Il-Baċir tal-Baħar Mediterran (NEXT)

Il-pajjiżi tar-reġjun

L-Alġerija, Ċipru, l-Eġittu, Franza, il-Greċja, Iżrael, l-Italja, il-Libanu, il-Ġordan, Malta, il-Palestina, il-Portugall, Spanja, it-Tuneżija u t-Turkija.

Qafas ta' politika

1.     Programm ta' kooperazzjoni transnazzjonali

Il-qafas ta’ kooperazzjoni tal-programm Interreg NEXT tal-Baċir tal-Baħar Mediterran (NEXT MED) , approvat fl-2023, jirriżulta mill-iżvilupp tal-istrateġija Interreg-Med, biex jiġu inklużi pajjiżi mhux tal-UE fix-xtut kollha tal-Mediterran.

Għalhekk jikkomplementa u jespandi l-approċċ tal-programm Interreg MED 2014-2020, li se jibqa’ pilastru kruċjali għall-kooperazzjoni tal-UE f’dan il-makroreġjun permezz tal-programm ta’ segwitu tiegħu Interreg EURO MED (2021-2027). Tibni wkoll fuq il-programmi ta’ kooperazzjoni transfruntiera usa’ tal-ENPI CBC MED (2007-2013 u 2014-2020) għaż-żona MED.

Fil-qafas tal-Politika ta’ Koeżjoni tal-Unjoni Ewropea, Interreg NEXT MED se jappoġġa l-kooperazzjoni Ewro-Mediterranja bejn ir-reġjuni u l-pajjiżi f’dan il-qasam sa tmiem l-2027. NEXT MED tappartjeni għall-fergħa B “Kooperazzjoni transnazzjonali” fi ħdan id-dimensjoni esterna ta’ Interreg., “Interreg NEXT MED għandha l-għan li tikkontribwixxi għal żvilupp intelliġenti, sostenibbli u ġust għal kulħadd, fil-baċir tal-Mediterran kollu billi tappoġġa kooperazzjoni bbilanċjata, dejjiema u estensiva u governanza f’diversi livelli. Il-missjoni tal-programm hija li jiffinanzja proġetti ta’ kooperazzjoni li jindirizzaw sfidi soċjoekonomiċi, ambjentali u ta’ governanza konġunti fil-livell tal-Mediterran bħall-adozzjoni ta’ teknoloġiji avvanzati, il-kompetittività tal-SMEs u l-ħolqien tal-impjiegi, l-effiċjenza enerġetika, il-ġestjoni sostenibbli tal-ilma, l-adattament għat-tibdil fil-klima, it-tranżizzjoni lejn ekonomija ċirkolari u effiċjenti fl-użu tar-riżorsi, l-edukazzjoni u t-taħriġ, u l-kura tas-saħħa” (is-sit web EniCBC MED).

Il-Programm NEXT MED ikopri l-erba’ prijoritajiet li ġejjin:

• Prijorità 1: Mediterran aktar kompetittiv u aktar intelliġenti;
• Prijorità 2: Mediterran aktar ekoloġiku, b’livell baxx ta’ emissjonijiet tal-karbonju u reżiljenti;
• Prijorità 3: Mediterran aktar soċjali u inklużiv;
• Prijorità 4: Governanza aħjar tal-kooperazzjoni għall-Mediterran.

Il-Prijorità 2 “Mediterran aktar ekoloġiku, b’livell baxx ta’ emissjonijiet tal-karbonju u reżiljenti” tal-programm NEXT MED, tiffoka fuq il-politiki dwar il-klima u l-ambjent. Sehem ta’ 42 % tal-baġit tal-programm (EUR 96.9 biljun) huwa allokat għal din il-Prijorità. Fost l-objettivi speċifiċi ta’ din il-prijorità, it-tieni u t-tielet huma rilevanti għall-adattament:

• Il-promozzjoni tal-effiċjenza enerġetika u t-tnaqqis tal-emissjonijiet tal-gassijiet serra
• Il-promozzjoni tal-adattament għat-tibdil fil-klima u l-prevenzjoni tar-riskju ta’ diżastri, ir-reżiljenza filwaqt li jitqiesu l-approċċi bbażati fuq l-ekosistema
• Il-promozzjoni tal-aċċess għall-ilma u l-ġestjoni sostenibbli tal-ilma
• Il-promozzjoni tat-tranżizzjoni lejn ekonomija ċirkolari u effiċjenti fl-użu tar-riżorsi.

F’dan ir-rigward, il-programm se jappoġġa l-kooperazzjoni tranżnazzjonali biex tiżdied is-sensibilizzazzjoni dwar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-ambjent, l-ekonomija u s-soċjetà. L-azzjonijiet huma mistennija li joħolqu ambjent abilitanti għall-korpi amministrattivi u tat-teħid tad-deċiżjonijiet b’adattament imtejjeb għat-tibdil fil-klima, tnaqqis tar-riskju ta’ diżastri u reżiljenza msaħħa fi struttura ta’ governanza f’diversi livelli u f’diversi setturi.

2.     Strateġiji makroreġjonali

F’perspettiva wiesgħa tal-Mediterran, grupp ta’ pajjiżi Mediterranji (il-Kroazja, is-Slovenja, l-Albanija, il-Montenegro, il-Greċja, l-Italja, dawn tal-aħħar huma wkoll parti miż-żona tal-Baċir tal-Baħar Mediterran) huma inklużi fl-Istrateġija tal-UE għar-Reġjun Adrijatiku u Joniku (EUSAIR), li tkopri l-qasam kollu ta’ kooperazzjoni ADRION. Għal aktar informazzjoni dwar l-EUSAIR, ara l-paġna web tar-reġjun Adrijatiku-Joniku.

3.     Konvenzjonijiet internazzjonali u inizjattivi oħra ta’ kooperazzjoni

Fuq l-iskala tal-Baħar Mediterran, il-kooperazzjoni dwar il-protezzjoni ambjentali (inkluż l-adattament għat-tibdil fil-klima) fil-livell transnazzjonali hija formalizzata fil-qafas tal-Konvenzjoni ta’ Barċellona u l-protokolli relatati.

Forum wiesa' għall-kooperazzjoni internazzjonali f'dan ir-reġjun huwa l-Unjoni għall-Mediterran, organizzazzjoni intergovernattiva Ewro-Mediterranja wiesgħa li tlaqqa' flimkien il-pajjiżi kollha tal-Unjoni Ewropea u 16-il pajjiż tan-Nofsinhar u tal-Lvant tal-Mediterran.

Analogament, l-Inizjattiva WESTMED tkopri l-kooperazzjoni dwar it-tkabbir blu sostenibbli fost il-pajjiżi fil-baċir tal-Mediterran tal-Punent kemm mix-xtut tan-Nofsinhar (l-Alġerija, il-Mauritania, il-Marokk, Malta, it-Tuneżija) kif ukoll minn dawk tat-Tramuntana (l-Italja, Spanja, Franza).

Sabiex titnieda mill-ġdid u tissaħħaħ is-sħubija strateġika bejn l-Unjoni Ewropea u s-sħab tagħha tal-Viċinat tan-Nofsinhar,l-Aġenda l-ġdida għall-Mediterran, imnedija fl-2021, tipproponi li tgħaqqad il-forzi madwar ix-xtut tal-Mediterran fil-ġlieda kontra t-tibdil fil-klima u t-tħaffif tat-tranżizzjoni doppja ekoloġika u diġitali. Huwa jiffoka fuq ħames oqsma ta’ politika: (i) L-iżvilupp tal-bniedem, il-governanza tajba, u l-istat tad-dritt; (ii) ir-reżiljenza, il-prosperità u t-tranżizzjoni diġitali; (iii) il-paċi u s-sigurtà; (iv) il-migrazzjoni u l-mobbiltà, u (v) it-tranżizzjoni ekoloġika. Il-pjan huwa appoġġat minn Pjan ta’ Investiment Ekonomiku ddedikat għall-Ġirien tan-Nofsinhar (sa EUR 7 biljun għall-perjodu 2021-2027) iffukat fuq it-titjib tal-kundizzjonijiet tal-għajxien u rkupru ġust wara l-COVID-19. F’termini ta’ azzjoni u adattament għat-tibdil fil-klima, l-Aġenda għandha objettivi speċifiċi għall-ġlieda kontra t-tibdil fil-klima u għall-protezzjoni tar-riżorsi tal-ilma. Aktar informazzjoni dwar l-inizjattivi ta’ kooperazzjoni tista’ tinstab fil-paġna taż-Żona tal-Mediterran u fil-paġna Adrijatika-Jonika.

4.      Strateġiji u pjanijiet ta’ adattament

Ma nħarġu l-ebda strateġiji u pjanijiet ta’ adattament fil-livell tal-Mediterran. B’mod speċifiku, fil-qafas tal-kooperazzjoni transnazzjonali INTERREG jew forom oħra ta’ kooperazzjoni, ma ġewx żviluppati strateġiji u pjanijiet ta’ adattament għaż-Żona tal-Mediterran. Madankollu, fl-2016 id-19-il laqgħa tal-Partijiet Kontraenti (COP19) tal-Konvenzjoni ta’ Barċellona approvat il-“QafasReġjonali għall-Adattament għat-Tibdil fil-Klima għaż-Żoni Marini u Kostali tal-Mediterran”. Id-dokument għandu l-għan li jibni approċċ strateġiku reġjonali komuni biex jiżdiedu r-reżiljenza għat-tibdil fil-klima u l-kapaċità ta’ adattament.

Barra minn hekk, xi punti strateġiċi inklużi fid-dokument tal-programm Interreg NEXT-MED jidentifikaw il-prijoritajiet ewlenin li ġejjin għall-adattament fiż-żona NEXT MED:

• iżżid il-fehim tal-impatti tat-tibdil fil-klima fuq diversi livelli u interkonnessi b’mod ikkumplikat, minflok ma tifhemhom bħala sensiela ta’ kwistjonijiet settorjali indipendenti;
• tiżviluppa l-kooperazzjoni fost il-pajjiżi f’termini ta’ risponsi kkoordinati internazzjonalment għat-theddid maħluq mit-tibdil fil-klima - peress li l-COVID-19 enfasizzat l-inadegwatezza ta’ azzjonijiet nazzjonali mhux ikkoordinati għat-theddid globali.
• ittejjeb il-kapaċità ta’ rispons tal-aġenziji tal-protezzjoni ċivili għall-prevenzjoni tar-riskju u għar-rispons għad-diżastri: “Huwa meħtieġ li jiżdiedu l-kooperazzjoni u l-kapaċità permezz ta’ proċeduri pilota u ta’ dimostrazzjoni għal skjerament konġunt, tiġi pprovduta prova tal-kunċett u tissaħħaħ l-innovazzjoni”.
• tikkomplementa l-approċċ tar-rispons għad-diżastri bi strateġiji aktar kosteffettivi bħal azzjonijiet preparatorji bħal approċċi bbażati fuq l-ekosistemi u ppjanar prekawzjonarju.

L-istess dokument jiffoka speċifikament fuq l-ilma, u jindika l-ħtieġa li jittejbu l-kwalità, ir-reżiljenza u l-ġestjoni tal-ilma, riżorsa ewlenija fiż-żona u suxxettibbli li jsiru aktar skarsi minħabba t-tibdil fil-klima. B’mod partikolari, id-dokument jappella għal azzjonijiet ta’ politika mmirati lejn it-trasferiment ta’ teknoloġiji rilevanti u l-adattament tagħhom għall-ħtiġijiet lokali, u lejn iż-żieda fl-adozzjoni tagħhom ta’ teknoloġiji rilevanti permezz ta’ proġetti pilota “biex juru l-benefiċċji tekniċi, finanzjarji u ambjentali tagħhom”. Huwa jappella wkoll għal qafas biex jiġu stabbiliti l-inċentivi t-tajba, u jiġu implimentati regolamenti u sistemi ta’ monitoraġġ adegwati, bl-użu ta’ kejl intelliġenti u pprezzar tal-ilma, mingħajr ma jkun hemm kunflitt mal-politiki lokali u l-oqfsa regolatorji. 

S’issa, għadha ma ttieħdet l-ebda azzjoni speċifika li ssegwi għanijiet speċifiċi ta’ adattament. Madankollu, ittieħdu azzjonijiet usa’ fil-qasam tar-riżorsi tal-ilma permezz ta’ proġetti ffinanzjati fi ħdan il-programm ENI CBC MED (ara t-taqsima li jmiss).

Eżempji ta’ proġetti tal-programm ENI CBC MED iffinanzjati fil-perjodu 2014–2020

Proġetti ġodda fil-qafas ta’ Interreg Next-MED għadhom qed jiġu żviluppati iżda hemm proġetti rilevanti ffinanzjati fi ħdan il-programm preċedenti, jiġifieri ENI CBC MED. Dawn il-proġetti jiffukaw prinċipalment fuq l-użu intelliġenti u mhux konvenzjonali tar-riżorsi skarsi tal-ilma. 

MEDISS (Sistema Integrata Mediterranja għall-Provvista tal-Ilma, 2019-2023). Pajjiżi: il-Palestina, l-Italja, il-Ġordan, it-Tuneżija; Proġett tal-programm ENI CBC MED.

Il-MEDISS jittestja soluzzjonijiet innovattivi fl-użu tal-ilma mormi ttrattat u d-desalinizzazzjoni tal-ilma salmastru. Inizjattivi speċifiċi ta’ sensibilizzazzjoni għall-utenti finali jistgħu jisfidaw ir-riluttanza tagħhom lejn riżorsi tal-ilma mhux konvenzjonali (NCWR) u jħarrġuhom dwar l-Aħjar Prattiki Agrikoli. Fuq medda itwal ta’ żmien, il-proġett huwa mistenni li jikkontribwixxi għat-tnaqqis tal-istress fuq l-ilma ħelu, kif ukoll l-ispejjeż għall-provvista tal-ilma, filwaqt li jżid il-produttività u d-diversifikazzjoni tal-għelejjel u b’hekk is-sigurtà tal-ikel u l-introjtu għall-bdiewa. 

MEDWAYCAP (The MEDiterranean pathWAY for innovation CAPitalisation towards an urban-rural integrated development of non-conventional water resources, 2021 -2023), Pajjiżi: Il-Greċja, l-Italja, l-Eġittu, Malta, il-Palestina, it-Tuneżija, il-Ġordan.

MEDWAYCAP jippromwovi kooperazzjoni mmexxija mill-isfidi u djalogu transfruntier kontinwu mirfud minn sensibilizzazzjoni tal-awtoritajiet pubbliċi u ta’ dawk li jfasslu l-politika fil-livell reġjonali/nazzjonali, il-bini tal-kapaċità, l-aċċess faċli għall-informazzjoni u l-użu ta’ għodod għat-tagħlim reċiproku fil-qasam tar-riżorsi tal-ilma mhux konvenzjonali (NCWR). L-għan huwa li jingħata kontribut għall-mitigazzjoni tal-kriżijiet lokali tal-ilma, billi jitwassal għarfien tal-ogħla livell dwar it-tekniki, il-ġestjoni, l-ippjanar u l-ħiliet tal-NCWR għall-użu mill-ġdid fil-livell territorjali għal skopijiet domestiċi u agrikoli.

MENAWARA (Użu mill-ġdid tal-Ilma Mhux Konvenzjonali fl-Agrikoltura fil-pajjiżi Mediterranji, 2019-2023). Pajjiżi: l-Italja, il-Palestina, il-Ġordan, it-Tuneżija, Spanja.

MENAWARA tfittex soluzzjonijiet għaż-żieda tar-riżorsi tal-ilma billi tirriċikla d-drenaġġ u l-ilma mormi, tisfrutta t-telf tal-ilma, tirrazzjonalizza l-prattiki tal-użu tal-ilma u tfassal mudelli ta’ governanza f’konformità mal-pjanijiet nazzjonali u internazzjonali. Il-proġett għandu l-għan li jtejjeb l-aċċess għall-ilma permezz tat-trattament tal-ilma mormi biex jerġa’ jintuża bħala tisqija komplementari u li jsaħħaħ il-kapaċità tal-istituzzjonijiet governattivi, tal-atturi mhux statali li joperaw fis-settur, tat-tekniċi u tal-bdiewa.

NAWAMED (Soluzzjonijiet Ibbażati fuq in-Natura għall-Użu Domestiku mill-Ġdid tal-Ilma fil-Mediterran; 2019 -2023) Pajjiżi: l-Italja, it-Tuneżija, il-Ġordan, Malta, il-Libanu.

L-użu tal-ilma domestiku per capita jista’ jitnaqqas drastikament bl-użu ta’ riżorsi tal-ilma mhux konvenzjonali (NCW) għal skopijiet mhux tajbin għax-xorb. L-ilma griż (u l-ilma tax-xita meta jkun disponibbli) jista’ jerġa’ jintuża għall-ifflaxxjar u l-irrigazzjoni tad-WC iżda jeħtieġ l-implimentazzjoni ta’ sistemi ta’ trattament deċentralizzati, li jaqdu binja waħda jew ftit binjiet. NAWAMED għandha l-għan li tbiddel il-prattika tal-ġestjoni tal-ilma urban permezz ta’ teknoloġiji ta’ trattament innovattivi, sostenibbli u bi prezz baxx. Dawk jenħtieġ li jkunu applikabbli b’mod deċentralizzat, biex l-użu tal-ilma tajjeb għax-xorb jiġi sostitwit bi kwalità tajba tal-NCW.

PROSIM (Promozzjoni tal-Ġestjoni Sostenibbli tal-Irrigazzjoni u l-użu mhux konvenzjonali tal-ilma fil-Mediterran, 2019-2023). Pajjiżi: l-Italja, il-Ġordan, il-Libanu, it-Tuneżija, Spanja.

Filwaqt li jiffoka fuq id-domanda u l-provvista tal-ilma għat-tisqija, PROSIM iħares lejn kwistjonijiet tal-ilma tipiċi taż-żona tal-Mediterran, bħat-telf tal-ilma, il-kapaċità istituzzjonali limitata biex jiġu infurzati pjanijiet effettivi ta’ ġestjoni tal-ilma u n-nuqqas ta’ sensibilizzazzjoni dwar soluzzjonijiet moderni fil-livell tal-azjendi agrikoli. Il-proġett huwa mistenni li jġib soluzzjonijiet innovattivi li jikkombinaw l-effiċjenza fl-użu tal-ilma u l-NCW. Jenħtieġ li jgħin ukoll fil-bini tal-kapaċitajiet lokali biex jiġu adottati u mtejba dawk is-soluzzjonijiet u jiġi żviluppat il-bini tal-kapaċità transfruntiera, kif ukoll pjanijiet direzzjonali u pjanijiet għal ġestjoni mtejba tal-ilma.

Każijiet ta’ użu ta’ ispirazzjoni Climate-ADAPT
Skopri kif l-għarfien muri f’din il-paġna ispira lill-atturi li jaħdmu f’livelli differenti ta’ governanza biex jiżviluppaw soluzzjonijiet imfassla apposta f’kuntesti differenti ta’ politika u prattika.

• Id-Direttorat Ġenerali tal-UE għar-Riċerka u l-Innovazzjoni: L-użu ta’ Climate-ADAPT biex jinstab l-aħħar għarfien xjentifiku dwar l-adattament għall-istabbiliment tal-aġenda għall-finanzjament tar-riċerka u l-innovazzjoni tal-UE
• Il-Karpazji: L-użu ta’ informazzjoni dwar il-pajjiż minn Climate-ADAPT biex tiġi żviluppata paġna tar-reġjun tranżnazzjonali tal-Karpazji u biex tikkontribwixxi għall-politiki internazzjonali ta’ adattament
• L-Osservatorju tal-Pirinej għat-Tibdil fil-Klima: L-użu ta’ paġni tar-reġjuni transnazzjonali minn Climate-ADAPT biex tiġi żviluppata strateġija ta’ adattament transkonfinali fil-Pirinej