5.4 Wielopoziomowe ramy koordynacji i wspierającego zarządzania

Zmiana klimatu ma wpływ na wszystkie szczeble organizacji rządowej, administracyjnej i terytorialnej, od szczebla unijnego i krajowego po szczebel niższy niż krajowy, regionalny i lokalny/miejski. Wszystkie szczeble muszą zatem planować i podejmować działania wyprzedzające w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w ramach swoich kompetencji. Adaptacja jest zatem typowym zadaniem wielopoziomowego sprawowania rządów. Wdrażanie przystosowania się do zmiany klimatu na wszystkich szczeblach sprawowania rządów w spójny i skuteczny sposób wymaga odpowiednich mechanizmów i ustaleń dotyczących wielopoziomowej koordynacji i współpracy. Poziom krajowy odgrywa kluczową rolę w dostosowywaniu swojej polityki przystosowawczej do szczebla unijnego i ponadnarodowego oraz we wspieraniu procesów przystosowawczych na niższych szczeblach, obejmujących wszystkie etapy cyklu przystosowawczego. Zarządzanie wertykalne w celu promowania przystosowania się do zmiany klimatu na niższych szczeblach wymaga zapewnienia jasnych ram strategicznych i prawnych, mechanizmów finansowania i finansowania oraz ram ułatwiających, wspomagających i wzmacniających, w tym dostarczania informacji i innych niepieniężnych form wsparcia.

Wyższy poziom wsparcia dla działań przystosowawczych na niższych szczeblach zyskuje na znaczeniu, im bardziej krajowy proces polityki przystosowawczej zbliża się do etapu wdrażania. Wynika to z faktu, że skutki zmiany klimatu uderzają najbardziej bezpośrednio w skali bardziej lokalnej i to przede wszystkim na szczeblu regionalnym i lokalnym należy podjąć znaczną część konkretnych działań dostosowawczych. Jednocześnie władze niższego szczebla są często poważnie ograniczone ze względu na ograniczone zasoby i zdolności (budżet, personel, wiedza fachowa, kontakty z odpowiednimi sieciami podmiotów itp.), a zatem potrzebują „pomocy z góry”. Climate-ADAPT oferuje narzędzie wsparcia przystosowania się miast do zmiany klimatu, aby pomóc miastom i innym władzom lokalnym w procesie przystosowania się do zmiany klimatu oraz spełnić wymogi Porozumienia Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii.

Wyższy poziom (krajowy lub niższy) może wspierać kształtowanie polityki przystosowawczej na niższych szczeblach za pomocą różnych mechanizmów i wysiłków, w tym wymogów prawnych, wkładu politycznego, finansowania, budowania zdolności i innych niepieniężnych środków wsparcia. W ten sposób możliwe jest wykorzystanie czynników ułatwiających:

Wspierające ramy zarządzania i niepieniężne środki wsparcia:

Odgórne wymogi prawne: Zobowiązania prawne organów niższego szczebla do opracowania planów adaptacyjnych mogą być ważnym czynnikiem, ale do tej pory istnieją tylko w mniejszości krajów europejskich. Niektóre krajowe strategie przystosowawcze wymagają od gmin opracowania strategii na szczeblu lokalnym, a zobowiązania prawne mogą również wynikać z polityk sektorowych, w tym na szczeblu UE. Może to być również opcja wyraźnego włączenia adaptacji do ustawowych zadań gmin. W każdym razie odgórne wymogi muszą iść w parze ze wsparciem na realizację tego zadania, w tym zapewnieniem finansowania.
Wkład w politykę na wyższych szczeblach: Nawet jeśli większość krajowych strategii i planów działania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu to polityki miękkie, które nie mają prawnie wiążących skutków, stanowią one bazę wiedzy, ramy odniesienia i model dla niższych szczebli. Pełnią one ważne funkcje w zakresie podnoszenia świadomości, ustalania programów, komunikacji, motywacji i budowania zdolności, a także dają legitymację decydentom, którzy chcą opracować plany przystosowania się do zmiany klimatu na swoich szczeblach. W podobny sposób w strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu podkreślono potrzebę podjęcia działań przystosowawczych na szczeblu państw członkowskich.
Generowanie i dostarczanie wiedzy: Ważna rola organów przystosowawczych wyższego szczebla polega na tworzeniu bazy wiedzy na potrzeby przystosowania się do zmiany klimatu oraz zapewnianiu użytecznych zasobów wiedzy i produktów informacyjnych podmiotom zajmującym się przystosowaniem się do zmiany klimatu na niższych szczeblach. Przykłady obejmują scenariusze klimatyczne, wpływ na klimat, oceny podatności na zagrożenia i ryzyka oraz narzędzia wspierające podejmowanie decyzji (podręczniki, wytyczne, pomoce robocze itp.). Zasoby te powinny być przygotowane w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb, dostosowany i zorientowany na grupę docelową, być łatwe do zrozumienia i przyciągające wzrok, np. za pomocą formatów wizualizacji. Zaangażowanie członków lokalnych lub regionalnych grup docelowych we wspólne projektowanie takich produktów informacyjnych ma korzystny wpływ na ich użyteczność.
Pośrednictwo w zakresie wiedzy: Internetowe portale przystosowawcze, takie jak Climate-ADAPT, platformy transnarodowe i krajowe portale przystosowawcze, zapewniają szeroki dostęp do wiedzy na temat przystosowania się do zmiany klimatu w sposób centralny, powiązany, pewny jakości i przyjazny dla użytkownika. Zwłaszcza dla podmiotów na szczeblu regionalnym i lokalnym można by utworzyć podobne centralne ośrodki informacyjne na szczeblu władz szczebla niższego niż krajowy lub regionalnego, dostarczające dostosowanych do potrzeb informacji tym konkretnym grupom docelowym i oferujące dodatkowe doradztwo osobiste.
Usługi doradcze: Spersonalizowane, bezpośrednie pośrednictwo wiedzy w interaktywnych ustawieniach jest bardziej skuteczne niż odgórne, jednokierunkowe dostarczanie informacji. Niektóre kraje oferują gminom usługi doradcze w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, tj. wykwalifikowany personel, który doradza lokalnym działaniom w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu podczas wizyt na miejscu.
Programy szkoleniowe dla podmiotów regionalnych i lokalnych: Organizowanie kursów szkoleniowych i formatów partnerskiego uczenia się w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu skierowanych do podmiotów lokalnych (np. miejskich urzędników ds. klimatu) i regionalnych (np. kierowników regionalnych) oraz – zgodnie z zasadą „szkolenia instruktorów” – pracowników agencji transferowych (np. sojuszu na rzecz klimatu, regionalnych agencji energetycznych) ma kluczowe znaczenie dla budowania zdolności.
Współpraca z agencjami transferowymi: Jeżeli są dostępne, należy zaangażować istniejące agencje transferowe, organizacje pośredniczące i podmioty opiniotwórcze w informowanie o przystosowaniu się do zmiany klimatu w regionach i gminach, promowanie ustalania programu, zapewnianie wsparcia procesowego oraz dostarczanie informacji i porad. Takie organizacje i sieci, takie jak Sojusz na rzecz Klimatu lub agencje rozwoju regionalnego, są przyzwyczajone do współpracy z podmiotami lokalnymi na poziomie wzroku i w coraz większym stopniu włączają przystosowanie się do zmiany klimatu do swoich działań doradczych.
Organizowanie formatów dialogu: Wyższe szczeble administracyjne odgrywają rolę w organizowaniu regionalnych wydarzeń, konferencji, warsztatów wymiany, spotkań służących nawiązywaniu kontaktów i formatów partnerskiego uczenia się w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Są to stosunkowo tanie środki budowania zdolności i komunikacji, które mogą jednak mieć duży potencjał dźwigni. Podobnie należy organizować wielopoziomowe formaty dialogu w celu wspierania wymiany i uczenia się między podmiotami zajmującymi się przystosowaniem się do zmiany klimatu na różnych szczeblach.
Dostosowanie do istniejących struktur i procesów: Istniejące i dobrze funkcjonujące struktury i procesy ukierunkowane np. na kwestie związane z łagodzeniem zmiany klimatu, zrównoważonym rozwojem, zmniejszaniem ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi lub usługami ekosystemowymi na szczeblu lokalnym/regionalnym stanowią odpowiednie punkty wyjścia do przystosowania się do zmiany klimatu.

Finansowanie publiczne i finansowanie na wyższych poziomach:

Finansowanie adaptacji na szczebluUE: Finansowanie przystosowania się do zmiany klimatu w Europie jest dostępne za pośrednictwem szerokiej gamy unijnych instrumentów finansowania, z których wiele oferuje również wsparcie finansowe dla regionów i działań na szczeblu lokalnym. Kompleksowe przeglądy mechanizmów finansowania są dostępne na stronie Climate-ADAPT w sekcji dotyczącej finansowania UE, sekcji dotyczącej polityki regionalnej UE oraz narzędziu wspierania przystosowania się do zmiany klimatu w miastach. Rządy krajowe powinny odgrywać rolę w ułatwianiu dostępu podmiotów szczebla niższego niż krajowy do tych źródeł finansowania i zapewnianiu współfinansowania krajowego.
Specjalne środki finansowe na realizację: Oczywistym atutem jest to, że krajowe plany przystosowania się do zmiany klimatu zawierają wyraźne przydziały budżetowe lub spójne zasoby finansowe na realizację działań przystosowawczych na różnych poziomach są dostępne w inny sposób. W większości państw krajowi koordynatorzy ds. przystosowania się do zmiany klimatu nie dysponują jednak żadnymi znacznymi środkami finansowymi, które mogliby rozdzielić, lecz ich wdrażanie musi być finansowane za pomocą „standardowych mechanizmów budżetowych”, w tym regularnych budżetów sektorowych polityk państwowych.
Ustanowienie programów finansowania publicznego na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu: Krajowe publiczne finansowanie przystosowania się do zmiany klimatu jest oczywistym czynnikiem sukcesu i silnym bodźcem do przyjęcia polityki przystosowania się do zmiany klimatu na niższych szczeblach. Przede wszystkim wsparcie finansowe pomaga przezwyciężyć ograniczenia zdolności na szczeblu władz regionalnych i lokalnych. Należy zatem ustanowić instrumenty finansowania w celu wspierania przystosowania się do zmiany klimatu na różnych poziomach, albo poprzez tworzenie nowych zachęt, albo poprzez włączenie przystosowania się do zmiany klimatu do innych istniejących programów, takich jak łagodzenie zmiany klimatu, zrównoważony rozwój lub zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Aby skutecznie dotrzeć do władz lokalnych, organy finansujące powinny wziąć pod uwagę pewne dodatkowe warunki wstępne: jasną i spójną strukturę krajobrazu finansowania; unikanie równoległych lub konkurencyjnych instrumentów finansowania; dostosowanie mechanizmów finansowania na różnych poziomach (UE, państwo krajowe, władze szczebla niższego niż krajowy); długoterminowa ciągłość i stabilność tematyczna ofert finansowania, umożliwiająca wspieranie długoterminowych procesów przystosowawczych i zmian transformacyjnych.
Niskoprogowy dostęp do finansowania: Zwłaszcza mniejszym gminom brakuje wiedzy fachowej i zdolności administracyjnych, aby uzyskać dostęp do wielu możliwości finansowania. Programy finansowania realizowane przez rządy krajowe lub samorządy terytorialne powinny zatem obniżać próg dostępu, zmniejszać obciążenia administracyjne oraz oferować zainteresowanym beneficjentom usługi poradnictwa i doradztwa.
Kierowanie finansowania na najbardziej efektywne tematy: Zasadniczo dostępne jest szerokie spektrum tematów finansowania w celu wsparcia przystosowania się do zmiany klimatu na niższym poziomie, w tym między innymi: ekspertyzy zewnętrzne, analiza podatności na zagrożenia i ryzyka, przygotowanie koncepcji przystosowania się do zmiany klimatu, procesy przystosowawcze lub planowanie wdrażania. Dowody wskazują jednak, że najskuteczniejsze jest zapewnienie wsparcia finansowego na rzecz zdolności koordynacyjnych (koszty personelu lokalnych urzędników ds. przystosowania się do zmiany klimatu/regionalnych kierowników ds. przystosowania się do zmiany klimatu), organizacji sieci międzygminnych lub międzyregionalnych oraz budowania zdolności (szkoleń) dla podmiotów lokalnych/regionalnych. Warto rozważyć sfinansowanie kosztów inwestycji związanych z wdrażaniem konkretnych działań dostosowawczych w terenie, np. w formie pilotażowych projektów dostosowawczych, ponieważ realizacja działań o konkretnych, widocznych skutkach może być motywującym punktem wyjścia dla trwałego i kompleksowego procesu dostosowawczego.
Łączenie finansowania z „miękkim przymusem”: Zaleca się połączenie przyznawania finansowania publicznego z wiążącymi wymogami, które zapewniają zgodność z kryteriami jakości „dobrego przystosowania się do zmiany klimatu”, sprzyjają wyprzedzającym podejściom do przystosowania się do zmiany klimatu i przyczyniają się do wielopoziomowej koordynacji polityk w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Przykłady takich wymogów obejmują: obowiązkowa analiza wpływu na klimat, podatności na zagrożenia lub ryzyka; pisemny plan adaptacyjny; powierzenie określonych funkcji koordynacyjnych (funkcjonariusz adaptacyjny/menedżer itp.); rozważenie planów adaptacyjnych wyższego szczebla i obowiązkowe kontakty z ich koordynatorami; udział społeczeństwa.
Modelowe programy dostosowawcze w regionie lub pilotażowe programy dostosowawcze: Programy finansujące ustrukturyzowane działania przystosowawcze w wybranych regionach lub gminach okazały się szczególnie skuteczne w niektórych krajach. Promują one liderów w dziedzinie przystosowania się do zmiany klimatu oraz generują przykłady dobrych praktyk i sztandarowe projekty, aby zainspirować inne gminy i regiony. Ułatwiającymi cechami tego typu programów jest to, że łączą one odgórne przepisy z oddolnym ustalaniem priorytetów, wspierają partnerskie uczenie się i sieci regionalne oraz umożliwiają eksperymentowanie z innowacyjnymi rozwiązaniami bez obawy o porażkę.