Talmhaíocht

Príomhtheachtaireachtaí

• Ní hamháin go bhfuil earnáil na talmhaíochta ina mórspreagadh don athrú aeráide ach tá tionchar tromchúiseach aici uirthi freisin. Dá bhrí sin, ní hamháin go bhfuil iarrachtaí beartais dírithe ar mhaolú ar an athrú aeráide sa talmhaíocht, ach tá siad dírithe freisin ar an earnáil a dhéanamh níos láidre agus ar thionchair an athraithe aeráide a íoslaghdú.

• Is ionstraimí iad straitéis oiriúnaithe an Aontais, Rialachán LULUCF agus Comhbheartas Talmhaíochta an Aontais is féidir a úsáid chun réitigh oiriúnaithe a spreagadh agus chun athléimneacht earnáil na talmhaíochta i leith rioscaí aeráide a fheabhsú. Tá eolas maidir le hoiriúnú agus líonraí cleachtóirí tagtha chun cinn lena n-éascaítear malartú faisnéise agus fothú acmhainneachta, lena n-áirítear ó roinnt clár taighde arna gcistiú ag an Aontas.

• Beidh faireachán, tuairisciú agus meastóireacht ar bhearta talmhaíochta ar leibhéal an Aontais ag brath den chuid is mó ar an sásra tuairiscithe foirmiúil faoin gComhbheartas Talmhaíochta athchóirithe.

Tionchair, leochaileachtaí agus rioscaí

Vesna Špoljar, Climate Change PIX /EEA

Tá earnáil na talmhaíochta ar cheann de na príomhchúiseanna leis an athrú aeráide, astú meatáin (CH₄), ocsaíd nítriúil (N₂O) agus dé-ocsaíd charbóin (CO₂), a bhaineann go príomha le táirgeadh beostoic, lena n-áirítear bainistiú aoiligh, agus úsáid leasacháin. Tá an sciar d’astaíochtaí gás ceaptha teasa na hEorpa thart ar 10 % faoi láthair, gan astaíochtaí réamhtheachtacha i dtíortha óna n-allmhairíonn an Eoraip bia agus farae a chur san áireamh. Dá réir sin, bíonn tionchar ag an athrú aeráide ar thalmhaíocht na hEorpa agus ní mór do chórais talmhaíochta agus d’fheirmeoirí oiriúnú dó. Bíonn tionchar ag teochtaí atá ag ardú agus ag tiúchan CO₂ an atmaisféir, ag athruithe ar phatrúin frasaíochta agus ag teagmhais fhoircneacha níos minice ar tháirgeacht barr agus ar tháirgiúlacht beostoic san Eoraip, ach freisin ar bhainistiú uisce agus ar dhálaí iompair agus stórála. Meastar go dtiocfaidh laghdú ginearálta ar tháirgiúlacht barr i réigiúin an Deiscirt agus go dtiocfaidh méadú uirthi ó thuaidh. Ina theannta sin, beidh tionchar forleathan díobhálach ar fud na hEorpa mar thoradh ar theagmhais adhaimsire níos minice.

Sainaithníodh sa Mheasúnú Eorpach ar Rioscaí Aeráide roinnt mórrioscaí aeráide do chórais bhia na hEorpa. Rioscaí do tháirgeadh barr mar gheall ar strus uisce agus teasa a bheith is déine agus is práinní, agus deisceart na hEorpa ina réigiún teophointe. Is féidir le tionchair aeráide ar tháirgeadh bia dul in oiriúint do shlite beatha tuaithe agus cósta, d’úsáid talún, do shláinte pobal atá leochaileach go sóisialta, agus don gheilleagar i gcoitinne.

Creat beartais

Is é is aidhm do Straitéis an Aontais maidir le hOiriúnú don Athrú Aeráide, a glacadh in 2021, an t-oiriúnú a dhéanamh níos cliste, níos tapúla (dlús a chur le leathadh amach na réiteach oiriúnúcháin) agus níos sistéamaí (réitigh agus pleananna comhtháite). Tá sé ábhartha go háirithe d’earnáil na talmhaíochta oiriúnú áitiúil, réitigh dhúlrabhunaithe, úsáidí inbhuanaithe agus athléimneacht acmhainní fionnuisce a spreagadh, ach tá sé ríthábhachtach dlús a chur le gníomhaíocht idirnáisiúnta chun cur isteach ar allmhairí talmhaíochta an Aontais a sheachaint.

Is é is aidhm do na tograí maidir le coigeartú a dhéanamh ar an Rialachán maidir le húsáid talún, athrú ar úsáid talún agus foraoiseacht (LULUCF) méadú a dhéanamh ar ghabháil carbóin sa talmhaíocht agus san fhoraoiseacht, agus impleachtaí tábhachtacha ann maidir le hathrú ar chumhdach talún. Cuideoidh na bearta chun é sin a bhaint amach, amhail féarthailte a chothabháil, feirmeoireacht carbóin agus tailte portaigh a athchóiriú, le creimeadh ithreach a chosc agus le riosca tuilte a laghdú.

Tacaítear go príomha le bearta oiriúnaithe nithiúla in earnáil na talmhaíochta tríd an gComhbheartas Talmhaíochta (CBT), agus is príomhchuspóirí iad an inbhuanaitheacht agus an gníomhú ar son na haeráide. Faoi CBT, neartaíodh bearta éigeantacha chun an comhshaol a chosaint agus bunaíodh níos mó deiseanna cistiúcháin le haghaidh bainistiú foraoisí, bainistiú limistéar nach bhfuil chomh fabhrach céanna agus éiciscéimeanna. Mar shampla, ar gach feirm, ní mór 3 % ar a laghad den talamh arúil a thiomnú don bhithéagsúlacht agus d’eilimintí neamhtháirgiúla, agus an fhéidearthacht ann tacaíocht a fháil trí éiciscéimeanna chun 7 % a bhaint amach. Ní raibh ról lárnach ag bearta oiriúnaithe tiomnaithe in CBT go dtí seo, ach is minic a chuirtear réitigh oiriúnaitheacha ghearrthéarmacha agus mheántéarmacha ar fáil ar leibhéal na feirme leis na bearta glasa éigeantacha agus deonacha . Cumhdaítear le híocaíocht ghlas faoi Cholún 1 CBT éagsúlú barr, limistéir ina ndírítear ar an éiceolaíocht a bhunú agus féarthailte buana a choinneáil. Áirítear le tacaíocht forbartha tuaithe faoi Cholún 2 CBT forbairt foraoise, bearta agra-chomhshaoil-aeráide, feirmeoireacht orgánach, agus íocaíochtaí Natura 2000. Forlíontar na scéimeanna cistiúcháin le bearta oiliúna agus tacaíocht eile chun táirgiúlacht agus athléimneacht in aghaidh an athraithe aeráide a fheabhsú ón gCóras Comhairleach Feirme, ón gComhpháirtíocht Nuálaíochta agus ón taighde feidhmeach.

I gcomhréir leis an gComhaontú Glas don Eoraip, leis an Straitéis ‘Ón bhFeirm go dtí an Forc’, agus leis an Straitéis Bhithéagsúlachta, le tograí CBT le haghaidh 2023-2027 cuireadh níos mó béime ar ghníomhú ar son an chomhshaoil agus na haeráide. Bunaítear bearta éigeantacha agus tuilleadh deiseanna cistiúcháin chun ithreacha ar mhórán carbóin, uainíocht barr, bainistiú cothaitheach agus éiciscéimeanna a chaomhnú.

An bonn eolais a fheabhsú

Le Measúnú Eorpach 2024 ar Rioscaí Aeráide, soláthraítear measúnú cuimsitheach ar na mórrioscaí aeráide atá os comhair na hEorpa sa lá atá inniu ann agus amach anseo. Sainaithnítear ann 36 mhórriosca aeráide a chuireann ár slándáil fuinnimh agus bia, ár n-éiceachórais, ár mbonneagar, ár n-acmhainní uisce, ár gcórais airgeadais agus sláinte daoine i mbaol, agus an riosca d’earnáil na talmhaíochta á chur san áireamh freisin.

Tá earnálacha atá neamhchosanta ar an aeráid amhail earnáil na talmhaíochta an-leochaileach i leith an athraithe aeráide de réir thuarascáil IPCC AR6 WG II maidir leis an Athrú Aeráide 2022: Tionchair, Oiriúnú agus Leochaileacht. Tuartar go mbeidh riosca méadaithe ann maidir le teagmhais adhaimsire, triomach, tuilte agus athruithe ar na dálaí fáis. I measc na roghanna éifeachtacha maidir le hoiriúnú tá pórú le haghaidh oiriúnú aeráide , nó roghnú le haghaidh barr/saothróga athléimneacha, agrafhoraoiseacht, éagsúlú tírdhreacha agus talmhaíocht uirbeach.

Sa Tuarascáil Speisialta ón bPainéal Idir-Rialtasach ar an Athrú Aeráide (IPCC) maidir le téamh domhanda 1.5 °C, tugadh aghaidh ar thionchair ar earnáil na talmhaíochta i gcaibidlí éagsúla, rud a léiríonn na riachtanais oiriúnúcháin ghaolmhara. Is tosaíocht é an t-eolas sna réimsí sin a fheabhsú, lena n-áirítear maidir le costais agus tairbhí na mbeart oiriúnaithe a bhaineann leis an talmhaíocht. Sa Tuarascáil Speisialta ón bPainéal Idir-Rialtasach ar an Athrú Aeráide agus ar Thalamh, déantar measúnú ar an eolas eolaíoch atá ann faoi láthair, lena n-áirítear maidir le díghrádú talún, fairsingiú fásaigh agus slándáil bia, roghanna maidir le saincheisteanna a chumadh agus oiriúnú, chomh maith le dúshláin agus deiseanna sonracha d’earnáil na talmhaíochta.

I dTuarascáil EEA maidir le hoiriúnú don athrú aeráide in earnáil na talmhaíochta san Eoraip, tugtar forléargas ar an gcaoi a dtugann beartais agus cláir an Aontais aghaidh ar oiriúnú don athrú aeráide agus áirítear samplaí de ghníomhaíochtaí oiriúnaithe indéanta agus rathúla.

Tacaíonn an tAirmheán Comhpháirteach Taighde (JRC) leis an gCoimisiún Eorpach tionchar eacnamaíoch an athraithe aeráide ar earnáil na talmhaíochta a shamhaltú, agus beartais oiriúnaithe agus maolaithe a mheas (e.g. tionscadail PESETA). Maoiníodh roinnt tionscadal taighde a bhaineann le hoiriúnú in earnáil na talmhaíochta faoi chláir LIFE (e.g. AgriAdapt , ADAPT2CLIMA, LiveAdapt, etc.) agus H2020 (e.g. MOSES, BINGO, COACCH, Flourish, FATIMA, RUN4LIFE, RESFOOD, IoF2020).

Soláthraíonn Seirbhís Copernicus um an Athrú Aeráide (C3S) faisnéis, uirlisí agus sonraí faoin athrú aeráide, lena n-áirítear roinnt seirbhísí taispeána don earnáil Talmhaíochta. Cuireann sé rochtain saor in aisce agus oscailte ar fáil ar an gCóras Faisnéise Earnála (SIS) atá ar fáil ón Siopa Sonraí Aeráide chun tacú le tionscnaimh oiriúnaithe réigiúnacha. Soláthraíonn seirbhísí breise don earnáil uisce táscairí uisce is féidir a úsáid chun barra iomchuí a roghnú agus bonneagar uiscithe a phleanáil, chomh maith le taispeántais in Oiriúnú don Athrú Aeráide. Cuireann Seirbhís Faireacháin Copernicus ar Thalamh sonraí cianbhraiteachta ar fáil maidir le Clúdach Talún agus Athruithe ar Chumhdach Talún , Feineolaíocht Fásra agus Táirgiúlacht a chuideoidh le táirgeacht barr a shainiú. Amach anseo, d’fhéadfadh sonraí cianbhraiteachta eolas a thabhairt faoi athruithe ar chumhdach talún réigiúnach a eascraíonn as bearta oiriúnúcháin, agus faoi threochtaí comhiomlánaithe ar leibhéal an Aontais.

Leis an Tionscnamh Comhphleanála maidir le Talmhaíocht, Slándáil Bia agus Athrú Aeráide, dírítear ar thaighde i 24 thír chun aghaidh a thabhairt ar na dúshláin idirnasctha a bhaineann le talmhaíocht inbhuanaithe, slándáil bia agus tionchair an athraithe aeráide.

Roinneann roinnt líonraí, eagraíochtaí agus comhlachais idirnáisiúnta eolas laistigh dá bpobail chleachtais. Áirítear orthu sin Cónaidhm Talmhaíochta Caomhnaithe na hEorpa , Cónaidhm Idirnáisiúnta na nGluaiseachtaí Talmhaíochta Orgánaí (GrúpaRéigiúnach na hEorpa), agus COPA-COGECA.

Tacú le hinfheistíocht agus cistiú

Tacaíonn Creat Airgeadais Ilbhliantúil (CAI) 2021-2027 le cistiú ón Aontas le haghaidh oiriúnú lena n-áirithítear go ndearnadh gníomhaíochtaí maidir le hoiriúnú don athrú aeráide a chomhtháthú i mórchláir chaiteachais uile an Aontais.

Laistigh den bhuiséad CAI sin, leithdháiltear €386.6 billiún ar CBT. Rachaidh an chuid is mó, €270 billiún, den chaiteachas chuig tacaíocht ioncaim faoi cholún 1, agus cuirfear €20 billiún breise ar an lipéad le haghaidh tacaíocht mhargaidh. Caithfear an chuid eile (thart ar an gceathrú cuid) ar thacaíocht forbartha tuaithe faoi cholún 2.

Beidh cistí breise ar fáil trí chlár taighde Fís Eorpach an Aontais chun tacú le taighde agus nuálaíocht shonrach i réimse an bhia, na talmhaíochta, na forbartha tuaithe agus an bhithgheilleagair.

Le Misean an Aontais maidir le hOiriúnú don Athrú Aeráide, tacaítear le réigiúin, cathracha agus údaráis áitiúla ina n-iarrachtaí athléimneacht a chothú i gcoinne thionchair an athraithe aeráide, agus cistiú á chur ar fáil mar chuid de Fís Eorpach, Creatchláir an Aontais um thaighde agus um nuálaíocht. Is féidir le réigiúin agus údaráis áitiúla i dtíortha atá comhlachaithe le Fís Eorpach nó i dtíortha a bhfuil comhlachas le Fís Eorpach á chaibidliú acu a bheith rannpháirteach i ngníomhaíochtaí an Mhisin. D’fhéadfadh cuideachtaí a bheith incháilithe freisin chun páirt a ghlacadh, mar shampla mar nuálaithe a sholáthraíonn réitigh nuálacha nó seirbhísí aeráide. Féadfar deiseanna cistiúcháin a fháil ar an Tairseach um Dheiseanna Cistiúcháin agus Tairisceana, go háirithe faoi Chlár Oibre Fís Eorpach 2023-2024.

Sna Pleananna Straitéiseacha CBT, cuirfear beagnach €98 mbilliún, arb ionann é agus 32 % de chistiú iomlán CBT (an tAontas agus cómhaoiniú), ar leataobh chun tairbhí a chur ar fáil don aeráid, don uisce, don ithir, don aer, don bhithéagsúlacht agus do leas ainmhithe, agus chun cleachtais a spreagadh lasmuigh den choinníollacht éigeantach.

Cé is moite d’infheistíochtaí CBT, tá réimse ionstraimí de chuid an Aontais ar fáil chun tacú leis an oiriúnú:

• Fochlár LIFE um Ghníomhú ar son na hAeráide;
• Clár INTERREG na hEorpa;
• is é Braisle 6 maidir le Bia, an Bithgheilleagar, Acmhainní Nádúrtha, Talmhaíocht agus an Comhshaol an clár taighde agus nuálaíochta Fís Eorpach, atá ábhartha go háirithe maidir le hoiriúnú in earnáil na talmhaíochta.

Is féidir forléargas cuimsitheach a fháil ar leathanach chistiú an Aontais do bhearta oiriúnúcháin.

MRE an oiriúnaithe

Forbraíodh sásra tuairiscithe atá nasctha leis na pleananna straitéiseacha náisiúnta le haghaidh CBT in earnáil na talmhaíochta agus glacadh creat táscairí comhfhreagrach le haghaidh na tuarascála feidhmíochta chun forléargais chomhiomlánaithe ar an leibhéal náisiúnta a chomhroinnt.