Rolnictwo

Rolnictwo

Główne przesłania

• Sektor rolny jest nie tylko główną siłą napędową zmiany klimatu, ale również poważnie na nią wpływa. Wysiłki polityczne są zatem ukierunkowane nie tylko na łagodzenie zmiany klimatu w rolnictwie, ale także na zwiększenie odporności sektora i zminimalizowanie skutków zmiany klimatu.

• Unijna strategia przystosowania się do zmiany klimatu, rozporządzenie LULUCF i wspólna polityka rolna UE to instrumenty, które można wykorzystać do stymulowania rozwiązań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i poprawy odporności sektora rolnictwa na zagrożenia klimatyczne. Pojawiły się sieci wiedzy i praktyków w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, które ułatwiają wymianę informacji i budowanie zdolności, w tym w ramach kilku programów badawczych finansowanych przez UE.

• Monitorowanie, sprawozdawczość i ocena środków rolnych na szczeblu UE będą w dużej mierze zależeć od formalnego mechanizmu sprawozdawczości w ramach zreformowanej wspólnej polityki rolnej.

Skutki i podatność na zagrożenia

Sektor rolny jest jedną z głównych przyczyn zmiany klimatu, emitując metan (CH₄), podtlenek azotu (N₂O) i dwutlenek węgla (CO₂), głównie w związku z użytkowaniem gruntów, stosowaniem nawozów i produkcją zwierzęcą. Udział emisji gazów cieplarnianych w Europie wynosi obecnie około 10 %. Z kolei zmiana klimatu wpływa na europejskie rolnictwo i wymaga dostosowania systemów rolnych i rolników. Rosnące temperatury i stężenie CO2 w atmosferze, zmiany w strukturze opadów i częstsze zdarzenia ekstremalne wpływają na plony i wydajność zwierząt gospodarskich w Europie, ale także na gospodarkę wodną oraz warunki transportu i przechowywania. Oczekuje się, że wydajność upraw ogólnie spadnie w regionach południowych i wzrośnie na północy, podczas gdy częstsze ekstremalne zdarzenia pogodowe spowodują powszechne i szkodliwe skutki w całej Europie.

Ramy polityki

Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, przyjęta w 2021 r., ma na celu uczynienie przystosowania się do zmiany klimatu inteligentniejszym, szybszym (przyspieszenie wdrażania rozwiązań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu) i bardziej systemowym (zintegrowane rozwiązania i plany). Stymulowanie lokalnego przystosowania się do zmiany klimatu, rozwiązań opartych na zasobach przyrody, zrównoważonego wykorzystania i odporności zasobów słodkiej wody ma szczególne znaczenie dla sektora rolnego, natomiast intensyfikacja działań międzynarodowych ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia zakłóceń w przywozie produktów rolnych do UE.

Wnioski dotyczące dostosowania rozporządzenia w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF) mają na celu zwiększenie wychwytywania dwutlenku węgla w rolnictwie i leśnictwie, co ma istotny wpływ na zmianę pokrycia terenu. Środki służące osiągnięciu tego celu, takie jak utrzymanie użytków zielonych, uprawa sprzyjająca pochłanianiu dwutlenku węgla przez glebę i rekultywacja torfowisk, pomogą również zapobiec erozji gleby i zmniejszyć ryzyko powodziowe.

Konkretne środki przystosowawcze w sektorze rolnym są wspierane przede wszystkim w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR), której głównymi celami są działania na rzecz zrównoważonego rozwoju i klimatu. W ramach WPR wzmocniono obowiązkowe środki ochrony środowiska i ustanowiono więcej możliwości finansowania gospodarki leśnej, gospodarowania obszarami o niekorzystnych warunkach gospodarowania i ekoprogramów. Na przykład w każdym gospodarstwie co najmniej 3 % gruntów ornych musi być przeznaczone na różnorodność biologiczną i elementy nieprodukcyjne, z możliwością otrzymania wsparcia za pośrednictwem ekoprogramów, aby osiągnąć 7 %. Do tej pory specjalne środki dostosowawcze nie odgrywały znaczącej roli w WPR, ale obowiązkowe i dobrowolne środki w zakresie zazieleniania często zapewniają krótko- i średnioterminowe rozwiązania dostosowawcze na poziomie gospodarstw rolnych. Płatność z tytułu zazieleniania w ramach pierwszego filaru WPR obejmuje dywersyfikację upraw, ustanowienie obszarów proekologicznych i utrzymanie trwałych użytków zielonych. Wsparcie rozwoju obszarów wiejskich w ramach drugiego filaru WPR obejmuje rozwój lasów, środki rolno-środowiskowo-klimatyczne, rolnictwo ekologiczne i płatności w ramach sieci Natura 2000. Systemy finansowania są uzupełniane środkami szkoleniowymi i innym wsparciem na rzecz poprawy wydajności i odporności na zmianę klimatu z systemu doradztwa rolniczego, partnerstwa innowacyjnego i badań stosowanych.

Zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem, strategią „od pola do stołu” i strategią na rzecz bioróżnorodności we wnioskach dotyczących WPR na lata 2023–2027 położono większy nacisk na działania w dziedzinie środowiska i klimatu. Ustanowiono obowiązkowe środki i większe możliwości finansowania w celu ochrony gleb bogatych w węgiel, płodozmianu, gospodarki składnikami odżywczymi i ekoprogramów.

Poprawa bazy wiedzy

Sektory narażone na zmianę klimatu, takie jak sektor rolny, są szczególnie narażone na zmianę klimatu zgodnie ze sprawozdaniem grupy roboczej IPCC AR6 WG II Climate Change 2022: Skutki, adaptacja i podatność. Przewiduje się zwiększone ryzyko wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych, suszy, powodzi i zmian warunków uprawy. Skuteczne warianty przystosowania się do zmiany klimatu obejmują hodowlę w celu przystosowania się do zmiany klimatu lub selekcję odpornych upraw/upraw, system rolno-leśny, dywersyfikację krajobrazu i rolnictwo miejskie.

W sprawozdaniu specjalnym IPCC w sprawie globalnego ocieplenia o 1,5 °C omówiono skutki dla sektora rolnego w różnych rozdziałach, wskazując na powiązane potrzeby w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Priorytetem jest pogłębianie wiedzy w tych dziedzinach, w tym na temat kosztów i korzyści związanych ze środkami przystosowawczymi związanymi z rolnictwem. W sprawozdaniu specjalnym IPCC w sprawie zmiany klimatu i gruntów oceniono aktualną wiedzę naukową, w tym na temat degradacji gleby, pustynnienia i bezpieczeństwa żywnościowego, wariantów w zakresie określania kwestii i przystosowania się do nich, a także na temat konkretnych wyzwań i możliwości dla sektora rolnictwa.

Sprawozdanie EEA w sprawie przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze rolnym w Europie zawiera przegląd tego, w jaki sposób polityki i programy UE odnoszą się do przystosowania się do zmiany klimatu, oraz przykłady wykonalnych i skutecznych działań przystosowawczych.

Wspólne Centrum Badawcze (JRC) wspiera Komisję Europejską w modelowaniu wpływu gospodarczego zmiany klimatu na sektor rolny oraz w ocenie polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków (np. projekty PESETA). W ramach programu LIFE sfinansowano kilka projektów badawczych dotyczących przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze rolnictwa (np. AgriAdapt, ADAPT2CLIMA, LiveAdapt itp.) oraz programu „Horyzont 2020” (np. MOSES, BINGO, COACCH, Flourish, FATIMA, RUN4LIFE, RESFOOD, IoF2020).

Usługa programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu (C3S) zapewnia informacje, narzędzia i dane na temat zmiany klimatu, w tym kilka usług demonstracyjnych dla sektora rolnego. Oferuje on bezpłatny i otwarty dostęp do sektorowego systemu informacyjnego (SIS) dostępnego w magazynie danych klimatycznych w celu wspierania regionalnych inicjatyw w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Dalsze usługi dla sektora wodnego zapewniają wskaźniki wody, które można wykorzystać do wyboru odpowiednich upraw i zaplanowania infrastruktury nawadniającej, a także demonstracji w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Usługa programu Copernicus w zakresie monitorowania obszarów lądowych zapewnia dane z teledetekcji dotyczące pokrycia terenu i zmian pokrycia terenu, fenologii roślinności i produktywności, które pomogą w określeniu plonów. W przyszłości dane z teledetekcji mogą informować o regionalnych zmianach pokrycia terenu wynikających ze środków przystosowawczych, a także o zagregowanych tendencjach na szczeblu UE.

Inicjatywa w zakresie wspólnego planowania w dziedzinie rolnictwa, bezpieczeństwa żywnościowego i zmiany klimatu koncentruje badania w 24 krajach na sprostaniu wzajemnie powiązanym wyzwaniom związanym ze zrównoważonym rolnictwem, bezpieczeństwem żywnościowym i skutkami zmiany klimatu.

Kilka międzynarodowych sieci, organizacji i stowarzyszeń dzieli się wiedzą w swoich społecznościach praktyków. Obejmują one Europejską Federację Rolnictwa Konserwującego, Międzynarodową Federację Ruchów Rolnictwa Ekologicznego(Europejską Grupę Regionalną)oraz COPA-COGECA.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Finansowanie UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu jest wspierane przez wieloletnie ramy finansowe (WRF) na lata 2021–2027, które zapewniają włączenie działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu do wszystkich głównych programów wydatków UE.

W ramach tego budżetu WRF na WPR przeznaczono 386,6 mld EUR. Duża część wydatków, tj. 270 mld euro, zostanie przeznaczona na wsparcie dochodów w ramach filaru 1, a dodatkowe 20 mld euro zostanie przeznaczone na wsparcie rynku. Pozostała część (około jedna czwarta) zostanie przeznaczona na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich w ramach filaru 2.

W ramach unijnego programu badawczego „Horyzont Europa” udostępnione zostaną dodatkowe środki na wsparcie konkretnych badań naukowych i innowacji w dziedzinie żywności, rolnictwa, rozwoju obszarów wiejskich i biogospodarki.

Misja UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu wspiera regiony, miasta i władze lokalne w ich wysiłkach na rzecz budowania odporności na skutki zmiany klimatu, zapewniając finansowanie w ramach programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”. W działania misji mogą być zaangażowane regiony i władze lokalne w państwach stowarzyszonych z programem „Horyzont Europa” lub w państwach negocjujących stowarzyszenie z programem „Horyzont Europa”. Przedsiębiorstwa mogą również kwalifikować się do uczestnictwa, na przykład jako innowatorzy oferujący innowacyjne rozwiązania lub usługi klimatyczne. Możliwości finansowania można znaleźć na portalu Funding and Tenders, w szczególności w ramach programu prac „Horyzont Europa” na lata 2023–2024.

W planach strategicznych WPR blisko 98 mld euro, co odpowiada 32 % całkowitego finansowania WPR (UE i współfinansowanie), zostanie przeznaczone na zapewnienie korzyści dla klimatu, wody, gleby, powietrza, różnorodności biologicznej i dobrostanu zwierząt oraz na zachęcanie do praktyk wykraczających poza obowiązkową warunkowość.

Oprócz inwestycji w ramach WPR dostępnych jest szereg instrumentów UE wspierających przystosowanie się do zmiany klimatu:

• podprogram LIFE na rzecz działań w dziedzinie klimatu;
• program INTERREG Europa;
• program w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”, szczególnie istotny dla przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze rolnym, to klaster 6 „Żywność, biogospodarka, zasoby naturalne, rolnictwo i środowisko”.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

MRE adaptacji

Opracowano mechanizm sprawozdawczości powiązany z krajowymi planami strategicznymi WPR w sektorze rolnym i przyjęto odpowiednie ramy wskaźników na potrzeby sprawozdania z realizacji celów w celu wymiany zagregowanych przeglądów na szczeblu krajowym.