Obszary przybrzeżne

Obszary przybrzeżne

Główne przesłania

• Oczekuje się, że zmiana klimatu będzie miała poważny wpływ na obszary przybrzeżne, w szczególności ze względu na podnoszenie się poziomu mórz, burze i fale sztormowe, ale także na wnikanie słonej wody do ekosystemów przybrzeżnych, wzrost temperatury wody i zakwaszenie oceanów. Ostatecznie skutki te mogą spowodować utratę wielu usług ekosystemowych świadczonych przez obszary przybrzeżne, o wartości środowiskowej, gospodarczej, społecznej i kulturowej dla wielu zainteresowanych stron i sektorów gospodarki.
• Ramy polityki UE mające na celu przeciwdziałanie skutkom zmiany klimatu dla obszarów przybrzeżnych obejmują instrumenty przekrojowe, takie jak zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną i planowanie przestrzenne obszarów morskich. Inne dyrektywy UE mające bezpośrednie znaczenie dla zapewnienia odporności stref przybrzeżnych na zmianę klimatu to dyrektywa powodziowa oraz dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej.
• Plany gospodarowania wodami w dorzeczu ramowej dyrektywy wodnej mogłyby potencjalnie oferować przyszłe możliwości pomiaru postępów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu na obszarach przybrzeżnych na szczeblu UE.

Skutki i podatność na zagrożenia

Oczekuje się, że zmiana klimatu będzie miała poważny wpływ na obszary przybrzeżne, w szczególności ze względu na podnoszenie się poziomu mórz oraz zmiany częstotliwości i skali silnych burz i związanych z nimi fal sztormowych. Może to spowodować powodzie, erozję wybrzeży i utratę nisko położonych obszarów, na których znajdują się siedliska o wysokiej wartości środowiskowej, a także osiedla ludzkie i infrastruktura. Podwyższenie poziomu mórz spowoduje również lub zwiększy ryzyko wtargnięcia słonej wody, co jeszcze bardziej zagrozi ekosystemom przybrzeżnym. Ponadto spodziewany wzrost temperatury wody i zakwaszenie oceanów przyczynią się do restrukturyzacji ekosystemów przybrzeżnych, co będzie miało wpływ na cyrkulację oceanów i obieg biogeochemiczny. Ostatecznie skutki te mogą spowodować utratę wielu usług ekosystemowych świadczonych przez obszary przybrzeżne, o wartości środowiskowej, gospodarczej, społecznej i kulturowej dla wielu zainteresowanych stron i sektorów gospodarki.

Skutki zmiany klimatu pogłębiają problemy, z którymi borykają się już obszary przybrzeżne, ze względu na rosnącą urbanizację wybrzeży oraz obecność infrastruktury i wielu rodzajów działalności człowieka, zarówno na lądzie, jak i na morzu. Takie niezwiązane z klimatem siły napędowe oddziałują z czynnikami związanymi z klimatem określającymi ogólną podatność systemów naturalnych i ludzkich obszarów przybrzeżnych na zagrożenia.

Ramy polityki

W strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z 2021 r. uznano znaczenie zlikwidowania luki w zakresie wpływu na klimat i odporności na zmianę klimatu we wszystkich sektorach, w tym na obszarach przybrzeżnych, aby uczynić proces przystosowania bardziej inteligentnym. W ramach celu, jakim jest uczynienie przystosowania się do zmiany klimatu bardziej systemowym, w strategii w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu promuje się rozwiązania oparte na zasobach przyrody i podejścia ekosystemowe jako niezbędne środki służące utrzymaniu zdrowych ekosystemów w obliczu zagrożeń związanych ze zmianą klimatu. W przypadku obszarów przybrzeżnych oznacza to na przykład odbudowę terenów podmokłych i ekosystemów przybrzeżnych. W podejściach tych wykorzystuje się niebiesko-zieloną infrastrukturę jako wielozadaniowe i skuteczne rozwiązania typu „no-regret” wzmacniające ochronę wybrzeży przed skutkami zmiany klimatu. W strategii uznano również korzyści w zakresie usuwania dwutlenku węgla wynikające z odbudowy ekosystemów przybrzeżnych i morskich. W związku z tym Komisja promuje nowe mechanizmy certyfikacji, które umożliwią solidne monitorowanie i kwantyfikację korzyści klimatycznych związanych z usuwaniem dwutlenku węgla oferowanych przez wiele obszarów przybrzeżnych opartych na zasobach przyrody.

Międzysektorowe polityki i instrumenty UE istotne dla odporności obszarów przybrzeżnych na zmianę klimatu obejmują zintegrowane zarządzanie strefą przybrzeżną (ICZM) i planowanie przestrzenne obszarów morskich (MSP).

ZZSP promuje strategiczne i zintegrowane podejście do zarządzania strefą przybrzeżną w celu czerpania korzyści z synergii i niwelowania niespójności między różnymi politykami i sektorami. Podejście strategiczne wymagane na mocy zalecenia UE z 2002 r. w sprawie zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną obejmuje nadrzędną zasadę podejścia ekosystemowego do ochrony integralności i funkcjonowania wybrzeży przed zagrożeniami wynikającymi ze zmiany klimatu. W dyrektywie UE z 2014 r. w sprawie PPOM zaleca się państwom członkowskim uwzględnienie interakcji między lądem a morzem przy opracowywaniu PPOM oraz uwzględnienie długoterminowych zmian wynikających ze zmiany klimatu w ogólnym procesie planowania.

Inne dyrektywy UE istotne dla zrównoważonego zarządzania obszarami przybrzeżnymi w świetle przystosowania się do zmiany klimatu to:

• dyrektywa powodziowa dotycząca oceny ryzyka powodziowego cieków wodnych i wybrzeży oraz zarządzania tym ryzykiem w odniesieniu do zmienności klimatu i zmiany klimatu;
• Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej ustanawiająca wspólne ramy, w których państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia niezbędnych środków w celu osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu środowiska wód przybrzeżnych i morskich UE do 2020 r. oraz w celu ochrony bazy zasobów, od której zależy działalność gospodarcza i społeczna związana z morzem.

Dyrektywy te muszą być wdrażane w sposób spójny z wymogami ramowej dyrektywy wodnej, która ustanawia wspólne ramy ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych i wód podziemnych.

Poprawa bazy wiedzy

Sprawozdanie 6. grupy roboczej II IPCC w sprawie zmiany klimatu z 2022 r.: „Wpływ, adaptacja i podatność” opisuje obecne rozumienie wpływu zmiany klimatu na obszary przybrzeżne, ich ekosystemy i różnorodność biologiczną, a także możliwe warianty przystosowania się do zmiany klimatu, ich wykonalność i ograniczenia.

Wcześniej w sprawozdaniu specjalnym w sprawie oceanów i kriosfery w zmieniającym się klimacie oraz w sprawozdaniu specjalnym IPCC w sprawie globalnego ocieplenia o 1,5 °C oceniono, w jaki sposób oceany i kriosfera zmienią się wraz z trwającym globalnym ociepleniem, jakie ryzyko i możliwości niosą ze sobą te zmiany dla ekosystemów i ludzi oraz jakie są możliwości łagodzenia, przystosowania się i zarządzania w celu zmniejszenia przyszłych zagrożeń.

Europejski atlas mórz europejskich jest narzędziem internetowym dostarczającym interaktywnych i zróżnicowanych informacji na temat cech przyrodniczych i społeczno-gospodarczych europejskich regionów przybrzeżnych i morskich. Zawiera również informacje na temat projektów ZZSP związanych z dawną inicjatywą OURCOAST.

Dane dotyczące globalnego ekstremalnego poziomu mórz i modele potwierdzające wyniki najnowszych badań nad powodziami przybrzeżnymi są dostępne w repozytorium LISCoAsT (Large scale Integrated Sea-level and Coastal Assessment Tool) katalogu danych Wspólnego Centrum Badawczego. Wspólne Centrum Badawcze prowadziło również projekty PESETA, w ramach których wpływ zmiany klimatu na systemy przybrzeżne był objęty zakresem od czasu PESETA I w 2009 r.

Usługa programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu (C3S) wspiera politykę Unii Europejskiej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i jej łagodzenia poprzez dostarczanie spójnych i wiarygodnych informacji na temat zmiany klimatu. Usługa umożliwia użytkownikom dostęp do przykładów rzeczywistych zastosowań swojego magazynu danych klimatycznych dla kilku sektorów, w tym obszarów przybrzeżnych, pokazując, w jaki sposób można uzyskać dostęp do danych klimatycznych, przekształcić je i dostosować do konkretnych wyzwań klimatycznych i podejmowania decyzji związanych z klimatem.

Wskaźnik EEA Ekstremalne poziomy mórz i powodzie przybrzeżne pokazuje prognozowaną zmianę częstotliwości powodzi w Europie według dwóch różnych scenariuszy, wymagających zaplanowania ochrony wybrzeża na szczeblu lokalnym lub regionalnym.

Szereg projektów badawczych wspieranych w ramach różnych programów UE przyczyniło się ponadto do zdobycia wiedzy na temat obszarów przybrzeżnych (np. FAIR). W ramach europejskiej przestrzeni badawczej na rzecz usług klimatycznych ECLISEA ma na celu rozwój nauki o klimacie przybrzeżnym w odniesieniu do dynamiki powierzchni morza na europejskich wybrzeżach i morzach, opracowując zalecenia i najlepsze praktyki dotyczące aspektów związanych z klimatem przybrzeżnym i wpływem wybrzeża.INSeaPTION ma na celu wspólne projektowanie i rozwijanie, wraz z użytkownikami, usług w zakresie klimatu przybrzeżnego w oparciu o najnowocześniejsze technologie w zakresie podnoszenia się poziomu morza, oddziaływania, przystosowania się do zmiany klimatu i nauk transdyscyplinarnych.

Kilka projektów finansowanych przez UE przyczyniło się do wykazania potencjału NbS w zakresie łagodzenia skutków powodzi i odporności wybrzeży (np. SARCC, ADAPTA BLUES, ADAPTO), zapewniając znaczną wiedzę i bazę dowodową na ten temat, przy czym wysiłki badawcze koncentrowały się w szczególności na interwencjach na małą skalę. RECONECT ma na celu szybkie wzmocnienie europejskich ram odniesienia dotyczących bezpieczeństwa sieci i informacji w celu ograniczenia ryzyka hydrometeorologicznego poprzez wykazanie, odniesienie, zwiększenie skali i wykorzystanie bezpieczeństwa sieci i informacji na dużą skalę na obszarach wiejskich i naturalnych, w tym w strefach przybrzeżnych.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Wieloletnie ramy finansowe UE (WRF) na lata 2021–2027 wynoszą 1,21 bln euro, a dodatkowe 807 mld euro pochodzi z unijnego instrumentu odbudowy następnej generacji. 30 % tego budżetu przeznaczono na działania przyczyniające się do realizacji celów klimatycznych.

Kluczowe instrumenty UE dostępne w celu wsparcia przystosowania się do zmiany klimatu to:

• Program LIFE wspiera zarówno projekty dotyczące łagodzenia zmiany klimatu, jak i przystosowania się do niej, obejmujące również kwestie obszarów przybrzeżnych.
• Program „Horyzont Europa” obejmuje misje: „Przystosowaniesię dozmiany klimatu”w celu wsparcia co najmniej 150 europejskich regionów i społeczności w osiągnięciu odporności na zmianę klimatu do 2030 r. oraz „Odbudowanaszych oceanów i zasobów wodnych do 2030 r.”.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

Wspieranie wdrażania

Miasta nadbrzeżne i samorządy lokalne mają znaczną władzę nad polityką i przepisami dotyczącymi użytkowania gruntów, tak aby unijne i globalne inicjatywy (platformy i sieci) łączące samorządy lokalne mogły udzielić wsparcia we wdrażaniu środków przystosowawczych. Inicjatywy takie jak Porozumienie Burmistrzów w sprawie Energii i Klimatu oraz C40 (w tym miasta nadbrzeżne i delta) łączą władze lokalne na całym świecie w celu współpracy na rzecz zrównoważonych działań w zakresie zmiany klimatu.

Platforma Europejskich Środków Retencji Wody Naturalnej (NWRM) wspiera wdrażanie europejskiej polityki ochrony środowiska w zakresie zielonej infrastruktury jako sposobu na przyczynienie się do osiągnięcia zintegrowanych celów dotyczących ochrony i odbudowy przyrody i różnorodności biologicznej. Platforma NWRM obejmuje szeroki zakres rozwiązań i studiów przypadku, niektóre z nich są również istotne dla obszarów przybrzeżnych.

MRE adaptacji

W dyrektywie powodziowej podkreślono, że zmiana klimatu prowadzi do większego prawdopodobieństwa wystąpienia i niekorzystnych skutków powodzi, wzywając państwa członkowskie do uwzględnienia zmiany klimatu we wstępnych ocenach ryzyka powodziowego i planach zarządzania ryzykiem powodziowym oraz do uwzględnienia prawdopodobnego wpływu zmiany klimatu na występowanie powodzi w przeglądach planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Biorąc pod uwagę wzrost poziomu mórz i prawdopodobne rosnące ryzyko fal sztormowych, oczekuje się, że powodzie będą miały coraz większe skutki na obszarach przybrzeżnych. Zgodnie z najnowszym europejskim przeglądem planów zarządzania ryzykiem powodziowym 24 z 26 państw członkowskich uwzględniło w swoich planach zarządzania ryzykiem powodziowym co najmniej niektóre aspekty zmiany klimatu, a dziesięć przedstawiło solidne dowody na to, że uwzględniono skutki zmiany klimatu. Jednak tylko kilka państw członkowskich opisało metody sprawdzania skuteczności środków w obliczu scenariuszy zmiany klimatu, podczas gdy kilka państw członkowskich określiło środki, które przeciwdziałają zmianie klimatu, stosując podejście oparte na zasadzie „no-regret”.

Zmiana klimatu, z uwzględnieniem powodzi, jest również uwzględniona w planach gospodarowania wodami w dorzeczu RDW - które obejmują również wody przybrzeżne - wraz z oceną presji związanej ze zmianą klimatu. W europejskim przeglądzie drugich planów gospodarowania wodami w dorzeczu wspomniano, że tylko jedna trzecia państw członkowskich zastosowała szczególne środki w celu przystosowania się do zmiany klimatu.