Podatność społeczna na fale upałów – od oceny do wdrożenia środków dostosowawczych w Koszycach i Trnawie na Słowacji
Wysokie temperatury i fale upałów w lecie stanowią coraz większe zagrożenie dla osób mieszkających w słowackich miastach. W szczególności osoby starsze i dzieci, osoby mieszkające na najwyższych piętrach w słabo izolowanych budynkach oraz osoby korzystające z obiektów, takich jak żłobki, szkoły lub domy opieki, są podatne na stres cieplny. Instytut Rozwoju Karpackiego, we współpracy z władzami lokalnymi w Trnawie i Koszycach, przeprowadził ocenę podatności na wysokie temperatury i fale upałów w środowisku mieszkaniowym, z uwzględnieniem aspektów społecznych. Rozważono takie czynniki, jak obecność osób starszych, dzieci i lokalizacja obiektów obsługujących te grupy szczególnie wrażliwe.
W oparciu o wyniki oceny wdrażane są strategie adaptacyjne zarówno w Trnawie, jak i Koszycach, w tym środki takie jak zagęszczenie drzewostanów w parkach, budowa i odbudowa elementów wodnych (niebieska infrastruktura) i fontanny w najbardziej narażonych miejscach, działania mające na celu zmianę zachowań obywateli podczas fal upałów itp. Ponadto zaniedbana publiczna otwarta przestrzeń na wrażliwym obszarze w Trnavie została przeprojektowana w celu zapewnienia cieniowania poprzez sadzenie drzew i innych roślinności.
Opis studium przypadku
Wyzwania
Zarówno Trnava, jak i Koszyce borykają się z rosnącymi temperaturami. W Koszycach dziesięć najgorętszych lat w ciągu ostatnich 150 lat miało miejsce od 1990 r., a średnia roczna temperatura między 1881 a 2100 rokiem wzrosła o 1,6 °C. Liczba dni tropikalnych (średnia temperatura powyżej 30 °C) wzrosła w ciągu ostatnich 20 lat z 12 do 20 dni (w 2012 r. było to 37 dni), a maksymalna temperatura często przekracza 34 °C. Podobnie, w Trnavie, lato jest coraz cieplejsze, a zimy coraz cieplej (choć temperatury zimowe rosną wolniej niż temperatury letnie). Przewiduje się, że roczna liczba dni letnich (średnia temperatura powyżej 25 °C) wzrośnie z 58 (1961–1990) do 100 (2051–2100). Roczna liczba dni tropikalnych wzrośnie z 12 do 36 w tych samych okresach. Oba miasta będą prawdopodobnie dotknięte dłuższymi i bardziej dotkliwymi suszami w przyszłości. Podczas gdy w Trnawie opady spadają nieznacznie (bardziej w zimie), w Koszycach całkowita ilość opadów utrzymuje się na stałym poziomie, podczas gdy więcej ulewnych opadów może powodować powodzie przeplatane okresami suchymi.
Cele
Trnava (populacja około 68 000 mieszkańców) jest niezwykle podatna na efekt miejskiej wyspy ciepła, ze względu na swój historyczny charakter związany z wysokim odsetkiem powierzchni utwardzonych, które pogłębiają stres cieplny w okresach wysokiej temperatury. W Koszycach (populacja około 240 000 mieszkańców) duża część mieszkańców mieszka w prefabrykowanych blokach mieszkań, podatnych na przegrzanie w wysokich temperaturach.
Instytut Rozwoju Karpackiego, we współpracy z władzami lokalnymi, przeprowadził ocenę podatności na wysokie temperatury w całym mieście Trnava oraz gęsto zaludnionym i materialnie pozbawionym powiatu Zapad (40 000 mieszkańców) w Koszycach. Ocena była podstawą do opracowania szeregu działań mających na celu poprawę zdolności przystosowawczych Trnawy i Koszyc do zmian klimatu i fal upałów w szczególności.
Taktyki adaptacyjne wdrożone w tym przypadku
- Wykorzystanie wody do radzenia sobie z falami upałów w miastach
- Kampanie uświadamiające na temat zmiany zachowań
- Ustanowienie systemów wczesnego ostrzegania
- Uodparnianie budynków na zmianę klimatu przed nadmiernym ciepłem
- Zachęty ekonomiczne do zmiany zachowań
- Tereny zielone i korytarze na obszarach miejskich
Rozwiązania
W Koszycach burmistrz samorządnej gminy Zapad postanowił przygotować plan przystosowania się do zmiany klimatu. Zapad to stosunkowo jednorodna dzielnica mieszkalna, składająca się głównie z bloków mieszkań zbudowanych z elementów prefabrykowanych i słabo izolowanych. Pomimo dużej gęstości zaludnienia, między blokami mieszkalnymi znajduje się znaczna ilość zielonej przestrzeni, co czyni ją najbardziej zieloną częścią Koszyc.
Po pierwsze, ocena podatności została przeprowadzona przez Carpathian Development Institute. Zebrano i przeanalizowano następujące wskaźniki podatności, narażenia i zdolności adaptacyjnej dla ogniw sieciowych o wymiarach 200 m x 200 m w celu zidentyfikowania hotspotów podatności i ryzyka w związku z falami upałów:
- Odsetek osób powyżej 75 roku życia i poniżej 4 lat;
- Odsetek osób mieszkających w mieszkaniach na najwyższym piętrze;
- Lokalizacja obiektów wymagających szczególnego traktowania (np. żłobki, przedszkola, domy opieki nad osobami starszymi);
- Poziom izolacji termicznej prefabrykowanych bloków mieszkalnych;
- Zakres utwardzonych obszarów bez cienia;
- Pokrycie terenów zielonych, a w szczególności dostępność terenów zielonych o pokryciu koron drzew ponad 60 % i powierzchni powyżej 2 ha (uznanych za najbardziej efektywne w chłodzeniu);
- Chropowatość powierzchni (wysokość i orientacja budynków);
- Wzór rozkładu temperatury (na podstawie pomiarów podczas fal upałów);
- Cyrkulacja powietrza chłodzącego i wiatru katabatycznego (tj. zbocza, chłodny wiatr);
- Obecność klimatyzacji w transporcie miejskim;
- Dostępność pomocy medycznej podczas fal upałów.
Ponadto przeprowadzono z lokalnymi obywatelami badanie dotyczące świadomości fal upałów, wiedzy na temat zachowań zmniejszających ryzyko stresu cieplnego, postrzeganej potrzeby planowania adaptacyjnego na ich obszarze, a także preferowanych środków adaptacyjnych.
Wszystkie czynniki zostały ważone biorąc pod uwagę ich wpływ na ryzyko wysokich temperatur dla zdrowia ludzkiego, w oparciu o literaturę naukową i przedstawione na mapach. Połączenie wszystkich czynników stworzyło ogólną mapę podatności gminy Zapad. Analiza umożliwiła identyfikację obszarów szczególnie narażonych ze społecznego punktu widzenia i narażonych na wysokie temperatury. Wyniki, w połączeniu z wynikami badania, stanowiły podstawę strategii kierowanej przez władze lokalne, obejmującej realizację następujących rodzajów działań:
- Ulepszone zacienienie poprzez roślinność i sztuczne struktury.
- Chłodzenie istniejących przestrzeni publicznych, w tym: zwiększenie powierzchni zielonych, rewitalizacja istniejących parków i terenów zielonych, wykorzystanie odpornych na zmianę klimatu gatunków drzew, redukcja powierzchni zamkniętych, budowa i odbudowa elementów niebieskiej infrastruktury i fontann wodnych. Wśród różnych interwencji poprawiono grubość zielonych stoisk w parkach, dążąc do 60 % pokrycia baldachimem drzew.
- Chłodzenie wewnętrznych przestrzeni publicznych, w tym: lepsza izolacja termiczna, pionowa zieleń, zacienienie przezroczystych otworów, okien i wyświetlaczy, zielone/odblaskowe dachy, niektóre zastosowania klimatyzacji w najbardziej narażonych obiektach.
- System wczesnego ostrzegania o falach upałów, opracowany we współpracy z Państwowym Urzędem Zdrowia Słowacji.
- Działania informacyjne i edukacyjne dla obywateli związane z bezpiecznym zachowaniem podczas fal upałów.
Kolejnym działaniem zawartym w strategii lokalnej było ustanowienie programu podejmowania decyzji w odniesieniu do klimatu, tj. budowania zdolności administracji publicznej; wprowadzenie mechanizmów zapewniających uwzględnianie problemów klimatycznych przy planowaniu i wydawaniu pozwoleń na budowę.
W Trnawie przyjęto podobne podejście do oceny narażenia, a podobny zakres środków przystosowawczych został opracowany w planie przystosowania się do zmiany klimatu. Co więcej, dawna zaniedbana otwarta przestrzeń sąsiadująca z blokiem mieszkań, przedszkola i domu opieki dla osób starszych (a więc zidentyfikowana jako miejsce wysoce podatne na fale upałów) została przekształcona poprzez usunięcie asfaltu, sadzenie drzew (aby osiągnąć 60 % pokrycia korony, gdy drzewa dojrzewają), budowę fontanny i zapewnienie nowych ławek. Zaowocowało to zachęcającą zieloną przestrzenią oferującą wytchnienie podczas fal upałów, która jest również wykorzystywana do spotkań towarzyskich przez lokalną społeczność. Ponadto wprowadzono zrównoważone systemy odwadniania miejskiego w celu poprawy infiltracji i retencji wody. Ocena skuteczności działań planowana jest 5 lat po zakończeniu projektu w 2019 r.
W skali miasta Trnava zachęca również obywateli do angażowania się w adaptację poprzez ustanowienie budżetu gminnego (minimum 10 000 EUR rocznie) na wnioski o dotacje na adaptację. Środki dostosowawcze mogą być proponowane przez osoby fizyczne lub organizacje, a szczegółowy zestaw kryteriów zapewnia ich zgodność z planem dostosowawczym miasta. Do tej pory wspierane są głównie działania uświadamiające w lokalnych szkołach.
Miasto Trnava jest jednym z pierwszych miast na Słowacji z systematycznym podejściem do skutków zmian klimatu. Plan adaptacyjny posłuży nie tylko jako narzędzie przeciwdziałania falom upałów i efektowi miejskiej wyspy ciepła; uznaje się również, że jest to warunek wstępny dla pozyskania zasobów zewnętrznych z UE w okresie finansowania 2014–2020.
Przydatność
Sprawa opracowana i wdrożona jako środek przystosowania się do zmiany klimatu.
Dodatkowe Szczegóły
Udział zainteresowanych stron
Ocena podatności wspierająca identyfikację i wdrożenie środków adaptacyjnych została przeprowadzona przez Karpacki Instytut Rozwoju, który opracował metodykę i zapewnił przewodnictwo eksperckie dla projektu. W Koszycach burmistrz gminy Zapad zapewnił wsparcie polityczne dla projektu, a urzędnicy państwowi przekazali niezbędne dane. Dodatkową wiedzę fachową dostarczył Słowacki Instytut Hydrometeorologiczny oraz Regionalny Urząd Zdrowia Publicznego.
Władze lokalne były ściśle zaangażowane w ocenę podatności na zagrożenia w obu miastach. Opracowanie strategii adaptacyjnych (na okres 10-15 lat) oraz planów działań przystosowawczych (na 3 lata wraz z konkretnymi środkami dostosowawczymi oraz przydzielonymi obowiązkami i finansowaniem) było wspólnym wysiłkiem między Karpackim Instytutem Rozwoju a władzami lokalnymi.
Podczas realizacji projektu w Koszycach zasięgnięto opinii lokalnych obywateli (za pośrednictwem ankiety) na temat ich postrzeganej potrzeby planowania adaptacyjnego na swoim obszarze, a także preferowanego rodzaju środków adaptacyjnych. Planowanie i realizacja pilotażowego projektu zazieleniania w Trnawie została przeprowadzona przez władze lokalne, ale pomysł został skonsultowany z komisją powiatową, w tym z mieszkańcami. Ponadto w Trnawie obywatele i organizacje lokalne mogą zaproponować środki przystosowawcze, które mają być finansowane przez miasto za pośrednictwem mechanizmu budżetu partycypacyjnego.
Czynniki sukcesu i czynniki ograniczające
Słowacja dokonuje obecnie przeglądu krajowej strategii przystosowania się do zmiany klimatu, ale nie opracowała jeszcze krajowego planu działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu; inicjatywa w Koszycach i Trnawie została przeprowadzona przy braku przepisów krajowych. W związku z tym na szczeblu krajowym wsparcie dla władz lokalnych w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu jest niewielkie. Obok Trnawy i gminy Zapad w Koszycach, tylko Bratysława i Kezmarok opracowały do tej pory plany adaptacyjne. W związku z tym, ogólnie rzecz biorąc, władze lokalne mają ograniczoną gotowość do inwestowania swoich zasobów w proces systematycznej adaptacji.
Na poziomie miasta inne ograniczenia wiążą się z urzędnikami samorządu terytorialnego, którzy są przytłoczeni ich codzienną działalnością. Również nowość tematu przystosowania się do zmiany klimatu i jego wielospektralny charakter sprawiają, że trudno jest zająć się nim przedstawiciele władz lokalnych.
Głównym czynnikiem sukcesu było silne zaangażowanie ze strony kierownictwa miasta. W Koszycach silnym czynnikiem wspomagającym było poparcie lokalnego burmistrza zainteresowanego programem adaptacyjnym. W Trnawie zainteresowanie samorządów terytorialnych zmianą klimatu i chęć uczenia się przyczyniły się do ich udziału w międzynarodowej konferencji Climate Change and Local Development – Challenge for Local Governments (marzec 2012, Bratysława). Po tym wydarzeniu przedstawiciele miasta Trnava aktywnie szukali wsparcia w opracowywaniu swojego planu działań adaptacyjnych. Rozwiązanie znalazło się we wspólnym projekcie prowadzonym przez Carpathian Development Institute, zajmującym się oceną podatności na wysokie temperatury i fale upałów. Wspólny charakter projektu był jednym z czynników sukcesu. Dostępność finansowania zewnętrznego miała również kluczowe znaczenie dla zakończenia oceny narażenia i opracowania planów przystosowania się do zmiany klimatu.
Koszty i korzyści
W Koszycach finansowanie rozwoju Strategii adaptacji Zapadu zapewniono w ramach projektu „Rozwój krzyżowy: Partnerstwo na rzecz przeciwdziałania skutkom zmiany klimatu dla rozwoju” prowadzone w ramach programu współpracy transgranicznej na lata 2007–2013 Węgry-Słowacja.
W Trnawie finansowanie pochodziło z projektu „Miasta odporne na skutki zmiany klimatu” inspirowanego miastem Trnava, który był finansowany za pośrednictwem szwajcarskiego mechanizmu finansowego (SFM). SFM finansowała głównie rozwój strategii adaptacji, ale na sadzonki drzew, które zostały zasadzone i utrzymywane przez miasto Trnava, przeznaczono 20 000 EUR. Program dotacji/budżetu partycypacyjnego mający na celu wsparcie środków dostosowawczych na małą skalę (minimum 10 000 EUR rocznie) jest finansowany z budżetu miasta.
Aspekty Prawne
Na Słowacji nie istnieją żadne ramy prawne wspierające przystosowanie się miast do zmiany klimatu. Głównym strategicznym dokumentem referencyjnym jest słowacka krajowa strategia adaptacji, przyjęta przez rząd w 2014 r. Od 2016 r. Trnava jest sygnatariuszem Porozumienia Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii, którego celem jest przystosowanie się do zmiany klimatu.
Czas wdrożenia
W Trnawie w latach 2013–2015 przeprowadzono ocenę narażenia i opracowanie planu działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Ocena narażenia i opracowanie strategii adaptacyjnej w Koszycach trwały 13 miesięcy, od początku 2013 r. do połowy 2014 r. Poszczególne środki dostosowawcze są stopniowo wdrażane.
Okres użytkowania
Strategie adaptacyjne zarówno w Koszycach, jak i Trnavie są dokumentami otwartymi i żywymi, które należy regularnie monitorować, oceniać i aktualizować. Powinny one pozostać ważne przez okres do 10 lat.
Źródło informacji
Kontakt
City of Trnava
E-mail: info@trnava.sk
City Borough Košice Zapad
E-mail: info@kosicezapad.sk
Michal Schvalb
Carpathian Development Institute
E-mail: kri@kri.sk
Strony internetowe
Źródło
“Carpathian Development Institute” and “Energia Klub Climate Policy Institute and Applied Communications (2017) Adaptation Best practices from the Visegrad countries
Opublikowane w Climate-ADAPT Nov 22 2022 - Ostatnia modyfikacja w Climate-ADAPT Apr 18 2024
Skontaktuj się z nami w przypadku jakichkolwiek innych zapytań na temat tego studium przypadku lub w celu udostępnienia nowego studium przypadku (e -mail climate.adapt@eea.europa.eu )
Wpływ na zdrowie:
Słowa kluczowe:
Elementy adaptacyjne:
Sektory:
Wpływ klimatu:
Poziom zarządzania:
Charakterystyka geograficzna:
Europe