Rozwiązania oparte na przyrodzie

Główne przesłania

• Komisja Europejska definiuje rozwiązania oparte na zasobach przyrody jako „rozwiązania inspirowane i wspierane przez naturę, które są opłacalne, jednocześnie przynoszą korzyści środowiskowe, społeczne i gospodarcze oraz pomagają budować odporność. Takie rozwiązania wprowadzają więcej i bardziej zróżnicowanych cech i procesów przyrodniczych i przyrodniczych do miast, krajobrazów i krajobrazów morskich dzięki dostosowanym lokalnie, zasobooszczędnym i systemowym interwencjom. Rozwiązania oparte na zasobach przyrody muszą przynosić korzyści różnorodności biologicznej i wspierać świadczenie szeregu usług ekosystemowych.
• Organizacja Narodów Zjednoczonych uzgodniła w marcu 2022 r. na piątym Zgromadzeniu ONZ ds. Ochrony Środowiska (UNEA 5) rezolucję w sprawie rozwiązań opartych na zasobach przyrody, która wykazuje wiele podobieństw do definicji Komisji Europejskiej.
• Rozwiązania oparte na zasobach przyrody uznaje się za rozwiązania wielofunkcyjne, które często przynoszą większe dodatkowe korzyści niż tradycyjne środki techniczne. W strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, zaktualizowanej w 2021 r., położono duży nacisk na podejścia ekosystemowe, a w szczególności na rozwiązania oparte na zasobach przyrody. Odpowiednimi ramami polityki UE są zatem nie tylko strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, ale także strategia na rzecz zielonej infrastruktury i strategia na rzecz bioróżnorodności. Cele dotyczące odbudowy ekosystemów są szczególnie istotne w tym względzie.
• Wzmocnienie pozycji władz regionalnych i lokalnych oraz społeczności zainteresowanych stron w celu określenia i wdrożenia rozwiązań opartych na zasobach przyrody wymaga budowania zdolności i dzielenia się wiedzą. Na szczeblu UE utworzono w tym celu kilka odpowiednich platform informacyjnych. Inicjatywy regionalne są dodatkowo wspierane za pośrednictwem specjalnych unijnych systemów finansowania i inicjatyw służących tworzeniu sieci kontaktów, w tym misji UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Adaptacja oparta na ekosystemach koncentruje się na odbudowie ekosystemów i poprawie usług ekosystemowych w celu ochrony społeczeństwa przed negatywnymi skutkami zmiany klimatu. W miarę jak skutki zmiany klimatu stają się coraz bardziej oczywiste, np. susze, powodzie lub ekstremalne temperatury, rośnie pilność działań dostosowawczych. Zmiana klimatu ma wpływ na wiele sektorów i regionów w całej Europie. Rozwiązania oparte na zasobach przyrody obejmują szereg podejść ekosystemowych, których celem jest zwiększenie odporności na zmianę klimatu. NbS są zazwyczaj ukierunkowane na zainteresowane strony i dostosowane do warunków regionalnych (szóstesprawozdanie IPCC; Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu). Sprawozdanie EEA na temat bezpieczeństwa sieci i informacji w Europie zawiera szczegółowy przegląd różnych koncepcji bezpieczeństwa sieci i informacji oraz ich zastosowania w sektorach polityki.  NbS są jednym z pięciu kluczowych rodzajów środków przystosowawczych w dobrowolnych sprawozdaniach państw członkowskich na temat środków przystosowawczych.

NbS zazwyczaj obejmuje ochronę strefy przybrzeżnej, rekultywację terenów podmokłych, rekultywację rzek i równin zalewowych, agroleśnictwo, leśnictwo bliskie naturze, zazielenianie (podmiejskie) i ochronę gleby. NbS może zatem świadczyć usługi takie jak kontrola erozji, zapobieganie suszom i powodziom, sekwestracja dwutlenku węgla, chłodzenie i zapobieganie pożarom lasów. Dowody naukowe potwierdzające te liczne korzyści i praktyczną wiedzę fachową szybko rosną w Europie, przy wsparciu projektów badawczych finansowanych w ramach unijnego programu „Horyzont 2020” i programu „Horyzont Europa”.

Skuteczność NbS zależy w dużym stopniu od kontekstu lokalnego. Standardy techniczne, zarządzanie oparte na współpracy, transfer wiedzy, budowanie zdolności i wystarczające finansowanie usprawnią ich wdrażanie. Zaangażowanie lokalnych zainteresowanych stron ma kluczowe znaczenie.

Odbudowane ekosystemy, takie jak torfowiska i lasy, mogą same zostać dotknięte zmianą klimatu, co potencjalnie zmniejsza skuteczność NbS w perspektywie długoterminowej. W związku z tym przy opracowywaniu projektów NbS należy opierać się na perspektywicznych badaniach prognozowanych skutków zmiany klimatu.

Na szczeblu globalnym Konwencja ONZ o różnorodności biologicznej wyraźnie poparła podejścia ekosystemowe określające powiązane cele, a ostatnio przyjęła dobrowolne wytyczne dotyczące ich opracowywania i skutecznego wdrażania. Również ramy z Sendai dotyczące ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych w latach 2015–2030 zachęcają do stosowania podejścia ekosystemowego w celu budowania odporności i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi.

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu Komisja Europejska przyjęła unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, w której uznaje się odbudowę zasobów przyrodniczych za kluczowy wkład zarówno w łagodzenie zmiany klimatu, jak i w przystosowanie się do niej, a także promuje się jej włączenie do planowania urbanistycznego. 22 czerwca 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła wniosek dotyczący prawnie wiążących celów UE w zakresie odbudowy zasobów przyrodniczych, mających na celu zwiększenie różnorodności biologicznej, łagodzenie zmiany klimatu i przystosowanie się do niej oraz zapobieganie skutkom klęsk żywiołowych i ich ograniczanie.

Niedawno zaktualizowana strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu kładzie duży nacisk na bezpieczeństwo sieci i usług jako priorytet przekrojowy. Ich wdrożenie ma na przykład zasadnicze znaczenie dla zintegrowanego gospodarowania wodami w dorzeczu zgodnie z ramową dyrektywą wodną.

NbS na dużą skalę odgrywają ważną rolę w promowaniu zasady solidarności, o której mowa w dyrektywie powodziowej, ponieważ wymagają strategii dotyczących gospodarowania gruntami w transgranicznych krajobrazach lub jurysdykcjach, z udziałem wielu różnych podmiotów i zainteresowanych stron.

W przeglądzie strategii dotyczącej zielonej infrastruktury z 2019 r. podkreślono dodatkowe korzyści gospodarcze, społeczne i inne wynikające z zielonej infrastruktury i rozwiązań opartych na ekosystemie. Dwa dokumenty zawierające wytyczne dotyczące usług ekosystemowych izielonej infrastruktury I koncentrują sięna wdrażaniu zielonej i niebieskiej infrastruktury na szczeblu UE: wytyczne UE w sprawie ram strategicznych oraz wytyczne UE w sprawie integracji ekosystemów i ich usług w procesie decyzyjnym.

W sprawozdaniu EEA dotyczącym rozwiązań NbS w Europie zbadano, w jaki sposób NbS może pomóc w zapobieganiu najgorszym skutkom zmiany klimatu oraz utraty różnorodności biologicznej i ekosystemów. Niniejsza publikacja zawiera aktualną i terminową analizę NbS, przy jednoczesnym określeniu luk w wiedzy i pozostałych wyzwań uniemożliwiających szersze wdrożenie na szczeblu lokalnym. Ponadto IUCN opracowała globalny standard NbS i zapewnia narzędzia NbS w celu przeciwdziałania zmianie klimatu.

Pod parasolem NbS mieści się koncepcja zielonej infrastruktury. Państwa członkowskie UE opracowały szeroki zakres działań dotyczących krajowych ram polityki, włączając zieloną infrastrukturę do polityk sektorowych, poszerzając bazę wiedzy i realizując konkretne projekty w zakresie zielonej infrastruktury.  Informacje te można znaleźć w Systemie Informacji o Różnorodności Biologicznejdla Europy, BISE.

W ramach finansowanego przez UE programu „Horyzont 2020” podjęto znaczne wspólne wysiłki w celu zapewnienia praktykom kompleksowych ram oceny skutków w zakresie bezpieczeństwa sieci i informacji oraz solidnego zestawu wskaźników i metod oceny wpływu bezpieczeństwa sieci i informacji. Doprowadziło to do opracowania podręcznika dla praktyków i odpowiedniego dodatku do metod oraz przeglądu badań i publikacji dotyczących oznaczeń geograficznych finansowanych przez Komisję Europejską.

Kilka portali i stron internetowych zawiera przykłady i podstawowe informacje na temat NbS:

• Platforma OPPLA dzieli się praktyczną wiedzą na temat kapitału naturalnego, usług ekosystemowych i NbS, oferując szeroki zakres studiów przypadków, produktów i narzędzi;
• W ramach projektu Nature-based Urban Innovation H2020 NATURVATION opracowano kluczowe zasoby dotyczące NbS na rzecz klimatu, w tym atlas przyrody miejskiej zawierający prawie 1000 przykładów NbS z 100 miast europejskich, które przyczyniają się do dostosowania systemu miejskiego do zmiany klimatu, oraz europejskie mapy oceny korzyści płynących z NbS w zakresie ograniczenia miejskiej wyspy ciepła dla 775 obszarów miejskich w całej UE;
• Projekt „Horyzont 2020” Network Nature wspiera systemowy transfer wiedzy dzięki swojej bibliotece zasobówi wyszukiwarce studiów przypadku. Obydwa zawierają informacje na temat NbS dla klimatu;
• Platforma Natural Water Retention Measures (NWRM)zgromadziła informacje na temat oznaczeń geograficznych stosowanych w sektorze wodnym, wraz z obszernym katalogiem działań i studiów przypadków;
• Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) zawiera „bazę danych na temat ekosystemowych podejść do przystosowania się do zmiany klimatu” w ramach portalu wiedzy na temat przystosowania się do zmiany klimatu;
• Inicjatywa NbS jest interdyscyplinarnym programem koncentrującym się na nauce, polityce i praktyce NbS i oferuje dwie powiązane platformy globalne („platformaNbS Evidence” i „platforma polityki NbS”);
• Portal rozwiązań EbAwspiera wymianę studiów przypadku i przykładów adaptacji opartej na ekosystemach z różnych regionów i ekosystemów na całym świecie;
• Knowledge4Policy (K4P) to platforma Komisji Europejskiej służąca kształtowaniu polityki opartej na dowodach. Platforma ta łączy się m.in. z podręcznikiem na temat wpływu NbS dla praktykóworaz ze stanem finansów na rzecz przyrody;
• Baza danych BiodivERsAzawiera aktualny stan badań nad różnorodnością biologiczną i powiązanymi usługami ekosystemowymi w Europie pod względem projektów, programów i finansowania. BiodivERsA realizuje obecnie projekty w wyniku wyraźnego apelu o różnorodność biologiczną i zmianę klimatu. Adaptacja oparta na NbS/Ekosystemie była jednym z czterech tematów zaproszenia.

Wieloletnie ramy finansowe (WRF) ustanawiają budżet UE. W okresie wydatkowania 2021–2027 co najmniej 30 % całkowitego budżetu UE przeznacza się na cele klimatyczne. W nowej unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 podkreślono, że znaczna część budżetu UE przeznaczona na działania w dziedzinie klimatu zostanie zainwestowana w różnorodność biologiczną i bezpieczeństwo sieci i informacji. Ogólnie rzecz biorąc, finansowanie przystosowania się do zmiany klimatu można łączyć z różnych źródeł, a wiele z nich wspiera również NbS w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Badania naukowe UE do 2030 r., mające znaczenie dla bezpieczeństwa sieci i informacji, są finansowane w ramach:

• program „Horyzont Europa”, przy czym klaster 6 ma największe znaczenie dla podejść środowiskowych do przystosowania się do zmiany klimatu i zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi,
• Life Climate Action, wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu.
• Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, w szczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
• działania COST, finansowanie oddolnych, otwartych sieci badań naukowych i innowacji.

Wsparcie finansowe dla NbS może być również udzielane w ramach polityki spójności UE lub wspólnej polityki rolnej UE.

Misja UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu wspiera regiony, miasta i władze lokalne w ich wysiłkach na rzecz budowania odporności na skutki zmiany klimatu, zapewniając finansowanie w ramach programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”. W działania misji mogą być zaangażowane regiony i władze lokalne w państwach stowarzyszonych z programem „Horyzont Europa” lub w państwach negocjujących stowarzyszenie z programem „Horyzont Europa”. Przedsiębiorstwa mogą również kwalifikować się do uczestnictwa, na przykład jako innowatorzy oferujący innowacyjne rozwiązania lub usługi klimatyczne. Możliwości finansowania można znaleźć na portalu Funding and Tenders, w szczególności w ramach programu prac „Horyzont Europa” na lata 2023–2024.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

Komisja Europejska przedstawiła wytyczne w podręczniku wdrażania NbS na rzecz bezpieczeństwa wodnego, podręczniku dla praktyków służącym ocenie wpływu NbS i wielu innych zasobów związanych z planowaniem przestrzennym, zamówieniami publicznymi, finansami, działalnością gospodarczą i zarządzaniem NbS przegrupowanych na platformie Network Nature EU na NbS.

Udział państw członkowskich, regionów i miast będzie miał kluczowe znaczenie dla uzyskania przez UE odporności na zmianę klimatu, ponieważ są one kluczowymi czynnikami zmian we wdrażaniu nowych technologii, eksperymentowaniu z innowacyjnymi rozwiązaniami zaspokajającymi lokalne potrzeby oraz w kierowaniu różnymi zainteresowanymi stronami w kierunku transformacji ekologicznej. W związku z tym Komisja Europejska wykorzystuje ten nowy instrument misji UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, aby przyspieszyć działania przystosowawcze w państwach członkowskich UE. Misja jest mechanizmem realizacji Europejskiego Zielonego Ładu i strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. NbS uznaje się za centralny element innowacyjnych rozwiązań na rzecz transformacji systemowej.

Porozumienie Burmistrzów jest inicjatywą UE mającą na celu zaangażowanie i wspieranie miast i miasteczek w osiąganiu celów UE w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej. W ramach nowego instrumentu wspierania polityki Porozumienia Burmistrzów Komisja Europejska wspiera władze lokalne i regionalne we wdrażaniu strategii adaptacyjnych dla 12 wybranych krajów. Korzystanie z NbS jest jednym z działań, które należy wspierać.

Wiele państw członkowskich uwzględnia skutki zmiany klimatu w swoich planach zarządzania ryzykiem powodziowym. Ocena adekwatności unijnego prawodawstwa wodnego z 2019 r. wykazała, że wszystkie 26 państw strefy Schengen uwzględniło NbS (tj. środki naturalnej retencji wody) w swoich planach zarządzania ryzykiem powodziowym w celu przeciwdziałania zmianie klimatu. Szósta ramowa dyrektywa wodna i sprawozdanie z wdrażania dyrektywy powodziowej zawierają krajowe oceny postępów w zakresie środków naturalnej retencji wody w poszczególnych krajach.

Aby opracować solidną metodykę i zintegrowany system rozliczania kapitału naturalnego, UE zainicjowała projekt INCA, ściśle powiązany z jej ogólnymi pracami nad „mapowaniem i oceną stanu ekosystemów i ich usług” (MAES). INCA-MAES opublikowała przegląd i sprawozdanie z postępu prac w zakresie rachunkowości kapitału naturalnego w Unii Europejskiej.

W kwietniu 2022 r. Komisja Europejska opublikowałasprawozdanie pt. „The vital role of nature-based solutions in a nature positive economy” [Kluczowa rola rozwiązań opartych na zasobach przyrody w gospodarce opartej na zasobach przyrody],w którym zajęła się lukami w wiedzy na temat potencjalnych korzyści gospodarczych płynących z NbS oraz wyzwaniami stojącymi przed przedsiębiorstwami opartymi na zasobach przyrody (np. tworzeniem nowych miejsc pracy i umiejętności, innowacjami oraz szerszymi skutkami gospodarczymi dzięki podejściu opartemu na zasobach przyrody, które uwzględnia potrzeby środowiska i społeczności). W sprawozdaniu przeanalizowano niektóre z kluczowych kwestii, z którymi borykają się zainteresowane strony, w tym pseudoekologiczny marketing.