Gospodarka leśna odporna na zmianę klimatu

W ramach gospodarki leśnej bliższej naturze zaangażowanie zainteresowanych stron odgrywa kluczową rolę i obejmuje obywateli, lokalne przedsiębiorstwa, administracje publiczne, obszary chronione i zarządców lasów. Zainteresowane strony mogą być zaangażowane w:

• Monitorowanie lasów: pilnowanie drzew, owadów, chorób i pożarów jest niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa przed zagrożeniami związanymi z klimatem. Na przykład w lesie Sonian drzewasą mapowane i mierzone przez służbę leśną w celu monitorowania i zachęcania do rozwoju bardzo dużych drzew, monitorowania chorób i zapewnienia dobrej ochrony lasu. Bardzo duże drzewa są jedną z głównych cech starodrzewów. Starodrzewy są bogate w różnorodność biologiczną ze względu na wiele mikrosiedlisk i mają wysoką wartość rekreacyjną.
• Ułatwianie usług ekosystemowych: Podniecenie ludzi do korzystania z lasu wzmacnia zbiorową wiedzę i kulturę, a także ducha dbania o las i jego zasoby. Aby wspierać gospodarkę leśną, należy zadbać o to, by las był (strategicznie) dostępny lub ograniczony do różnych rodzajów działalności. Może to obejmować na przykład ochronę ptaków lęgowych, oznakowanie dla turystyki lub żeglarzy na bezpiecznych ścieżkach lub ograniczenia obszarów, które są zarządzane lub chronione.
• Edukacja leśna: Niezwykle ważne jest informowanie zainteresowanych stron o praktykach gospodarki leśnej. Obejmuje to również odwiedzających lasy i sąsiednie gospodarstwa rolne lub właścicieli gruntów, w celu zapewnienia bezpiecznych praktyk w lasach i wokół nich. Może to pomóc w zapobieganiu pożarom, a także jest świetnym sposobem na zwiększenie zaangażowania. Na przykład sąsiedni rolnicy mogą być informowani o zagrożeniach związanych z użytkowaniem maszyn rolniczych w porze suchej wokół obrzeży lasów. W suche dni ruchome części maszyn rolniczych mogą powodować iskry lub mielenie kamienia, który spontanicznie zapala suchą trawę, a nawet może rozprzestrzeniać się po otaczającym lesie. Inną strategią zarządzania mogłoby być zapewnienie, aby wypasacze nie odzyskiwali płatów leśnych, aby umożliwić odrastanie po zdarzeniu związanym z pozyskiwaniem drewna. Grazery mogą hamować naturalną regenerację lasu, jeśli nie są zawarte we wczesnych stadiach wzrostu drzew.

Zarządzanie lasami odpornymi na zmianę klimatu może odbywać się za pomocą polityk rządowych, programów, przepisów, a także poprzez zmiany społeczne i behawioralne samych zarządców lasów. Przy wdrażaniu tego wariantu pomocne są również powiązania między zainteresowanymi stronami w zakresie partycypacyjnej gospodarki leśnej.

Czynniki ograniczające

Główne czynniki ograniczające są związane z: (i) ograniczonych zasobów finansowych oraz (ii) przepisów mających zastosowanie do różnych obszarów tego samego lasu, jeżeli są one dzielone w ramach różnych jurysdykcji. Zrozumienie i działanie w granicach przepisów regionalnych i krajowych stanowi wyzwanie przy wdrażaniu gospodarki leśnej.

Ponadto skuteczna komunikacja stanowi dodatkowe wyzwanie. Ustanowienie przepisów, ograniczeń dotyczących odwiedzania lub korzystania z lasu lub ograniczeń sezonowych wymaga dodatkowych zasobów komunikacyjnych i infrastruktury w celu przestrzegania przepisów, zwłaszcza gdy dotyczy to społeczeństwa i zezwoleń.

Działania w zakresie gospodarki leśnej mogą wymagać czasu. Może to mieć wpływ na wiele różnych czynników, w tym:

• Początkowy stan lasu: lasy, które są silnie zdegradowane lub były intensywnie zarządzane w celu produkcji drewna, mogą potrzebować więcej czasu na przejście do stanu zbliżonego do naturalnego w porównaniu z lasami mniej zaburzonymi.
• Skala wdrożenia: wielkość zarządzanego obszaru leśnego będzie miała wpływ na czas realizacji. Większe obszary mogą wymagać więcej czasu i zasobów, aby osiągnąć pożądane wyniki.
• Zaangażowanie zainteresowanych stron: Skuteczna współpraca z zainteresowanymi stronami, w tym społecznościami lokalnymi, agencjami rządowymi i organizacjami ochrony przyrody, może wpłynąć na tempo i powodzenie wdrażania.
• Finansowanie i zasoby: dostępność zasobów finansowych i ludzkich ma kluczowe znaczenie dla przeprowadzenia niezbędnych interwencji i bieżącego zarządzania.

Czynniki sukcesu

Czynniki wspomagające można znaleźć w uczestnictwie w projektach finansowanych w ramach programu LIFE lub programu „Horyzont Europa”w celu wspierania działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w lasach. Umożliwiły one programy monitorowania, zapobieganie pożarom, projekty zaangażowania zainteresowanych stron, a także zapewniły finansowanie utrzymania i najnowocześniejszych technologii, które umożliwiają monitorowanie i sprawozdawczość. 

Kilka innych inicjatyw europejskich promuje strategie zarządzania adaptacyjnego w zakresie klimatu leśnego, takie jak drzewostany mieszane i gospodarowanie martwym drewnem, w celu zwiększenia odporności i różnorodności biologicznej. Nowa strategia leśna obejmuje środki mające na celu wzmocnienie ochrony i odbudowy lasów oraz poprawę zrównoważonej gospodarki leśnej. Do godnych uwagi inicjatyw należą Forest Europe, Europejski Instytut Leśnictwa (EFI) oraz sieć Natura 2000. Inicjatywy te wspierają zrównoważoną gospodarkę leśną poprzez finansowanie badań, wytyczne polityczne i promowanie najlepszych praktyk. Ich celem jest zapewnienie długoterminowego zdrowia lasów i ich odporności na skutki zmiany klimatu.

W zależności od wielkości lasu i specyfiki projektu ustanowienie nowego programu gospodarki leśnej może się różnić pod względem kosztów. Zazwyczaj utrzymanie lasu może być kosztownym przedsięwzięciem, sięgającym od setek tysięcy do miliardów rocznie. Z tego powodu ważne jest nawiązywanie partnerstw z różnymi zainteresowanymi stronami oraz pozyskiwanie finansowania lub wsparcia od władz lokalnych, regionalnych, krajowych lub europejskich.

Koszty wdrażania praktyk leśnych zbliżonych do naturalnych różnią się znacznie w zależności od lokalizacji, rodzaju lasu i celów zarządzania. Zarządzanie bliskie naturze wymaga jednak na ogół mniej intensywnych interwencji w porównaniu z tradycyjnym leśnictwem, co może potencjalnie obniżyć pewne długoterminowe koszty.

Koszty początkowe często obejmują działania takie jak selektywne przerzedzanie, promowanie naturalnej regeneracji i zapewnienie różnorodności biologicznej poprzez wprowadzenie gatunków rodzimych. Interwencje te mogą wynosić od 150 do 500 EUR na hektar, w zależności od stanu lasu i wymaganych konkretnych interwencji. Leśnictwo o stałym pokryciu, wspólne podejście do gospodarki bliskiej naturze, pozwala uniknąć zrębu zupełnego, co prowadzi do mniejszych zakłóceń w środowisku i niższych kosztów ponownego sadzenia (EuropejskiInstytut Leśnictwa)(LIFE4Forest).

Na przykład w Danii zauważono, że zarządzanie bliskie naturze wiąże się ze stosunkowo niskimi kosztami operacyjnymi, ponieważ minimalizuje zakłócenia w glebie i opiera się na procesach naturalnych. Koszty związane z przygotowaniem gleby i sztucznym sadzeniem są zmniejszone, chociaż początkowe inwestycje w planowanie i selekcję gatunków mogą być wyższe (LIFE4Forest). Utrzymanie starannej równowagi między interwencją a naturalną regeneracją może jednak wymagać ciągłego monitorowania, co może przyczynić się do poniesienia kosztów operacyjnych (EuropejskiInstytut Leśnictwa, 2022).

Oprócz większej odporności na zmianę klimatu długoterminowe leśnictwo bliskie naturze może przynieść korzyści gospodarcze, przyczyniając się do zrównoważonego rozwoju (drzewne i niedrzewne produkty leśne, wprowadzanie do obrotu pozostałości drewna, zrównoważona turystyka) i kontrastując z porzucaniem gruntów, na przykład na obszarach leśno-pastwiskowych.

Wiele lasów europejskich jest chronionych dyrektywą siedliskową lub siecią Natura 2000, a środki dotyczące użytkowania ograniczają się do ograniczeń opartych na tych dyrektywach. W przeciwnym razie ważne jest zrozumienie sytuacji własności gruntów przed wprowadzeniem zmian w gospodarce leśnej. Może to stać się problemem, który należy rozwiązać poprzez zaangażowanie zainteresowanych stron lub procesy prawne. Inne aspekty prawne dotyczą granic i przepisów między regionami, które mogą się różnić w przypadku realizacji niektórych projektów.

Czas wdrażania leśnictwa odpornego na zmianę klimatu może się znacznie różnić w zależności od kilku czynników, w tym obecnego stanu lasu, konkretnych wdrażanych praktyk i celów planu zarządzania. Oto kilka kluczowych czynników, które wpływają na oś czasu:

Krótkoterminowe (1-5 lat)

• Wstępne oceny i planowanie: Przeprowadzanie dokładnych ocen aktualnego stanu lasu, różnorodności biologicznej i istniejących czynników stresogennych. Opracowanie szczegółowego planu zarządzania.
• Wstępne interwencje: Rozpoczęcie początkowych interwencji, takich jak selektywne przerzedzanie, promowanie naturalnej regeneracji i wprowadzenie mieszanki gatunków rodzimych. Działania te mogą zacząć przynosić wczesne rezultaty w zakresie poprawy struktury i zdrowia lasów.
• Monitorowanie i dostosowania: Ustanowienie systemów monitorowania w celu śledzenia postępów i wprowadzania niezbędnych dostosowań w praktykach zarządzania.

Średnioterminowy (5-20 lat)

• Rozwój struktury leśnej: Dalsze selektywne przerzedzanie i zarządzanie naturalną regeneracją stopniowo doprowadzą do powstania bardziej złożonego pod względem strukturalnym lasu.
• Zwiększenie różnorodności biologicznej: Oczekuje się, że wraz z poprawą struktury lasów zwiększy się różnorodność biologiczna. Okres ten ma kluczowe znaczenie dla obserwacji powstawania i wzrostu różnorodnych gatunków, zarówno flory, jak i fauny.
• Poprawa stanu gleby i wody: Można zaobserwować poprawę w zakresie zdrowia gleby i regulacji wody, co przyczynia się do ogólnej odporności ekosystemu leśnego.

Długoterminowe (20+ lat)

• Dojrzałe lasy bliskie naturze: Osiągnięcie dojrzałego stanu lasu odpornego na zmianę klimatu, w którym las jest samowystarczalny, wiąże się z dobrze rozwiniętymi warstwami koron drzew, bogatą różnorodnością biologiczną i solidnymi usługami ekosystemowymi.
• Ciągłe monitorowanie i zarządzanie adaptacyjne: Bieżące monitorowanie w celu zapewnienia odporności lasów na nowe czynniki stresogenne, takie jak zmiana klimatu. Do sprostania pojawiającym się wyzwaniom mogą być potrzebne adaptacyjne praktyki zarządzania.

Leśnictwo odporne na zmianę klimatu jest długoterminowym zobowiązaniem, które obejmuje stopniowe zmiany i ciągłe zarządzanie w celu dostosowania praktyk leśnych do procesów naturalnych. Podczas gdy początkowe ulepszenia można zaobserwować w ciągu kilku lat, pełne uświadomienie sobie korzyści płynących z leśnictwa bliższego naturze zwykle wymaga dziesięcioleci. Podejście to ma na celu zapewnienie zrównoważonych i odpornych ekosystemów leśnych, które mogą dostosować się do zmieniających się warunków środowiskowych, zapewniając jednocześnie korzyści ekologiczne, gospodarcze i społeczne.

„Czas życia” praktyk leśnych odpornych na zmianę klimatu nie jest ustalony, lecz stanowi raczej nieustanny cykl wdrażania, monitorowania i przystosowania się do zmiany klimatu. Chociaż w perspektywie krótko- i średnioterminowej (w ciągu 1–20 lat) można zaobserwować pewne korzyści i zmiany, osiągnięcie pełnej odporności lasów na zmianę klimatu jest długoterminowym przedsięwzięciem trwającym wiele dziesięcioleci. Praktyki te należy podtrzymywać i dostosowywać w nieskończoność, aby zapewnić dalszy rozwój lasów w zmieniających się warunkach klimatycznych.