Zmniejszenie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi

Zmniejszenie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi

Główne przesłania

• Europa (i reszta świata) stoi już w obliczu zmian klimatycznych. Bez uszczerbku dla konieczności wprowadzenia środków łagodzących zmianę klimatu (i jak najszybszego osiągnięcia zerowej emisji netto), dostosowanie jest konieczne we wszystkich scenariuszach, ponieważ skutki zmiany klimatu pozostaną widoczne przez dziesięciolecia (a nawet stulecia).
• Bardziej ekstremalne zdarzenia pogodowe to zagrożenia naturalne, w przypadku których przystosowanie się do zmiany klimatu i zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi pokrywają się. Oba muszą koncentrować się na całym cyklu zarządzania ryzykiem, w tym na środkach ukierunkowanych na zapobieganie, gotowość i odbudowę.
• Istnieją synergie między politykami UE w zakresie zarządzania klęskami żywiołowymi i przystosowania się do zmiany klimatu, które należy uwzględnić we wszystkich politykach UE, takich jak polityka w zakresie wody (powodzie, susze) lub infrastruktury krytycznej.

Skutki i podatność na zagrożenia

W ciągu ostatnich dziesięcioleci Europa doświadczyła wzrostu częstotliwości i nasilenia zagrożeń naturalnych związanych z pogodą i klimatem, takich jak susze, pożary lasów, fale upałów i silne opady. Nawet przy obecnych uzgodnionych ambicjach szybkiego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i skutecznego zapobiegania ryzyku klimatycznemu przewiduje się, że tendencje te utrzymają się i zostaną spotęgowane przez zmiany społeczno-gospodarcze i środowiskowe (np. rozwój demograficzny i zmiana użytkowania gruntów) (EEA 2021; IPCC 2020; EEA 2017).

Ramy polityki

Polityka UE w zakresie zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi, oparta na Unijnym Mechanizmie Ochrony Ludności,  wspiera współpracę między krajowymi systemami ochrony ludności, zachęcając do wymiany dobrych praktyk w zakresie mobilizacji dochodów krajowych, w tym sposobów radzenia sobie ze skutkami zmiany klimatu.

Komisja Europejska (KE) wspiera ramy z Sendai dotyczące ograniczania ryzyka klęsk żywiołowych, wzmacniając i promując mobilizację dochodów krajowych oraz jej włączenie do polityki UE. W 2016 r. KE opublikowała plan działania, którego celem jest ukierunkowanie wdrażania rozporządzenia SFDRR w politykach UE poprzez podejście do kształtowania polityki oparte na ryzyku klęsk żywiołowych. Ponadto w 2017 r. KE opublikowała komunikat zawierający kluczowe działania mające na celu wzmocnienie zarządzania klęskami żywiołowymi w Europie.

W strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z 2021 r. zachęca się do dalszego wykorzystywania synergii między zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi a przystosowaniem się do zmiany klimatu, ze szczególnym uwzględnieniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi związanymi z wodą i infrastruktury krytycznej. Strategia wspiera również finansowanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, odblokowanie finansowania prywatnego i włączenie odporności na zmianę klimatu do polityki fiskalnej państw członkowskich.

DRM jest obecny w kilku kluczowych obszarach polityki UE: dyrektywy powodziowej, działania w sprawie niedoboru wody i suszy (zob. strona poświęcona polityce gospodarowania wodą) oraz wniosku dotyczącego dyrektywy w sprawie europejskiej infrastruktury krytycznej .

Poprawa bazy wiedzy

Sprawozdanie 6. grupy roboczej II IPCC w sprawie zmiany klimatu z 2022 r.: Impacts, Adaptation and Vulnerability ocenia skutki i zagrożenia związane z obserwowaną i prognozowaną zmianą klimatu, a także opcje, procesy i warunki podstawowe zarządzania ryzykiem klimatycznym. Prognozowane zmiany ekstremalnych warunków klimatycznych będące funkcją globalnego ocieplenia (1,5 w porównaniu z 2°C) oraz ich wpływ na mobilizację dochodów krajowych zostały uwzględnione w sprawozdaniu specjalnym IPCC na temat globalnego ocieplenia o 1,5 °C. Ekstremalne oraz nagłe lub nieodwracalne zmiany w oceanach i kriosferze w zmieniającym się klimacie zostały ocenione w sprawozdaniu specjalnym na temat oceanów i kriosfery w zmieniającym się klimacie w celu określenia zrównoważonych i odpornych strategii zarządzania ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem i podejmowanie decyzji w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju zostały uwzględnione w sprawozdaniu specjalnym IPCC w sprawie zmiany klimatu i gruntów.

W 2015 r. KE uruchomiła centrum wiedzy na temat zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi (DRMKC), aby pomóc zwiększyć odporność UE i państw członkowskich na klęski żywiołowe oraz ich zdolność do zapobiegania sytuacjom nadzwyczajnym, przygotowania się do nich i reagowania na nie poprzez wzmocnienie interfejsu między nauką a polityką dzięki internetowemu repozytorium badań związanych z klęskami żywiołowymi oraz dostępowi do szeregu sieci i partnerstw. Wspólne Centrum Badawcze (JRC) zarządza DRMKC, a od 2017 r. platformą internetową GIS – centrum danych dotyczących ryzyka. Celem Centrum jest poprawa dostępu do ogólnounijnych wyselekcjonowanych danych dotyczących ryzyka i ich wymiana w celu wspierania mobilizacji dochodów krajowych. Oczekuje się, że jako centrum wiedzy centrum danych dotyczących ryzyka będzie punktem odniesienia dla wyselekcjonowanych ogólnounijnych danych dotyczących ryzyka, albo poprzez hosting odpowiednich zbiorów danych, albo poprzez powiązanie z platformami krajowymi i sprawozdaniami JRC na temat nauki na potrzeby mobilizacji dochodów krajowych (sprawozdania z2017 r. i 2020 r.).

Komisja Europejska zachęca do tworzenia lepszych informacji i porównywalności danych dotyczących klęsk żywiołowych, takich jak informacje na temat strat gospodarczych spowodowanych klęskami żywiołowymi. W tym kontekście w sprawozdaniu opublikowanym w 2018 r. przez JRC przedstawiono analizę kilku baz danych opracowanych w celu gromadzenia, rejestrowania i agregowania informacji dotyczących strat wynikających z różnych zagrożeń, a tym samym poprawy porównywalności wielu różnych zdarzeń wywołanych przez wszelkiego rodzaju zagrożenia. Ponadto seria projektów PESETA JRC zawiera przegląd możliwych biofizycznych i gospodarczych skutków przyszłych zmian klimatu dla Europy.

Usługa programu Copernicus w zakresie zarządzania kryzysowego (CEMS) zapewnia informacje na temat szeregu zagrożeń związanych z klimatem, w tym powodzi, susz i pożarów lasów, na potrzeby reagowania kryzysowego i zarządzania ryzykiem związanym z klęskami żywiołowymi.

W ostatnich latach podjęto wysiłki na rzecz zwiększenia spójności między badaniami, polityką i praktykami w zakresie CCA i DRR. W ramach projektu H2020 PLACARD opracowano platformę dialogu, wymiany wiedzy i współpracy między dwoma różnymi społecznościami. Ponadto EEA opublikowała sprawozdanie oceniające obecne praktyki w zakresie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i ograniczania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi oraz poziom wiedzy fachowej.

EEA co roku aktualizuje wskaźnik strat gospodarczych spowodowanych ekstremalnymi zjawiskami klimatycznymi. Projekty europejskie, takie jak LODE, koncentrowały się na rozwoju systemów informacji o szkodach i stratach na potrzeby DRR i CCA. Grupa Banku Światowego sporządziła również dla Unii Europejskiej badania na temat ekonomii zapobiegania klęskom żywiołowym i gotowości na wypadek ich wystąpienia w Europie (2021 r.). Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych opracował pilotażowy panel dotyczący luki w ochronie przed klęskami żywiołowymi.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Zachęcanie do skutecznych i większych inwestycji w zapobieganie klęskom żywiołowym jest dla Komisji Europejskiej działaniem priorytetowym. Finansowanie UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu jest wspierane przez wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027, które zapewniają włączenie działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu do wszystkich głównych programów wydatków UE.

Fundusz Solidarności UE został ustanowiony w celu finansowania państw członkowskich w przypadku poważnych klęsk żywiołowych. Powstał w odpowiedzi na masową powódź w Europie Środkowej i Wschodniej w 2002 r. oraz wsparcie w zakresie pomocy w przypadku klęsk żywiołowych, odbudowy infrastruktury publicznej i ochrony dziedzictwa kulturowego.

Badania nad zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi są finansowane w ramach unijnych programów ramowych w zakresie badań naukowych i innowacji, w szczególności w latach 2021–2027 w ramach programu „Horyzont Europa”, który obejmuje przystosowanie się do zmiany klimatu jako obszar misji mający na celu pomoc europejskim społecznościom i regionom w lepszym zrozumieniu zagrożeń klimatycznych, przygotowaniu się na nie i zarządzaniu nimi. Klaster 3 – Bezpieczeństwo obywatelskie społeczeństwa ma na celu reagowanie na wyzwania wynikające z zagrożeń naturalnych i spowodowanych przez człowieka, a zatem ma szczególne znaczenie dla sektora zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi.

Ponadto co roku Unijny Mechanizm Ochrony Ludności ogłasza zaproszenie do składania wniosków o finansowanie projektów dotyczących zapobiegania i gotowości. Wzmocnienie mobilizacji dochodów krajowych wpisuje się również w cele programu finansowania LIFE.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

Wspieranie wdrażania

Na szczeblu UE podejmowane są działania w zakresie gotowości, aby pomóc osiągnąć stan gotowości i zdolności w zakresie zasobów ludzkich i materialnych oraz zapewnić skuteczne i szybkie reagowanie na klęski i katastrofy. Systemy wczesnego ostrzegania (ogólnie w przypadku klęsk żywiołowych,bardziej szczegółowo w przypadku powodzi, suszyi pożarów lasów), moduły i programy szkoleniowe są zasadniczymi elementami tych działań. W tym kontekście utworzono unijną sieć wiedzy w zakresie ochrony ludności, aby zwiększyć współpracę, koordynację, umiejętności i wiedzę fachową, zwiększając zdolność UE do przygotowania się na klęski żywiołowe, zapobiegania im i reagowania na nie.

Ponadto utworzono europejską pulę ochrony ludności, aby pogłębić europejską współpracę w dziedzinie ochrony ludności i umożliwić szybszą, lepiej skoordynowaną i skuteczniejszą reakcję Europy na klęski żywiołowe i zagrożenia naturalne spowodowane przez człowieka.

MRE adaptacji

Zgodnie z unijnym CPM państwa członkowskie muszą co trzy lata składać Komisji Europejskiej (1) podsumowanie ocen ryzyka, (2) ocenę zdolności zarządzania ryzykiem, a także (3) informacje na temat priorytetowych środków zapobiegania ryzyku i gotowości. Sprawozdawczość obejmuje również skoncentrowanie się na środkach przystosowania się do zmiany klimatu: Państwa członkowskie muszą uwzględnić synergie między działaniami w zakresie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi a działaniami w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu ustanowionymi na szczeblu krajowym lub niższym w odniesieniu do kluczowych zagrożeń związanych ze zmianą klimatu. Na podstawie podsumowań krajowych ocen ryzyka przedłożonych pod koniec 2018 r. KE opublikowała zaktualizowany unijny przegląd zagrożeń.

Z drugiej strony nie istnieje obecnie żaden systemowy mechanizm zgłaszania strat przez państwa do Komisji Europejskiej lub EOG.