta zrzesza LGD, instytucje zarządzające, obywateli i ekspertów z całej UE, aby pracować nad zrównoważonym rozwojem rybołówstwa i obszarów przybrzeżnych. W ramach strategii UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu przewiduje się większe zaangażowanie organów regionalnych za pośrednictwem tych grup. W przewodniku FARNET pt. „Strategie przyszłościowe dla obszarów rybołówstwa” stwierdzono, że poprzez lokalne projekty podnoszenia świadomości i wspierania inicjatyw promujących zmiany stylu życia, które sprzyjają lokalnym i zrównoważonym produktom i usługom, LGD mogą pomagać społecznościom w łagodzeniu zmiany klimatu i przystosowywaniu się do niej.

MRE adaptacji

Sprawozdanie z pierwszego cyklu wdrażania dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2020) pokazuje, że unijne ramy ochrony środowiska morskiego są jednymi z najbardziej kompleksowych i ambitnych na świecie. Należy go jednak zwiększyć, aby móc radzić sobie z dominującymi presjami, takimi jak przełowienie i niezrównoważone praktyki połowowe, odpady z tworzyw sztucznych, nadmiar składników odżywczych, hałas podwodny, zanieczyszczenie i inne rodzaje presji na środowisko. Chociaż zmiany klimatu są jednymi z głównych presji wywieranych przez państwa członkowskie na środowisko morskie, kluczowe tematy, takie jak zakwaszenie oceanów w morzach europejskich i wpływ fal upałów morskich na różnorodność biologiczną mórz, nie są dobrze ugruntowane w systemach monitorowania na szczeblu UE. Skutecznie zarządzane morskie obszary chronione stanowią część programu środków krajowych strategii morskich, których celem jest uniknięcie utraty i degradacji gatunków i siedlisk, zwiększenie ochrony wybrzeża i odporności ekosystemów w obliczu globalnych zmian.