Energia

Energia

Główne przesłania

• Zmiana klimatu wpływa na sektor energetyczny pod względem produkcji energii (zarówno ze źródeł nieodnawialnych, jak i odnawialnych) oraz warunków dostaw. Zagrożenia obejmują obniżone wskaźniki wydajności wszystkich rodzajów elektrowni, a także szkody w infrastrukturze energetycznej spowodowane ekstremalnymi zdarzeniami. Uodpornienie sektora energetycznego na zmianę klimatu ma kluczowe znaczenie dla działań UE w dziedzinie klimatu, przede wszystkim ze względu na jego rolę w łagodzeniu zmiany klimatu jako jednego z głównych źródeł antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych.
• Europejskie prawo o klimacie i pakiet „Gotowi na 55” przyczynią się do znacznej dekarbonizacji sektora energetycznego UE. Chociaż w nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu nie zaproponowano jeszcze żadnych konkretnych działań, te polityki klimatyczne prawdopodobnie będą miały istotny wpływ na warianty przystosowania się do zmiany klimatu w tym sektorze. W oparciu o informacje i wytyczne zawarte w strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i dokumentach dotyczących polityki spójności Europa zamierza w szczególności inwestować w infrastrukturę odporną na zmianę klimatu, w szczególności w celu utworzenia infrastruktury energii odnawialnej.
• Chociaż Wspólne Centrum Badawcze przedstawiło badania modelowe w celu oceny wpływu zmiany klimatu na sektor energetyczny, a także możliwości przystosowania się do zmiany klimatu w europejskim systemie energetycznym oraz odporność na zmianę klimatu w europejskim systemie energetycznym teraz i w przyszłości, w przypadku gdy zostały one przeanalizowane przez EEA, w kilku finansowanych przez UE projektach w zakresie badań naukowych i innowacji zaproponowano rozwiązania mające na celu włączenie przystosowania się do zmiany klimatu do głównego nurtu tego kluczowego sektora polityki UE.

Skutki i podatność na zagrożenia

Zmiana klimatu wpływa na sektor energetyczny na wiele sposobów, od zmian sezonowego i rocznego zapotrzebowania na ogrzewanie i chłodzenie po zagrożenia i możliwości dotyczące warunków produkcji i dostaw energii. Zagrożenia obejmują zmiany wskaźników wydajności elektrowni, problemy z wodą chłodzącą i uszkodzenia infrastruktury energetycznej spowodowane zdarzeniami ekstremalnymi. Ponadto infrastruktura energetyczna może być bardziej narażona na szkody ze względu na zmieniające się warunki klimatyczne.

Sektor energetyczny jest nie tylko podatny na istotne zagrożenia związane z klimatem: ma ona kluczowe znaczenie dla działań UE w dziedzinie klimatu, przede wszystkim ze względu na jej rolę w łagodzeniu zmiany klimatu jako jednego z głównych źródeł antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych. Biorąc pod uwagę tę podwójną rolę, uwzględnianie kwestii adaptacji w tym sektorze wydaje się mieć ogromne znaczenie, co zostało należycie uwzględnione w nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu.

Ramy polityki

Strategiczne kierunki działania Komisji Europejskiej w sektorze energetycznym określono w ramach polityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030 oraz w unii energetycznej. W czerwcu 2021 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła nowe europejskie prawo o klimacie. Ustanawia ona w prawodawstwie cel, jakim jest neutralność klimatyczna Unii Europejskiej do 2050 r., czyniąc tym samym ostateczny cel po raz pierwszy prawnie wiążącym wymogiem. Unijny pakiet „Gotowi na 55” zawiera propozycje polityczne, które określają ścieżkę realizacji ambicji UE w zakresie realizacji jej wkładu w ramach porozumienia paryskiego. Jest to wniosek Komisji dotyczący narzędzi ustawodawczych służących osiągnięciu celów uzgodnionych w Europejskim prawie o klimacie. Zaproponowano w nim również rozwiązania dla sektora energetycznego, które należy wdrożyć w sposób odporny na zmianę klimatu.

18 maja 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła plan RepowerEU mający na celu zminimalizowanie zależności Europy od rosyjskich paliw kopalnych, który pomaga również utrzymać UE na drodze do neutralności pod względem emisji dwutlenku węgla. Plan opiera się na trzech filarach: oszczędzanie energii; dywersyfikacja dostaw energii; oraz szybkie zastępowanie paliw kopalnych we wszystkich sektorach poprzez przyspieszenie przejścia na czystą energię. Plan przewiduje znaczne inwestycje w bezpieczeństwo dostaw gazu i sieci elektroenergetycznych oraz w ustanowienie ogólnounijnej szkieletowej sieci wodorowej. Plan ma wpływ na przystosowanie się do zmiany klimatu w sektorze energetycznym UE, ponieważ wdrożenie trzech filarów mogłoby zmniejszyć ryzyko związane z wpływem na klimat zarówno pod względem infrastruktury energetycznej poza UE, jak i pod względem ogólnego narażenia sektora energetycznego UE na ryzyko klimatyczne.

Europejski Zielony Ład 2020 doprowadzi do znacznej dekarbonizacji sektora energetycznego UE. Chociaż może to mieć istotny wpływ na możliwości przystosowania się sektora do zmiany klimatu, nowa strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu nie zawiera specjalnej sekcji dotyczącej sektora energetycznego, ale zawiera kilka istotnych zaleceń. Na przykład skoncentrowanie się na suszach obejmuje działania dostosowawcze w zakresie gospodarki wodnej na potrzeby eksploatacji elektrowni wodnych i cieplnych. W strategii w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu zaleca się włączenie strategii w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu do procedur monitorowania wymaganych w ramach zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu; podkreśla również rolę oszczędnego gospodarowania wodą w przepisach dotyczących etykietowania energetycznego i wytwarzania energii.

Sektor energetyczny ma pośrednie znaczenie dla innych działań w ramach strategii. Należy ją uwzględnić przy integracji z innymi inicjatywami Europejskiego Zielonego Ładu, w szczególności z falą renowacji, która w dużym stopniu dotyczy zużycia energii w środowisku zbudowanym, planami działania dotyczącymi gospodarki o obiegu zamkniętym i eliminacji zanieczyszczeń oraz strategią na rzecz inteligentnej i zrównoważonej mobilności, ze względu na rolę energii w produkcji i transporcie. Podobnie potrzeba uodparniania na zmianę klimatu nowych inwestycji, o której mowa w strategii, ma zastosowanie do wszystkich infrastruktur energetycznych.

Ponadto skutki zmiany klimatu w wymiarze transgranicznym, o których mowa w strategii, mają znaczenie dla funkcjonowania międzynarodowych rynków energii i dostaw energii do UE. Zakłócenia infrastruktury portowej mają znaczenie dla transportu paliw energetycznych, konflikty wywołane zmianą klimatu mają znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego, a zmiany w regionach polarnych wywołane zmianą klimatu mają znaczenie pod względem nowych szlaków dostaw i wiecznej zmarzliny, która może zagrażać miejscom wydobycia paliw kopalnych i rurociągom w Artic.

Można oczekiwać konsekwencji dla przystosowania się do zmiany klimatu wynikających z zapowiedzianego przeglądu ram regulacyjnych dotyczących infrastruktury energetycznej, w tym rozporządzenia TEN-E, w celu zapewnienia spójności z celem neutralności klimatycznej.

Jeżeli chodzi o ramy regulacyjne dotyczące podatności krytycznej infrastruktury energetycznej na poważne zagrożenia, w dyrektywie w sprawie europejskiej infrastruktury krytycznej (EIO) z 2008 r. zobowiązano państwa członkowskie UE do ochrony infrastruktury „o żywotnych funkcjach społecznych” przed wszystkimi zagrożeniami i zagrożeniami, ale nie wspomniano konkretnie o zagrożeniach spowodowanych zmianą klimatu. Aby uwzględnić rosnącą łączność, współzależność i transgraniczną eksploatację infrastruktury krytycznej, dyrektywa w sprawie odporności podmiotów krytycznych (dyrektywa CER) zastąpiła na początku 2023 r. dyrektywę w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Głównym uzasadnieniem nowej dyrektywy jest to, że w złożonym i wzajemnie powiązanym świecie ochronę jedynie aktywów uznano za niewystarczającą, aby zapobiec zakłóceniom i skutkom kaskadowym. Dyrektywa CER chroni kluczowe funkcje społeczne UE poprzez wzmocnienie odporności podmiotów krytycznych świadczących usługi kluczowe. Zmiana klimatu jest wyraźnie wymieniona jako czynnik zwiększający częstotliwość i skalę ekstremalnych zdarzeń pogodowych, a tym samym fizyczne ryzyko dla infrastruktury krytycznej, a państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia odpowiednich środków niezbędnych do „zapobiegania występowaniu incydentów, z należytym uwzględnieniem środków zmniejszających ryzyko związane z klęskami żywiołowymi i środków przystosowania się do zmiany klimatu”. Infrastruktura energetyczna dla energii elektrycznej, systemów ciepłowniczych i chłodniczych, ropy naftowej, gazu ziemnego i wodoru jest wyraźnie wymieniona wśród celów środków zapobiegawczych, które mają zostać wprowadzone na mocy niniejszej dyrektywy.

Poprawa bazy wiedzy

Sprawozdanie 6. grupy roboczej II IPCC w sprawie zmiany klimatu z 2022 r.: Skutki, adaptacja i podatność obejmują podatność na zagrożenia i możliwości adaptacji dla sektora energetycznego w różnych rozdziałach. Ponadto systemy energetyczne są jednym z czterech kluczowych przejść systemowych, wokół których w sprawozdaniu zorganizowano identyfikację reakcji adaptacyjnych na reprezentatywne kluczowe zagrożenia. Aby przeciwdziałać zagrożeniom dla kluczowych infrastruktur i sieci energetycznych, w sprawozdaniu zaleca się przejście na bardziej zrównoważone konfiguracje systemów energetycznych, zwiększenie ich odporności oraz zwiększenie niezawodności dostaw energii i efektywności zużycia wody w tym sektorze. Przydatna jest również dywersyfikacja źródeł energii poprzez zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii i poprawę zarządzania popytem. Energia wodna i wytwarzanie energii cieplnej mogą umożliwić stopniowe dostosowanie do umiarkowanego (do 2 ° C) wzrostu temperatury; w perspektywie średnio- i długoterminowej konieczne będą dalsze działania systemowe (przynoszące dodatkowe korzyści w zakresie łagodzenia zmiany klimatu).

Odpowiednie informacje na temat wpływu zmiany klimatu na sektor energetyczny na poziomie globalnym zostały dostarczone przez Międzynarodową Agencję Energetyczną (MAE). Przyrostowe ryzyko zmiany klimatu dla systemów energetycznych związane ze wzrostem temperatury na świecie o 1,5 °C i 2 °C zostało ocenione w sprawozdaniu specjalnym IPCC na temat globalnego ocieplenia o 1,5 °C. Usługa programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu uruchamia również usługę operacyjną dla sektora energetycznego, którą można wykorzystać przy podejmowaniu decyzji dotyczących zarządzania.

Wspólne Centrum Badawcze (JRC) przeprowadziło badania modelowania w celu oceny wpływu zmiany klimatu na sektor energetyczny. JRC wydało również w 2023 r.”; sprawozdanie pt. „Wpływzmiany klimatu na krytyczną infrastrukturę energetyczną związaną z obronnością”,w którym przeanalizowano wpływ, jaki zmiana klimatu wywiera na europejski system obronny podatności na zagrożenia związane z bezpieczeństwem energetycznym w ogóle, a w szczególności na rentowność infrastruktury krytycznej i obronnej, co jest bardzo istotną kwestią, ponieważ zmiana klimatu jest postrzegana jako „powielacz zagrożeń” z perspektywy bezpieczeństwa międzynarodowego.

EEA opublikowała w 2019 r. sprawozdanie „Adaptation challenges and opportunities for the European energy system” [„Wyzwania i możliwości w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w europejskim systemie energetycznym”], w którym przeanalizowano potrzeby w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i odporności na zmianę klimatu w europejskim systemie energetycznym obecnie i w przyszłości.

Usługa operacyjna programu Copernicus w zakresie usług związanych ze zmianą klimatu (C3S) ma na celu dostarczanie kluczowych informacji na temat wskaźników związanych z klimatem istotnych dla europejskiego sektora energetycznego.

W ramach siódmego programu ramowego UE w zakresie badań i rozwoju technologicznego (7PR) sfinansowano kilka projektów badawczych dotyczących odporności sektora energetycznego. Należą do nich projekt ToPDAd (Tool-supported Policy Development for Regional Adaptation), który dostarcza m.in. informacji na temat ocen skutków i podatności na zagrożenia, a także strategii adaptacyjnych dla sektora energetycznego, oraz EUPORIAS, który dostarcza wiedzy na temat przyszłej zmienności klimatu w celu osiągnięcia opłacalnych rozwiązań dla przyszłej eksploatacji sieci energetycznej.

Przystosowanie się do zmiany klimatu było również jednym z głównych celów unijnego programu finansowania badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020”, np. odporności infrastruktury krytycznej, takiej jak inteligentne sieci, podczas gdy europejski program ochrony infrastruktury krytycznej obejmuje również zagrożenia naturalne, zmiana klimatu nie jest jeszcze częścią tego programu. Opracowano metody, aby rozważyć, w jaki sposób wykorzystać strategie polityczne dotyczące istniejącej infrastruktury w Europie w sposób wspierający odporność infrastruktury. W ramach programu „Horyzont 2020” finansowane były projekty w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze energetycznym, takie jak RESIN i projekt EU-CIRCLE. Projekt RESIN pomaga miastom opracować solidne strategie przystosowawcze dotyczące ich najbardziej krytycznej infrastruktury. W ramach projektu EU-Circle opracowuje się ogólnounijne ramy wsparcia niezbędnej infrastruktury, która ma być przygotowana na zagrożenia naturalne, w tym zmianę klimatu. Kontynuacją programu „Horyzont 2020” jest program w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” na lata 2021–2027, którego całkowity budżet wynosi 95,5 mld EUR.

Inne istotne działania finansowane przez UE to wspólnoty wiedzy i innowacji Innoenergy Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) oraz Climate-KIC.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Finansowanie UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu jest wspierane przez wieloletnie ramy finansowe na lata 2021–2027, które zapewniają włączenie działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu do wszystkich głównych programów wydatków UE. Przykładami są program LIFE; Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

Europejska polityka spójności, która zapewnia państwom członkowskim środki finansowe na rozwój nowych projektów infrastrukturalnych, takich jak na przykład sieci energetyczne, zachęca do oceny odporności tych projektów na zmianę klimatu. W oparciu o informacje i wytyczne zawarte w strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i dokumentach dotyczących polityki spójności Europa zamierza w szczególności zainwestować w „bardziej ekologiczną i niskoemisyjną transformację w kierunku gospodarki o zerowej emisji dwutlenku węgla netto” (priorytet 2 polityki spójności)i ma to znaczenie dla infrastruktury energii ze źródeł odnawialnych.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.