Rolnictwo
San Salvatore Monferrato, Włochy |
Kluczowe wiadomości
Sektor rolny jest nie tylko główną siłą napędową zmian klimatu, ale również jest poważnie dotknięty przez nią. Działania polityczne są zatem ukierunkowane nie tylko na łagodzenie zmiany klimatu w rolnictwie, ale także na zwiększenie odporności sektora i zminimalizowanie skutków zmiany klimatu.
Unijna strategia adaptacji, rozporządzenie LULUCF i wspólna polityka rolna UE to instrumenty, które można wykorzystać do stymulowania rozwiązań adaptacyjnych i poprawy odporności sektora rolnego na zagrożenia klimatyczne. Pojawiły się sieci wiedzy o przystosowaniu się i praktyków, które ułatwiają wymianę informacji i budowanie zdolności, w tym w ramach kilku programów badawczych finansowanych przez UE.
Monitorowanie, sprawozdawczość i ocena środków rolnych na szczeblu UE będzie w dużej mierze zależeć od formalnego mechanizmu sprawozdawczości w ramach zreformowanej wspólnej polityki rolnej.
Skutki i luki w zabezpieczeniach
Sektor rolny jest jednym z głównych czynników napędzających zmiany klimatu, emitując metan (CH4), podtlenek azotu (N2O) i dwutlenek węgla (CO2), głównie związane z użytkowaniem gruntów, stosowaniem fertilis i produkcją zwierzęcą. Udział europejskich emisji gazów cieplarnianych wynosi obecnie około 10 %. Z kolei zmiana klimatu wpływa na rolnictwo europejskie i wymaga dostosowania się systemów rolnych i rolników. Rosnące temperatury i stężenie CO2 w atmosferze, zmiany w strukturze opadów i częstsze zdarzenia ekstremalne wpływają na plony i produktywność zwierząt gospodarskich w Europie, ale także gospodarkę wodną i warunki transportu i magazynowania. Oczekuje się, że produktywność upraw ogólnie zmniejszy się w regionach południowych i wzrośnie na północy, podczas gdy częstsze ekstremalne zjawiska pogodowe spowodują rozproszone i szkodliwe skutki w całej Europie.
Ramy polityki
Przyjęta w 2021 r. strategia UE na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu ma na celu uczynienie przystosowania się bardziej inteligentnym, szybszym (przyspieszenie wdrażania rozwiązań adaptacyjnych) i bardziej systemowym (zintegrowane rozwiązania i plany). Stymulowanie lokalnej adaptacji, rozwiązania oparte na przyrodzie, zrównoważone wykorzystanie i odporność zasobów słodkiej wody są szczególnie istotne dla sektora rolnego, natomiast zintensyfikowanie działań międzynarodowych ma zasadnicze znaczenie dla uniknięcia zakłóceń w przywozie produktów rolnych do UE.
Wnioski dotyczące dostosowania rozporządzenia w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (LULUCF) mają na celu zwiększenie wychwytywania dwutlenku węgla w rolnictwie i leśnictwie, co ma istotne konsekwencje dla zmiany pokrycia terenu. Środki mające na celu osiągnięcie tego celu, takie jak utrzymanie użytków zielonych, rolnictwo dwutlenku węgla i odbudowa torfowisk, przyczynią się również do zapobiegania erozji gleby i zmniejszenia ryzyka powodzi.
Konkretne środki dostosowawcze w sektorze rolnym są wspierane przede wszystkim w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR), a głównymi celami są działania na rzecz zrównoważonego rozwoju i klimatu. Specjalne środki przystosowawcze do tej pory nie odgrywały znaczącej roli w WPR, ale obowiązkowe i dobrowolne środki zazieleniania często zapewniają krótko- i średnioterminowe rozwiązania adaptacyjne na poziomie gospodarstw rolnych.
Płatność ekologiczna w ramach filaru 1 WPR obejmuje dywersyfikację upraw, tworzenie obszarów proekologicznych i utrzymywanie trwałych użytków zielonych. Wsparcie rozwoju obszarów wiejskich w ramach drugiego filaru WPR obejmuje rozwój lasów, środki rolno-środowiskowo-klimatyczne, rolnictwo ekologiczne i płatności w ramach sieci Natura 2000. Programy finansowania są uzupełniane środkami szkoleniowymi i innymi środkami wsparcia na rzecz poprawy wydajności i odporności na zmiany klimatu z systemu doradztwa rolniczego, partnerstwa innowacyjnego i badań stosowanych. Trwające negocjacje między Parlamentem Europejskim a Radą UE przesunęły proponowaną datę rozpoczęcia reformy WPR na dzień 1 stycznia 2023 r., a w międzyczasie rozporządzenie przejściowe 2021-22 przedłuża obecny system.
Zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem, strategią „od pola do stołu”, strategią na rzecz różnorodności biologicznej, we wnioskach WPR na lata 2023–2027 położono większy nacisk na działania w dziedzinie środowiska i klimatu. Ustanowiono wzmocnione obowiązkowe środki i większe możliwości finansowania w celu zachowania gleb bogatych w węgiel, płodozmianu, zarządzania składnikami odżywczymi i ekoprogramów.
Poprawa bazy wiedzy
Sprawozdanie specjalne IPCC w sprawie globalnego ocieplenia o 1,5 °C dotyczyło wpływu na sektor rolny w różnych rozdziałach, wskazując na związane z tym potrzeby w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Priorytetem jest poszerzanie wiedzy w tych dziedzinach, w tym na temat kosztów i korzyści związanych z rolnictwem środków dostosowawczych. W sprawozdaniu specjalnym IPCC w sprawie zmian klimatu i gruntów ocenia się aktualną wiedzę naukową, w tym na temat degradacji gruntów, pustynnienia i bezpieczeństwa żywnościowego, opracowywania zagadnień i wariantów adaptacji, a także konkretnych wyzwań i możliwości dla sektora rolnego.
W sprawozdaniu EEA dotyczącym przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze rolnym w Europie przedstawiono przegląd tego, w jaki sposób polityki i programy UE odnoszą się do przystosowania się do zmiany klimatu oraz przedstawiono przykłady wykonalnych i udanych działań przystosowawczych.
Wspólne Centrum Badawcze (JRC) wspiera Komisję Europejską w modelowaniu wpływu zmian klimatu na sektor rolny oraz w ocenie polityki dostosowawczej i łagodzącej (np. projekty PESETA). W ramach programów LIFE (np. AgriAdapt, ADAPT2CLIMA, LiveAdapt, RUN4LIFE, RESFOOD, IoF2020) sfinansowano kilka projektów badawczych dotyczących adaptacji w sektorze rolnictwa.
Usługa Copernicus w zakresie zmian klimatu (C3S) dostarcza informacji, narzędzi i danych na temat zmian klimatu, w tym szereg usług demonstracyjnych dla sektora rolnego. Oferuje bezpłatny i otwarty dostęp do Sektorowego Systemu Informacji (SIS) dostępnego w magazynie danych o klimacie w celu wspierania regionalnych inicjatyw adaptacyjnych. Dalsze usługi dla sektora wodnego zapewniają wskaźniki wody, które można wykorzystać do wyboru odpowiednich upraw i planowania infrastruktury nawadniającej, a także demonstracje w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Usługa monitorowania gruntów w ramach programu Copernicus zapewnia dane teledetekcyjne dotyczące pokrycia gruntów i zmian pokrycia terenu, fenologii roślinnej i wydajności, które pomogą określić plony. W przyszłości dane teledetekcji mogą informować o regionalnych zmianach pokrycia terenu wynikających ze środków dostosowawczych, a także o zagregowanych tendencjach na szczeblu UE.
Inicjatywa na rzecz wspólnego planowania w dziedzinie rolnictwa, bezpieczeństwa żywnościowego i zmiany klimatu koncentruje się na badaniach prowadzonych w 24 krajach na stawieniu czoła wzajemnie powiązanym wyzwaniom zrównoważonego rolnictwa, bezpieczeństwa żywnościowego i skutków zmiany klimatu.
Kilka międzynarodowych sieci, organizacji i stowarzyszeń dzieli się wiedzą w swoich społecznościach praktyk. Należą do nich Europejska Federacja Rolnictwa Ochrony Środowiska, Międzynarodowa Federacja Ruchów Rolnictwa Ekologicznego (Europejska Grupa Regionalna) oraz COPA-COGECA.
Wspieranie inwestycji i finansowania
Unijne finansowanie przystosowania się do zmiany klimatu jest wspierane z wieloletnich ram finansowych (WRF) na lata 2021–2027, które zapewniają włączenie działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu do wszystkich głównych programów wydatków UE.
W ramach tego budżetu WRF na WPR przeznaczono 386,6 mld EUR. Większość wydatków, 270 mld EUR, zostanie przeznaczona na wsparcie dochodu w ramach filaru 1, przy czym dodatkowe 20 mld EUR zostanie przeznaczone na wsparcie rynkowe. Pozostała część (około jednej czwartej) zostanie przeznaczona na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich w ramach filaru 2.
Dodatkowe 10 mld EUR zostanie udostępnione w ramach unijnego programu badawczego „ Horyzont Europa” na wsparcie konkretnych badań naukowych i innowacji w dziedzinie żywności, rolnictwa, rozwoju obszarów wiejskich i biogospodarki.
Kwota budżetu WPR zostanie faktycznie przeznaczona na środki korzystne dla łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, a także będzie zależeć od wdrożenia krajowych planów strategicznych WPR. W pierwotnych wnioskach Komisji Europejskiej dotyczących reform z 2018 r. oczekuje się, że 40 % budżetu WPR przyczyni się do działań w dziedzinie klimatu, a 30 % w każdym programie rozwoju obszarów wiejskich zostanie przydzielone na działania związane ze środowiskiem i zmianą klimatu.
Oprócz inwestycji w WPR dostępnych jest szereg instrumentów UE wspierających przystosowanie się do zmiany klimatu:
- podprogram działań w dziedzinie klimatu LIFE;
- program INTERREG Europe;
- program badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”, szczególnie istotny z punktu widzenia przystosowania się do zmiany klimatu w sektorze rolnym, to klaster 6 dotyczący żywności, biogospodarki, zasobów naturalnych, rolnictwa i środowiska.
Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu działań przystosowawczych przez UE.
MRE adaptacji
Mechanizm sprawozdawczy związany z krajowymi planami strategicznymi dotyczącymi wdrażania WPR w celu monitorowania i oceny konkretnych środków dostosowawczych w sektorze rolnym jest nadal w trakcie opracowywania, a odpowiednie ramy wskaźników nie zostały jeszcze przyjęte.
Zasoby
Relevant tile
- Narzędzie internetowe AgriAdapt do dostosowania typowych unijnych systemów rolniczych do zmiany klimatu (AWA)
- Rozwiązania służące poprawie agroekosystemu i efektywności upraw w odniesieniu do wykorzystania wody i składników pokarmowych
- Strategie na rzecz rolnictwa ekologicznego i rolnictwa niskonakładowego służące łagodzeniu zmiany klimatu i przystosowywaniu się do niej
- Program(y) rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014–2020
- Akty delegowane dotyczące WPR – główne elementy
- WPR do 2020 r. Wdrożenie nowego systemu płatności bezpośrednich.
Wyróżnione studia przypadków
Relevant tile
- Dywersyfikacja upraw i lepsze gospodarowanie glebą w celu przystosowania się do zmiany klimatu w Segowii (Hiszpania)
- Poprawa struktury gleby w gospodarstwie rolnym na roślinach uprawnych w powiecie Heilbronn (Niemcy)
- IRRINET: System nawadniania IT do gospodarki wodnej w rolnictwie w Emilia-Romania we Włoszech
- MEDACC: innowacyjne metody przystosowania się do zmiany klimatu w regionie Morza Śródziemnego
- System rolno-leśny: rolnictwo przyszłości? Sprawa Montpellier
- Autonomiczne dostosowanie do susz w systemie rolno-słono-pasterskim w Alentejo
- Krajobraz retencji wody Tamera w celu przywrócenia obiegu wody i zmniejszenia podatności na susze