Zdrowie

Zdrowie

Główne przesłania

• Zmiana klimatu zwiększa śmiertelność i choroby związane z ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi, takimi jak fale upałów, powodzie lub pożary lasów. Przewiduje się również, że zmieniający się klimat wprowadzi nowe zagrożenia dla zdrowia Europejczyków, w szczególności choroby przenoszone przez wektory, takie jak komary tygrysie. Zmieniająca się sezonowość, ekstremalne warunki pogodowe oraz nowe choroby i szkodniki mają również wpływ na zdrowie roślin i zwierząt.
• UE odgrywa rolę koordynującą w przeciwdziałaniu transgranicznym zagrożeniom dla zdrowia, w tym zagrożeniom związanym ze zmianą klimatu. Nowa wizja Programu UE dla zdrowia (2021–2027) ma na celu przygotowanie się na przyszłe kryzysy zdrowotne.
• Aby wypełnić lukę w wiedzy na temat wpływu zmiany klimatu na zdrowie ludzi, w 2021 r. w ramach nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu uruchomiono Europejskie Obserwatorium ds. Klimatu i Zdrowia. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób zarządza dowodami naukowymi dotyczącymi chorób zakaźnych związanych z klimatem. Program finansowania badań naukowych „Horyzont Europa” będzie nadal wspierał badania w dziedzinie klimatu i zdrowia ludzkiego.
• Unijne prawo o zdrowiu roślin i prawo o zdrowiu zwierząt z 2016 r. obejmują zagrożenia związane z klimatem dla upraw, lasów i zwierząt gospodarskich. Wiedza na temat wpływu klimatu na zdrowie roślin i zwierząt została zebrana w ramach projektu CLEFSA Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności.

Skutki i podatność na zagrożenia

Zmiany klimatu spowodują nowe zagrożenia dla zdrowia i nasilą obecne problemy zdrowotne. Oczekuje się, że zmiana klimatu będzie miała zarówno bezpośredni, jak i pośredni wpływ na zdrowie ludzi, roślin i zwierząt. Bezpośrednie skutki wynikają głównie ze zmian intensywności i częstotliwości ekstremalnych zdarzeń pogodowych, takich jak fale upałów i powodzie. Skutki pośrednie można odczuć poprzez zmiany w częstości występowania chorób przenoszonych przez owady (tj. chorób przenoszonych przez wektory spowodowanych przez komary i kleszcze), gryzonie lub zmiany w jakości wody, żywności i powietrza.  Oprócz wpływu na zdrowie ludzi przewiduje się, że zmiana klimatu zmieni cykl życia roślin i zwierząt. Na przykład wraz z oczekiwanym wzrostem temperatur wiele roślin zacznie rosnąć i kwitnąć wcześniej wiosną, a sezon wegetacyjny utrzyma się przez dłuższy okres jesienią. Niektóre zwierzęta wybudzają się wcześniej z hibernacji lub migrują o różnych porach.

Ramy polityki

Zdrowie ludzi

Zapobieganie skutkom zmiany klimatu dla zdrowia ludzkiego należy rozpatrywać na wielu szczeblach i w kilku obszarach polityki. Zgodnie z traktatem lizbońskim główna odpowiedzialność za organizację i świadczenie usług zdrowotnych i opieki medycznej spoczywa na państwach członkowskich. Polityka zdrowotna UE służy zatem uzupełnieniu polityk krajowych i zapewnieniu ochrony zdrowia we wszystkich politykach UE.

Jedną z głównych ról polityki zdrowotnej UE jest koordynacja działań transgranicznych. W 2013 r. Unia Europejska przyjęła decyzję w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia. Decyzja ta wzmacnia gotowość w UE i koordynację reagowania na zagrożenia dla zdrowia. Pomaga państwom członkowskim przygotować się i chronić obywateli przed ewentualnymi przyszłymi pandemiami i poważnymi zagrożeniami transgranicznymi spowodowanymi chorobami zakaźnymi, zdarzeniami chemicznymi, biologicznymi lub środowiskowymi, w tym związanymi ze zmianą klimatu. W ramach nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu UE będzie dążyć do przeciwdziałania transgranicznym zagrożeniom dla zdrowia, w tym związanym ze zmianą klimatu, w ramach nowego Europejskiego Urzędu ds. Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia i Gotowości.

W odniesieniu do ekstremalnych zdarzeń pogodowych i zdrowia polityka UE w zakresie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi obejmuje kluczowe obszary służące zacieśnieniu współpracy między państwami członkowskimi UE w celu zwiększenia zarówno ochrony obywateli przed klęskami żywiołowymi, jak i zarządzania pojawiającymi się zagrożeniami.

Jako pierwszy konkretny rezultat nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu uruchomiono Europejskie Obserwatorium Klimatu i Zdrowia, aby lepiej śledzić i analizować skutki zmiany klimatu dla zdrowia ludzkiego oraz zapobiegać im.

W Europejskim Zielonym Ładzie określono zobowiązanie KE do sprostania wyzwaniom związanym z klimatem i środowiskiem. Ponadto we wniosku dotyczącym 8. unijnego programu działań w zakresie środowiska wezwano do wzmocnienia powiązań między polityką środowiskową (w tym klimatyczną) a polityką zdrowotną, w tym poprzez „monitorowaniezdrowia ludzkiego oraz skutków zmiany klimatu i przystosowania się do niej”.

KE zaproponowała nową wizję Programu UE dla zdrowia (2021–2027), aby zwiększyć bezpieczeństwo zdrowotne i przygotować się na przyszłe kryzysy zdrowotne. Wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie Programu UE dla zdrowia ma między innymi „przyczynićsię do przeciwdziałania negatywnemu wpływowi zmiany klimatu i degradacji środowiska na zdrowie ludzi”. Ponadto wniosek Komisji Europejskiej w sprawie Europejskiej Unii Zdrowotnej przyczyni się do dalszej poprawy koordynacji poważnych zagrożeń transgranicznych, w tym zagrożeń związanych z warunkami środowiskowymi i klimatycznymi.

Zdrowie roślin

W październiku 2016 r. przyjęto rozporządzenie w sprawie środków ochronnych przeciwko agrofagom roślin (prawo o zdrowiu roślin), które weszło w życie w grudniu 2019 r. Jego celem jest zapewnienie lepszej ochrony przed wprowadzaniem i rozprzestrzenianiem się nowych agrofagów roślin. Przepisy te mają również na celu zapewnienie bezpiecznego handlu, a także złagodzenie skutków i zagrożeń związanych z nowymi wyzwaniami, w szczególności ze zmianą klimatu, dla zdrowia naszych upraw i lasów.

Zdrowie zwierząt

W marcu 2016 r. przyjęto rozporządzenie w sprawie przenośnych chorób zwierząt (Prawo o zdrowiu zwierząt). To jednolite, kompleksowe nowe prawo o zdrowiu zwierząt wspiera unijny sektor hodowlany w dążeniu do konkurencyjności oraz bezpiecznego i sprawnego unijnego rynku zwierząt i ich produktów. Wspiera również lepsze wczesne wykrywanie i zwalczanie chorób zwierząt, w tym nowo pojawiających się chorób związanych ze zmianą klimatu, oraz ma na celu pomoc w ograniczeniu występowania i skutków epidemii zwierząt.

Podejście „Jedno zdrowie”

Istnienie i utrzymanie naszej planety Ziemia opiera się na symbiozie interakcji między ludźmi, zwierzętami i środowiskiem, które dzielimy. Aby zapewnić zdrowie i ciągłość istnienia ludzi, konieczne jest zbadanie złożonych wzajemnych powiązań i współzależności wszystkich żywych gatunków i środowiska. "Jedno zdrowie" to podejście oparte na synergicznych korzyściach ścisłej współpracy między naukami o zdrowiu ludzi, zwierząt i środowiska. W tym kontekście Komisja Europejska będzie gromadzić i łączyć dane, narzędzia i wiedzę fachową w celu komunikowania, monitorowania, analizowania i zapobiegania skutkom zmiany klimatu dla zdrowia ludzkiego, w oparciu o podejście „Jedno zdrowie”.

Co ważne, inicjatywa „Jedno zdrowie” zapewnia ramy zapewniające podejście obejmujące całe społeczeństwo i całą administrację rządową, ponieważ zapewnia udział wszystkich odpowiednich sektorów i dyscyplin w celu kompleksowego i skoordynowanego zajęcia się trzema głównymi elementami inicjatywy „Jedno zdrowie”: Zdrowie ludzi, zdrowie zwierząt i środowisko.

Poprawa bazy wiedzy

Sprawozdanie 6. grupy roboczej II IPCC w sprawie zmiany klimatu z 2022 r.: Impacts, Adaptation and Vulnerability”[Wpływ, adaptacja i podatność], jasno przedstawiono, w jaki sposób we wszystkich regionach śmiertelność i zachorowalność ludzi z powodu upałów, występowanie związanych z klimatem chorób przenoszonych przez żywność i wodę oraz zachorowalność na choroby przenoszone przez wektory stale rosły. Ponadto w nowych obszarach pojawiają się choroby zwierząt i ludzi, w tym choroby odzwierzęce. Jeśli chodzi o przyszły klimat, IPCC podkreślił, że zmiana klimatu i związane z nią ekstremalne zdarzenia znacznie zwiększą zły stan zdrowia i przedwczesne zgony w perspektywie krótko- i długoterminowej.

Sektor zdrowia i dobrostan odniosłyby korzyści dzięki zintegrowanym podejściom dostosowawczym, które włączają zdrowie do polityki w zakresie żywności, źródeł utrzymania, ochrony socjalnej, infrastruktury, wody i urządzeń sanitarnych i wymagają współpracy i koordynacji na wszystkich szczeblach sprawowania rządów. Aby wzmocnić odporność w sektorze zdrowia, rzeczywiście istnieje wiele możliwości ukierunkowanych inwestycji i finansowania, takich jak systemy wczesnego ostrzegania i reagowania w przypadku ekstremalnych upałów; poprawa dostępu do wody pitnej, zmniejszenie narażenia na wodę i ekstremalne zdarzenia pogodowe; oraz skuteczny nadzór, systemy wczesnego ostrzegania w celu monitorowania i ograniczania chorób przenoszonych przez wektory.

Zdrowie ludzi

W nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu stwierdzono potrzebę głębszego zrozumienia zagrożeń klimatycznych dla zdrowia. Kluczowym wydarzeniem w ramach nowej strategii jest Europejskie Obserwatorium Klimatu i Zdrowia, inicjatywa KE mająca na celu wspieranie Europy w przygotowywaniu się na skutki zmiany klimatu dla zdrowia i dostosowywaniu się do nich poprzez zapewnienie dostępu do odpowiednich informacji, w tym na temat europejskiego i krajowego kontekstu politycznego, wpływu zmiany klimatu na zdrowie w Europie, wskaźników dotyczących klimatu i zdrowia, systemów i narzędzi informacyjnych dotyczących klimatu i zdrowia oraz systemów wczesnego ostrzegania dotyczących klimatu i zdrowia. Wspiera również wymianę informacji i współpracę między odpowiednimi podmiotami międzynarodowymi, europejskimi, krajowymi i pozarządowymi.

Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) odpowiada za dowody naukowe i oceny ryzyka dotyczące chorób zakaźnych, w tym chorób związanych ze zmieniającym się klimatem. ECDC opracowało europejską sieć ds. środowiska i epidemiologii, która zapewnia narzędzia monitorowania warunków meteorologicznych w czasie rzeczywistym w celu oceny ryzyka chorób przenoszonych przez wodę i chorób przenoszonych przez wektory, a także inne narzędzia oceny ryzyka. Ponadto ECDC zajmuje się gromadzeniem danych i systemem nadzoru nad chorobami przenoszonymi przez żywność i wodę oraz chorobami odzwierzęcymi, z których niektóre mają wzrosnąć ze względu na skutki zmiany klimatu. Ponadto ECDC i Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) prowadzą VectorNet, platformę wymiany danych na temat geograficznego rozmieszczenia wektorów choroby stawonogów w Europie, i opracowały szeroki zakres badań koncentrujących się na ocenie europejskich skutków i podatności na zmianę klimatu.

Unia Europejska sfinansowała rozwój odpowiednich informacji i wiedzy fachowej w dziedzinie klimatu i zdrowia w ramach unijnego programu w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020” oraz rozwój usługi programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu. Więcej informacji na temat najistotniejszych projektów badawczych i projektów opartych na wiedzy można znaleźć w katalogu zasobów Europejskiego Obserwatorium ds. Klimatu i Zdrowia.

Integralną częścią ram badawczych programu „Horyzont Europa” (2021–2027) są misje UE, które są zobowiązaniami do rozwiązywania głównych wyzwań społecznych, w tym przystosowania się do zmiany klimatu. Misja UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu będzie działać jako zestaw działań (projekty badawcze, środki polityczne, a nawet inicjatywy ustawodawcze) w celu przystosowania się do zmiany klimatu. W podsumowaniu proponowanej misji podkreślono potrzebę ochrony zdrowia i dobrostanu ludzi przed skutkami zmiany klimatu (w tym wysokimi temperaturami, ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi i chorobami zakaźnymi), ze szczególnym uwzględnieniem słabszych grup społecznych. Ponadto misja w zakresie neutralnych dla klimatu i inteligentnych miast obejmuje wspieranie sprawiedliwej transformacji w celu poprawy zdrowia i dobrostanu ludzi, z dodatkowymi korzyściami, takimi jak poprawa jakości powietrza lub zdrowszy styl życia, z naciskiem na ważny związek między przystosowaniem się do zmiany klimatu, łagodzeniem jej skutków i zdrowiem.

Zdrowie roślin i zwierząt

Europejski wspólny program „Jedno zdrowie”, dzięki istniejącym powiązaniom z organami krajowymi i decydentami politycznymi w państwach członkowskich UE, może pochwalić się przełomowym partnerstwem 38 uznanych laboratoriów i instytutów spożywczych, weterynaryjnych i medycznych, którego celem jest harmonizacja podejść, metod, baz danych i procedur oceny chorób odzwierzęcych przenoszonych przez żywność (FBZ), powstającej oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i pojawiających się zagrożeń (ET) w całej Europie. Współpraca między instytutami została wzmocniona poprzez zacieśnienie współpracy transdyscyplinarnej i integrację działań. Osiągnięto to dzięki specjalnym wspólnym projektom badawczym, wspólnym projektom integracyjnym oraz działaniom w zakresie kształcenia i szkolenia.

Projekt „Zmiana klimatu jako siła napędowa pojawiających się zagrożeń dla bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia roślin, zwierząt i jakości odżywczej” (CLEFSA) był prowadzony przez EFSA w latach 2018–2020. CLEFSA zidentyfikowała liczne problemy, które wynikają ze zmiany klimatu i które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo żywności w Europie, w tym występowanie i intensywność niektórych chorób przenoszonych przez żywność oraz tworzenie inwazyjnych gatunków obcych szkodliwych dla zdrowia roślin i zwierząt; występowanie, intensywność i toksyczność zakwitów potencjalnie toksycznych alg morskich i słodkowodnych oraz bakterii, na dominację i trwałość różnych pasożytów, grzybów, wirusów, wektorów i gatunków inwazyjnych, szkodliwych dla zdrowia roślin i zwierząt; oraz (ponownego) pojawienia się nowych zagrożeń, zwiększenia narażenia lub podatności na znane zagrożenia oraz zmiany poziomów mikroskładników pokarmowych i makroskładników pokarmowych w żywności i paszach.

Zdrowie roślin

W 2021 r. IPCC i FAO przedstawiły naukowy przegląd wpływu zmiany klimatu na agrofagi roślin. W niniejszym sprawozdaniu proponuje się środki łagodzące i dostosowawcze. Ponadto podkreśliła, że nadal istnieją luki w badaniach nad wpływem zmiany klimatu na agrofagi i zdrowie roślin.

UE jest członkiem Międzynarodowej konwencji ochrony roślin (IPPC), w ramach której aktywnie uczestniczy w ustanawianiu międzynarodowych norm jakości dla roślin i produktów roślinnych. IPPC to międzyrządowy traktat podpisany przez ponad 180 krajów, którego celem jest ochrona światowych zasobów roślinnych przed rozprzestrzenianiem się i wprowadzaniem szkodników oraz promowanie bezpiecznego handlu. Konwencja wprowadziła Międzynarodowe Standardy dla Środków Fitosanitarnych (ISPM) jako główne narzędzie do osiągnięcia swoich celów, czyniąc ją jedyną globalną organizacją ustanawiającą standardy w zakresie zdrowia roślin.

Panel ds. zdrowia roślin (EFSA) powstał na wniosek Komisji Europejskiej, aby ocenić, czy dany agrofag roślin powinien zostać uwzględniony w unijnych wykazach organizmów szkodliwych, poprzez przeprowadzenie kategoryzacji agrofagów lub ocen zagrożenia agrofagami, lub w niektórych przypadkach poprzez ocenę ocen zagrożenia agrofagami przeprowadzonych przez stronę trzecią. Od czasu wprowadzenia w 2016 r. nowego prawa o zdrowiu roślin EFSA realizował szereg wzajemnie powiązanych projektów mających na celu wspieranie Komisji Europejskiej w ochronie terytorium UE przed szkodnikami i chorobami roślin oraz pomoc państwom członkowskim w przygotowaniu się na przyszłe zagrożenia fitosanitarne.

Zdrowie zwierząt

EFSA opracował interaktywne profile chorób, które dostarczają przyjaznych dla użytkownika i opartych na dowodach informacji na temat chorób przenoszonych przez wektory i chorób wymienionych w prawie o zdrowiu zwierząt. Profile chorób są aktualizowane za pomocą siedmiu żywych przeglądów systematycznych obejmujących: 1) dystrybucja geograficzna; 2) Eksperymentalne infekcje; 3) Skuteczność szczepień; 4) Przeżycie patogenu; 5) Dokładność testu diagnostycznego; 6) Sterowanie wektorowe; 7) Skuteczność leczenia. Po znalezieniu i dokonaniu przeglądu wystarczających badań automatycznie przeprowadza się metaanalizę pobranych danych, a wyniki są wizualizowane w profilach chorób. Ponadto podano linki do innych ocen ryzyka dotyczących chorób przeprowadzanych przez EFSA.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Zdrowie ludzi, roślin i zwierząt

W grudniu 2020 r. UE opublikowała wieloletnie ramy finansowe (WRF) na lata 2021–2027. Ponad 50 % całkowitej kwoty następnego budżetu długoterminowego i NextGenerationEU przeznaczono na wsparcie modernizacji za pośrednictwem polityk obejmujących badania naukowe i innowacje, za pośrednictwem programu „Horyzont Europa”; sprawiedliwą transformację klimatyczną i cyfrową za pośrednictwem Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i programu „Cyfrowa Europa”; gotowości, odbudowy i odporności za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, rescEU i nowego programu w dziedzinie zdrowia. W tym kontekście Program UE dla zdrowia – największy jak dotąd program UE w dziedzinie zdrowia (2,45 mld EUR, + 3,30 mld EUR zgodnie z art. 5 WRF) – ma na celu zapobieganie chorobom oraz promowanie zdrowia i międzynarodowej współpracy w dziedzinie zdrowia poprzez wspieranie działań mających na celu zapobieganie transgranicznym zagrożeniom zdrowia, przygotowanie się na nie i reagowanie na nie. Program UE dla zdrowia wniesie znaczący wkład w nadchodzących latach dzięki podejściu „Jedno zdrowie” – w stosownych przypadkach – uznając formalnie, że zdrowie ludzi jest ściśle związane ze zdrowiem zwierząt i ze środowiskiem.

Program finansowania badań naukowych „Horyzont Europa” (2021–2027) wyniesie 94 mld EUR, aby zwiększyć europejskie wsparcie dla działań w zakresie badań naukowych i innowacji związanych ze zdrowiem i klimatem.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.