Adrijatiku-Joniku

Il-pajjiżi tar-reġjun

Iż-żona ta’ kooperazzjoni bejn l-Adrijatiku u l-Jonju tkopri l-pajjiżi Ewropej li jmissu mal-Baħar Adrijatiku u l-Baħar Jonju. Iż-żona ta’ kooperazzjoni 2021-2027 tħaddan it-territorju kollu tal-Programm Interreg preċedenti (l-estensjoni sħiħa tal-Greċja, il-Kroazja u s-Slovenja, tnax-il reġjun Taljan u żewġ provinċji, kif ukoll pajjiżi mhux tal-UE tal-Albanija, il-Montenegro, is-Serbja, il-Bożnija-Ħerzegovina), inkluża wkoll ir-Repubblika tat-Tramuntana tal-Maċedonja. Hawnhekk tista’ tidher mappa li tqabbel il-fruntieri l-qodma u l-ġodda.

Qafas ta' politika

1.     Programm ta' kooperazzjoni transnazzjonali

L-Interreg VI B “Programm IPA ADRION (2021-2027)”, li fl-aħħar ġie approvat fit-30 ta’ Novembru 2022, għandu l-għan li jippromwovi l-prosperità ekonomika u soċjali sostenibbli taż-żona Adrijatika u Jonika. Huwa jappoġġja t-tkabbir u l-ħolqien tal-impjiegi, billi jtejjeb l-attraenza, il-kompetittività u l-konnettività tar-reġjuni filwaqt li jippreserva l-ambjent u jiżgura ekosistemi tal-baħar u kostali b’saħħithom u bbilanċjati. Għall-perjodu 2021-2027, l-IPA-ADRION iffoka fuq erba’ Prijoritajiet:

• Prijorità: 1 - Appoġġ għal reġjun Adrijatiku Joniku aktar intelliġenti
• Prijorità: 2 - Appoġġ għal reġjun Adrijatiku-Joniku aktar ekoloġiku u reżiljenti għat-tibdil fil-klima
• Prijorità: 3 - Appoġġ għal reġjun Adrijatiku-Joniku newtrali f'termini ta' emissjonijiet tal-karbonju u konness aħjar
• Prijorità: 4 - Appoġġ għall-Governanza tar-reġjun Adrijatiku-Joniku

L-adattament għat-tibdil fil-klima huwa indirizzat prinċipalment mill-Prijorità 2 u l-Objettiv Speċifiku RSO2.4 tagħha (Il-promozzjoni tal-adattament għat-tibdil fil-klima u l-prevenzjoni tar-riskju ta’ diżastri, ir-reżiljenza filwaqt li jitqiesu l-approċċi bbażati fuq l-ekosistema). Il-programm huwa mistenni wkoll li jtejjeb l-adattament permezz ta’ azzjonijiet li jirrestawraw in-natura u jippromwovu l-infrastruttura ekoloġika, biex jiġi ssodisfat l-Objettiv Speċifiku RSO2.7 (It-titjib tal-protezzjoni u l-preservazzjoni tan-natura, il-bijodiversità u l-infrastruttura ekoloġika, inkluż f’żoni urbani, u t-tnaqqis tal-forom kollha ta’ tniġġis).

F’dan ir-rigward, l-ADRION tal-IPA se tikkontribwixxi għall-istabbiliment ta’ azzjonijiet tranżnazzjonali u makroreġjonali kondiviżi biex jiġi ffaċċjat it-tibdil fil-klima u jiġu evitati diżastri naturali u kkawżati mill-bniedem, filwaqt li titqies il-preservazzjoni tan-natura bħala element ewlieni.

Fil-perjodu ta’ programmazzjoni 2014-2020, l-adattament għat-tibdil fil-klima tqies taħt l-assi prijoritarju 2, bħala parti mill-Objettiv Speċifiku 2.2 “It-titjib tal-kapaċità fl-indirizzar transnazzjonali tal-vulnerabbiltà ambjentali, il-frammentazzjoni u s-salvagwardja tas-servizz tal-ekosistema fil-qasam tal-ADRION. Permezz ta' dan l-objettiv, ADRION ikkontribwiet biex ittejjeb fehim komuni fir-reġjun tal-protezzjoni ambjentali, il-ġestjoni tal-bijodiversità, is-servizzi tal-ekosistema u l-adattament għat-tibdil fil-klima.

Barra minn hekk, il-Programm ta’ Kooperazzjoni Transkonfinali bejn l-Italja u l-Kroazja jassumi rilevanza għolja għar-reġjun Adrijatiku-Joniku. Iż-żona ta’ kooperazzjoni tagħha (25 provinċja fl-Italja u 8 kontej fil-Kroazja) tkopri porzjon sinifikanti tas-sottoreġjun Adrijatiku. Il-Programm Interreg Italja-Kroazja CBC 2021-2027 jirrimarka l-intenzjoni li tittejjeb il-koordinazzjoni bejn il-programmi ma’ ADRION u programmi transfruntiera oħra fiż-Żona Adrijatika-Jonika. Il-koordinazzjoni bejn il-programmi se tiġi mfittxija wkoll fiż-żona kollha tal-Mediterran. Il-programm se jiffoka fuq l-ekonomija blu, filwaqt li jikkapitalizza l-esperjenzi ta’ kooperazzjoni preċedenti u joħloq sinerġiji aktar b’saħħithom mal-EUSAIR. Ambjent kondiviż ekoloġiku u reżiljenti (Prijorità 2) se jkopri l-adattament għat-tibdil fil-klima u l-prevenzjoni tar-riskju ta’ diżastri.

2.     Strateġiji makroreġjonali

Il-qasam ta’ kooperazzjoni ADRION jikkoinċidi mal-Istrateġija tal-UE għar-Reġjun Adrijatiku u Joniku (EUSAIR). L-objettiv ġenerali tal-EUSAIR huwa li jippromwovi l-prosperità ekonomika u soċjali u t-tkabbir fir-reġjun billi jtejjeb l-attraenza, il-kompetittività u l-konnettività tiegħu. B’erba’ Stati Membri tal-UE (il-Kroazja, il-Greċja, l-Italja, is-Slovenja) u sitt pajjiżi mhux tal-UE (l-Albanija, il-Bożnija-Ħerzegovina, il-Montenegro, il-Maċedonja ta’ Fuq, San Marino, is-Serbja), l-istrateġija tikkontribwixxi għall-integrazzjoni ulterjuri tal-Balkani tal-Punent. L-EUSAIR tiffoka kemm fuq ir-riżorsi tal-art kif ukoll fuq dawk tal-baħar tar-regio. Dan jibni fuq erba’ pilastri tematiċi li jirrappreżentaw sfidi ewlenin kif ukoll opportunitajiet fir-reġjun: (1) Tkabbir blu, (2) Konnessjoni tar-Reġjun, (3) Kwalità ambjentali, (4) Turiżmu sostenibbli. Il-kooperazzjoni għall-ġestjoni konġunta tar-riżorsi ambjentali komuni kif ukoll it-tibdil fil-klima u kwistjonijiet ta’ ġestjoni tar-riskju ta’ diżastri tindirizza sfidi kruċjali għall-iżvilupp sostenibbli tar-reġjun Adrijatiku-Joniku. Il-mitigazzjoni u l-adattament għat-tibdil fil-klima kif ukoll il-ġestjoni tar-riskju ta’ diżastri huma suġġetti orizzontali li huma rilevanti għall-erba’ pilastri kollha tal-istrateġija EUSAIR. L-Istrateġija hija kkomplementata mill-Pjan ta’ Azzjoni tal-2020 (SWD(2020). Dan jissostitwixxi l-Pjan tal-2014 strutturat skont l-istess erba’ pilastri tal-Istrateġija. Il-Pjan jidentifika suġġetti, azzjonijiet u proġetti għal kull wieħed mill-erba’ pilastri tal-Istrateġija. L-azzjonijiet taħt il-Pilastru “Kwalità ambjentali” huma mistennija li jikkontribwixxu biex jimminimizzaw l-impatt tat-tibdil fil-klima fuq l-ekosistemi tal-baħar u terrestri.

3.     Konvenzjonijiet internazzjonali u inizjattivi oħra ta’ kooperazzjoni

Fuq skala usa’ tar-reġjun kollu tal-Mediterran, il-kooperazzjoni dwar il-protezzjoni ambjentali (inkluż l-adattament għat-tibdil fil-klima) fil-livell transnazzjonali hija formalizzata fil-qafas tal-Konvenzjoni ta’ Barċellona u l-protokolli relatati.

L-UE ffinanzjat inizjattivi ta’ kooperazzjoni reġjonali ddedikati fil-qasam tal-ambjent u l-klima li jassistu lill-pajjiżi tal-Balkani għal ħafna snin. Xi wħud minnhom bħalissa huma wkoll parti mir-Reġjun Adrijatiku-Joniku. Il-proġett tan-Netwerk Ambjentali Reġjonali għall-Adeżjoni (RENA 2010-2013) ikkontribwixxa għat-titjib ambjentali u klimatiku fil-Balkani tal-Punent u l-konverġenza tar-reġjun mal-istandards tal-UE. In-Network ta’ Adeżjoni Reġjonali għall-Ambjent u l-Klima (ECRAN 2013-2016) kompla jsaħħaħ il-kooperazzjoni reġjonali bejn il-pajjiżi kandidati u l-kandidati potenzjali. Bħalissa hija segwita mill-Programm ta’ Sħubija Ambjentali tal-UE għall-Adeżjoni (EPPA 2019-2022) u mill-Appoġġ tal-UE għall-Azzjoni Klimatika fil-benefiċjarji tal-IPA II – “Tranżizzjoni lejn ekonomija b’emissjonijiet baxxi u reżiljenti għat-tibdil fil-klima (TRATOLOW 2020-2023). Huwa jappoġġa l-integrazzjoni tal-UE tas-sħab tal-Balkani tal-Punent fil-qasam tal-ambjent u l-klima. Il-Grupp ta’ Ħidma TRATOLOW 4 qed jaħdem speċifikament fuq l-adattament għat-tibdil fil-klima. Tassisti l-ippjanar u l-azzjonijiet ta’ adattament nazzjonali u reġjonali fil-pajjiżi tal-Balkani tal-Punent.

L-Inizjattiva tal-Ewropa Ċentrali (CEI) hija forum intergovernattiv reġjonali ta’ 17-il Stat Membru fl-Ewropa Ċentrali, tal-Lvant u tax-Xlokk. Dan jinkludi l-pajjiżi kollha (iżda l-Greċja) tar-Reġjun Adrijatiku-Joniku. Dan irawwem l-integrazzjoni Ewropea u l-iżvilupp sostenibbli permezz tal-kooperazzjoni reġjonali. Il-ħidma tas-CEI hija ffukata fuq il-kisba ta’ żewġ għanijiet ewlenin: Tkabbir Ekoloġiku u Kampanja; Soċjetajiet Ġusti. It-tisħiħ tar-Reżiljenza Klimatika huwa inkluż fost l-objettivi tal-Pjan ta’ Azzjoni tas-CEI, taħt l-Għan 1 “Stimulazzjoni tat-Tkabbir Ekoloġiku”.

Tmien pajjiżi Adrijatiċi-Joniċi (kollha minbarra l-Italja) flimkien mal-Bulgarija, l-Ungerija, il-Moldova, ir-Rumanija u t-Turkija, kif ukoll il-Konvenzjoni tan-NU għall-Ġlieda kontra d-Deżertifikazzjoni (UNCCD) u l-Organizzazzjoni Meteoroloġika Dinjija (WMO) jikkollaboraw fil-qafas taċ-Ċentru ta’ Ġestjoni tan-Nixfa għax-Xlokk tal-Ewropa (DMCSEE). Iċ-ċentru jikkoordina u jiffaċilita l-iżvilupp, il-valutazzjoni u l-applikazzjoni ta’ għodod u politiki għall-ġestjoni tar-riskju ta’ nixfa fix-Xlokk tal-Ewropa bil-għan li tittejjeb it-tħejjija u jitnaqqsu l-impatti tan-nixfa f’dan ir-reġjun.

4.     Strateġiji u pjanijiet ta’ adattament

S’issa, ma ġew żviluppati l-ebda strateġiji u pjanijiet ta’ adattament fil-kuntest speċifiku tar-reġjun Adrijatiku-Joniku. Il-Qafas Reġjonali għall-Adattament għat-Tibdil fil-Klima għaż-Żoni Marini u^{Kostali tal-Mediterran} approvat mid-19-il laqgħa tal-Partijiet Kontraenti (COP19) tal-Konvenzjoni ta’ Barċellona huwa rilevanti wkoll għal dan ir-reġjun speċifiku.

Eżempji ta’ proġetti ffinanzjati fil-perjodu 2014-2020

Iffinanzjat mill-programm ADRION 2014-2020, il-proġett I-STORM (Strateġiji integrati għall-ġestjoni tal-maltempati fil-baħar) (2018-2019) tejjeb il-kondiviżjoni tad-data, it-tbassir u l-għarfien dwar il-maltempati fil-baħar u l-impatti relatati (għargħar kostali, erożjoni u impatti konsegwenti fuq l-ekosistemi u l-infrastrutturi kostali) permezz ta’ infrastrutturi u għodod komuni. Il-proġett żviluppa Linji Gwida għat-traduzzjoni tad-data u l-previżjonijiet għal proċeduri ta’ twissija bikrija u intervent, u Strateġija indirizzata lill-atturi ewlenin nazzjonali/reġjonali tal-baċir ADRION. Iż-żewġ dokumenti ssuġġerew l-aktar mod effettiv biex tiġi ttrattata l-ġestjoni tad-data u l-previżjonijiet u l-proċeduri ta’ Twissija Bikrija relatati. Barra minn hekk, il-proġett żviluppa l-Applikazzjoni I-STORMS għal Smartphones u Pilloli u s-Sistema Integrata tal-Web I-STORMS (IWS). L-IWS hija għodda online biex jiġu kondiviżi u integrati d-data u l-informazzjoni, filwaqt li titrawwem il-kollaborazzjoni bejn is-sħab għal rispons aħjar għar-riskji tal-maltempati tal-baħar fiż-żona Adrijatika-Jonika. Il-proġett beda Tabella ta’ Kooperazzjoni Permanenti. Dan jiżgura li d-djalogu jkompli wara l-għeluq tal-proġett. Għandha l-għan li trawwem fehim komuni tal-isfidi attwali taż-żoni kostali, u tippromwovi l-koordinazzjoni u l-kondiviżjoni tal-għarfien espert.

Proġetti rilevanti oħra li jkopru parti kbira mir-reġjun Adrijatiku-Joniku ġew iffinanzjati mill-Programm ta’ Kooperazzjoni Transfruntiera bejn l-Italja u l-Kroazja (2014-2020) u huma deskritti hawn taħt. Tlieta minnhom (ADRIADAPT, RESPONSe u ADRIACLIM) ipprovdew appoġġ lill-awtoritajiet lokali għall-iżvilupp ta’ pjanijiet u strateġiji ta’ adattament fiż-żoni kostali u urbani tar-reġjun Adrijatiku-Joniku.

ADRIADAPT (Pjattaforma ta’ informazzjoni dwar ir-reżiljenza għall-bliet u l-irħula Adrijatiċi, 2019-2021) ippromoviet ir-reżiljenza lokali u reġjonali. Dan għen fl-iżvilupp tal-bażi tal-għarfien biex jiġu identifikati għażliet xierqa ta’ adattament u ppjanar għat-tibdil fil-klima fiż-żona Adrijatika-Jonika. Il-proġett wassal il-Pjattaforma Adriadapt tar-Reżiljenza, b’għodod u għarfien għall-ippjanar tal-klima li ġew ittestjati mal-awtoritajiet lokali. Huwa appoġġa wkoll l-informazzjoni lokali dwar il-klima u l-pjanijiet ta’ reżiljenza għall-klima.

RESPONSe (Strateġiji għall-adattament għat-tibdil fil-klima fir-reġjuni Adrijatiċi, 2019-2021) ta s-setgħa lil dawk li jfasslu l-politika lokali biex jippermettu approċċi ta’ governanza intelliġenti fir-rigward tal-klima u ppromwova għajxien sostenibbli fiż-żoni tal-baħar u kostali Adrijatiċi. L-eżiti tal-proġetti jinkludu s-sett ta’ għodod tal-azzjonijiet ta’ adattament għall-Awtoritajiet Pubbliċi (Menu dwar il-Klima għar-Reġjuni Adrijatiku). Huwa repożitorju online bla ħlas ta’ azzjonijiet ta’ adattament u mitigazzjoni li jista’ jappoġġa t-tfassil tal-politika lokali biex jiġu indirizzati l-isfidi tat-tibdil fil-klima. ADRIACLIM (Informazzjoni dwar it-tibdil fil-klima, għodod ta’ monitoraġġ u ġestjoni għall-istrateġiji ta’ adattament fiż-żoni kostali tal-Adrijatiku 2020-2022) għandu l-għan li jiżviluppa informazzjoni preċiża għall-appoġġ tal-iżvilupp ta’ pjanijiet reġjonali u lokali ta’ adattament għat-tibdil fil-klima. Hija tiffoka fuq it-tisħiħ tal-kapaċità ta’ adattament għat-tibdil fil-klima fiż-żoni kostali. Dan għen fl-iżvilupp ta’ data omoġenja u komparabbli, fit-titjib tal-għarfien, tal-kapaċità u tal-kooperazzjoni dwar is-sistemi ta’ monitoraġġ u ta’ mmudellar tat-tibdil fil-klima u fl-iżvilupp ta’ sistemi ta’ informazzjoni, għodod u indikaturi avvanzati għall-ippjanar ottimali tal-adattament għat-tibdil fil-klima.

ASTERIS (adattament għall-intrużjoni tal-ilma melħ f’xenarji ta’ żieda fil-livell tal-baħar, 2019-2021) itejjeb il-fehim tal-varjazzjoni spazjali u temporali fl-intrużjoni tal-ilma baħar. Tapplika xenarji differenti tat-tibdil fil-klima, biex tidentifika u timmappja l-ħtiġijiet u l-ostakli fil-ġestjoni tar-riskju u biex tipprovdi għodod prattiċi għall-ġestjoni sostenibbli tal-akwiferi kostali fuq skala lokali.

AdriaMORE (Sfruttament Adrijatiku tad-DSS għall-monitoraġġ u l-ġestjoni tar-riskju tat-temp estrem kostali u l-għargħar) (2018 - 2019), li jikkapitalizza fuq il-kisbiet ewlenin tal-proġett ADRIARadNet iffinanzjat mill-programm IPA Adriatic CBC, attrezza lit-territorji u lin-nies b’għodod effettivi biex jindirizzaw avvenimenti severi tat-temp u avvenimenti relatati oħra tar-riskji tal-baħar.

Każijiet ta’ użu ta’ ispirazzjoni Climate-ADAPT
Skopri kif l-għarfien muri f’din il-paġna ispira lill-atturi li jaħdmu f’livelli differenti ta’ governanza biex jiżviluppaw soluzzjonijiet imfassla apposta f’kuntesti differenti ta’ politika u prattika.

• Id-Direttorat Ġenerali tal-UE għar-Riċerka u l-Innovazzjoni: L-użu ta’ Climate-ADAPT biex jinstab l-aħħar għarfien xjentifiku dwar l-adattament għall-istabbiliment tal-aġenda għall-finanzjament tar-riċerka u l-innovazzjoni tal-UE
• Il-Karpazji: L-użu ta’ informazzjoni dwar il-pajjiż minn Climate-ADAPT biex tiġi żviluppata paġna tar-reġjun tranżnazzjonali tal-Karpazji u biex tikkontribwixxi għall-politiki internazzjonali ta’ adattament
• L-Osservatorju tal-Pirinej għat-Tibdil fil-Klima: L-użu ta’ paġni tar-reġjuni transnazzjonali minn Climate-ADAPT biex tiġi żviluppata strateġija ta’ adattament transkonfinali fil-Pirinej