Miejski

Miejski

Główne przesłania

• Miasta są narażone na zmianę klimatu ze względu na swoje cechy geograficzne oraz wysoki stopień zabudowanych obszarów i nieprzepuszczalnych powierzchni, co może prowadzić do wyższych lokalnych temperatur i zwiększonych opadów deszczu w miastach.
• Wraz z przewidywanym wzrostem temperatury, bardziej ekstremalnymi opadami deszczu i przewidywanym wzrostem odsetka ludności miejskiej w UE do ponad 83 % z 74 % obecnie, rośnie potrzeba dostosowania się miast do tych skutków.
• UE posiada szereg ram polityki mających na celu zwiększenie odporności europejskich miast i ich mieszkańców, w tym strategię UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i unijną strategię na rzecz bioróżnorodności 2030. Opracowała również szereg inicjatyw mających na celu poprawę dostępności wiedzy i danych na temat podatności miast na zagrożenia i zdolności przystosowawczych, w tym przeglądarkę map przystosowania się do zmiany klimatu w miastach i atlas miejski programu Copernicus; oraz oferuje decydentom politycznym i praktykom wsparcie finansowe i techniczne w zwiększaniu odporności i zdolności adaptacyjnych miast, np. za pośrednictwem programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” oraz narzędzia wspierania przystosowania się do zmiany klimatu w miastach.

Skutki i podatność na zagrożenia

W Europie ponad 74 % ludności mieszka na obszarach miejskich i przewiduje się, że do 2050 r. odsetek ten wzrośnie do ponad 83 %. Europejskie miasta i ich mieszkańcy muszą dostosować się i być odporni na zmiany w swoim środowisku, warunki pogodowe i ekstremalne zdarzenia, takie jak fale upałów, niedobór wody, intensywne opady deszczu ze spływami wód opadowych, powodzie i podnoszenie się poziomu morza spowodowane zmianą klimatu. Długotrwałe zmiany klimatu i ekstremalne zdarzenia mogą zwiększyć straty gospodarcze, uszkodzić budynki, obniżyć zdrowie publiczne, jakość życia i świadczenie podstawowych usług, takich jak transport, woda, energia, mieszkalnictwo, opieka zdrowotna, usługi społeczne na obszarach miejskich.

Podatność miast na zmianę klimatu jest różna z wielu powodów, w tym ze względu na położenie geograficzne i cechy fizyczne. Rozpowszechnienie obszarów zabudowanych i brak terenów zielonych prowadzi do wyższych temperatur na obszarach miejskich (tzw. efekt miejskiej wyspy ciepła), podczas gdy duża część nieprzepuszczalnych powierzchni zmniejsza naturalne odwadnianie, prowadząc do poważniejszych powodzi miejskich podczas ulewnych deszczy.

Ramy polityki

W nowej strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu (2021 r.) propaguje się kształtowanie polityki, nowe inwestycje i planowanie urbanistyczne, które są oparte na klimacie i dostosowane do przyszłych wyzwań. Podkreśla również potrzebę unikania decyzji „ślepych na zmianę klimatu” poprzez rejestrowanie, gromadzenie i udostępnianie danych na temat zagrożeń i strat związanych z klimatem między różnymi sektorami, w tym miastami.

W unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 „Przywracanie przyrody do naszego życia” podkreślono, że promowanie zdrowych ekosystemów, zielonej infrastruktury i rozwiązań opartych na zasobach przyrody powinno być systematycznie uwzględniane w planowaniu urbanistycznym, w tym w przestrzeni publicznej, infrastrukturze oraz projektowaniu budynków i ich otoczenia. Komisja Europejska wzywa europejskie miasta liczące co najmniej 20 000 mieszkańców do opracowania ambitnych planów zazieleniania obszarów miejskich. Komisja będzie wspierać państwa członkowskie oraz władze lokalne i regionalne za pomocą wytycznych technicznych oraz pomagać w uruchamianiu finansowania i budowaniu zdolności. Aby ułatwić te prace, uruchomiono unijną platformę na rzecz zazieleniania miast w ramach nowego porozumienia w sprawie zielonego miasta z miastami i burmistrzami ściśle współpracującymi z Europejskim Porozumieniem Burmistrzów. We współpracy z Eurocities i ICLEI opracowano wytyczne dotyczące planuzazieleniania obszarów miejskich (w przygotowaniu)oraz dostępny będzie projekt zestawu narzędzi planu zazieleniania obszarów miejskich.

Poza polityką UE ONZ, rządy krajowe i regionalne zapewniają ramy wspierające adaptację obszarów miejskich. Ponadto w Europie działają różne sieci i stowarzyszenia miast, które zapewniają budowanie zdolności i wsparcie w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w miastach. Przeglądarka map przystosowania się do zmiany klimatu na stronie Climate-ADAPT zawiera przegląd miast europejskich uczestniczących w różnych inicjatywach przystosowawczych.

Poprawa bazy wiedzy

Sprawozdanie 6. grupy roboczej II IPCC w sprawie zmiany klimatu z 2022 r.: Skutki, adaptacja i podatność podkreślają, że skutki zmiany klimatu, w połączeniu z dalszą urbanizacją, zwiększą dotkliwość fal upałów i ryzyko powodzi oraz podkreślają znaczenie przyspieszenia rozwoju odpornego na zmianę klimatu w miastach.

Komisja Europejska dokłada wszelkich starań, aby udoskonalić bazę wiedzy poprzez systemowe gromadzenie i wymianę danych. Wszystkie dane pochodzące z latarni naukowych UE, np. z programu Copernicus, są swobodnie i otwarcie dostępne dla wszystkich użytkowników na całym świecie. Usługa programu Copernicus w zakresie zmiany klimatu (C3S) ma na celu zapewnienie kluczowych wskaźników dotyczących zmiany klimatu w celu wsparcia europejskiej polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia jej skutków. Atlas miejski zapewnia niezawodne i wysokiej rozdzielczości mapy użytkowania gruntów dla ponad 300 dużych stref miejskich (LUZ) w Europie.

Sprawozdanie Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) pt. „Urban adaptation in Europe” [Przystosowanie się do zmiany klimatu w miastach w Europie] (2020) stanowi aktualną bazę dowodową dotyczącą planowania i działań w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w Europie w kontekście lokalnym. W innym niedawnym sprawozdaniu EEA pt. „Finansowanie przystosowania się miast do zmiany klimatu” (2017 r.) odniesiono się do wyzwania, jakim jest finansowanie działań przystosowawczych.

Interaktywna przeglądarka map przystosowania się do zmiany klimatu w miastach przedstawia dane na temat obecnych i prognozowanych zagrożeń klimatycznych mających wpływ na miasta europejskie oraz na temat podatności miast na zagrożenia i ich zdolności przystosowawczych. Łączy dane z różnych źródeł. Umożliwia on miastom zbadanie zagrożeń klimatycznych występujących u nich samych i u ich rówieśników, a także inicjatyw przystosowawczych, w których uczestniczą miasta europejskie.

Specjalna strona z wpisami umożliwia dostęp do całej istotnej wiedzy, danych, narzędzi i wytycznych Climate-ADAPT dotyczących przystosowania się do zmiany klimatu na szczeblu miejskim/lokalnym.

W 2020 r. Komisja Europejska uruchomiła stronę internetową The Smart Cities Marketplace. Celem stron internetowych jest zebranie miast, przemysłu, MŚP, inwestorów, naukowców i innych podmiotów działających w obszarze inteligentnych miast w celu wymiany pomysłów na projekty i zbadania możliwości współpracy.

Komisja Europejska uruchomiła Pakt na rzecz Klimatu w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, oferując ludziom, społecznościom i organizacjom możliwości uczestnictwa w działaniach w dziedzinie klimatu w całej Europie.

Na stronie internetowej Intelligent Cities Challenge (ICC) można znaleźć informacje na temat inicjatywy Komisji Europejskiej, która wspiera 136 miast w wykorzystywaniu najnowocześniejszych technologii do prowadzenia inteligentnej, ekologicznej i odpowiedzialnej społecznie odbudowy.

Komisja Europejska wprowadziła kilka programów finansowania badań naukowych i innowacji w celu dalszego rozwoju wiedzy na temat przystosowania się miast do zmiany klimatu. Organizowane są wydarzenia wymiany wiedzy dla miast, aby dzielić się doświadczeniami i uczyć się od siebie nawzajem, takie jak Europejskie Forum Odporności Miejskiej.

Wspieranie inwestycji i finansowania

Program ramowy UE w zakresie badań naukowych i innowacji (2021–2027) „Horyzont Europa” obejmuje pięć kluczowych misji, których celem jest sprostanie dużym wyzwaniom w dziedzinie zdrowia, klimatu i środowiska. Misja  UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu dotyczy przystosowania się do niej na szczeblu lokalnym, w tym w miastach. Misja dotycząca neutralnych dla klimatu inteligentnych miast ma na celu wspieranie, promowanie i prezentację 100 europejskich miast w ich systemowej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej do 2030 r. oraz przekształcenie tych miast w centra innowacji dla wszystkich miast, z korzyścią dla jakości życia i zrównoważonego rozwoju w Europie.

W działania misji mogą być zaangażowane regiony i władze lokalne w państwach stowarzyszonych z programem „Horyzont Europa” lub w państwach negocjujących stowarzyszenie z programem „Horyzont Europa”. Przedsiębiorstwa mogą również kwalifikować się do uczestnictwa, na przykład jako innowatorzy oferujący innowacyjne rozwiązania lub usługi klimatyczne. Możliwości finansowania można znaleźć na portalu Funding and Tenders, w szczególności w ramach programu prac „Horyzont Europa” na lata 2023–2024.

W Europejskim Zielonym Ładzie przedstawiono plan działania, w którym przedstawiono niezbędne inwestycje i dostępne narzędzia finansowania w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej w Europie do 2050 r. UE zapewni również wsparcie finansowe i pomoc techniczną, aby pomóc tym, którzy najbardziej odczuwają skutki przejścia na zieloną gospodarkę.

Komisja Europejska koordynuje badania naukowe i inwestycje w zakresie odporności miast na zmianę klimatu między państwami członkowskimi i finansuje badania naukowe dotyczące zmiany klimatu w miastach za pośrednictwem współprogramowanych, współfinansowanych i zinstytucjonalizowanych zaproszeń do składania wniosków w ramach programu „Horyzont Europa”. Climate-KIC ma na celu opracowanie obiecujących innowacji klimatycznych i wprowadzenie ich na rynek. Do jego tematów należą zarówno przystosowanie się do zmiany klimatu, jak i zrównoważony rozwój obszarów miejskich. Europejska Rada ds. Innowacji w ramach programu „Horyzont Europa” wspiera innowacje i łączy regionalne i krajowe podmioty działające w dziedzinie innowacji. Ponadto Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej, a także programy ESPON 2020 i COST zajmują się odpornością i przystosowaniem miast.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego przewiduje przeznaczenie co najmniej 5 % środków na zrównoważony rozwój obszarów miejskich. Finansuje również programy współpracy INTERREG w zakresie współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej, które uwzględniają adaptację obszarów miejskich w zaproszeniach do składania wniosków.

Europejski Bank Inwestycyjny rozważa przystosowanie się do zmiany klimatu w ramach finansowania zintegrowanej i zrównoważonej odnowy obszarów miejskich za pośrednictwem swojego programu JESSICA. Mechanizm finansowania kapitału naturalnego może być stosowany do finansowania środków przystosowawczych opartych na zasobach przyrody, a instrument finansowania prywatnego na rzecz efektywności energetycznej umożliwia lokalnym bankom w państwach członkowskich UE udzielanie pożyczek na środki w zakresie efektywności energetycznej.

Interaktywny przewodnik po finansowaniu Porozumienia Burmistrzów gromadzi informacje na temat różnych inicjatyw w zakresie finansowania otwartych dla miast, którymi zarządza Komisja Europejska, państwa członkowskie i kluczowe instytucje finansowe, takie jak Europejski Bank Inwestycyjny.

Kompleksowy przegląd można znaleźć na stronie poświęconej finansowaniu przez UE działań przystosowawczych.

Wspieranie wdrażania działań dostosowawczych

Unijne Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii skupia władze lokalne i regionalne dobrowolnie zaangażowane w osiąganie i przekraczanie celów UE w zakresie klimatu i energii. Zapewniają one władzom lokalnym i regionalnym wsparcie techniczne i metodologiczne w zakresie planowania i wdrażania strategii przystosowania się do zmiany klimatu. Do inicjatywy przyłączyło się prawie 9000 miast w całej UE.

Narzędzie wspierania przystosowania się do zmiany klimatu w miastach, stanowiące część bazy wiedzy Porozumienia Burmistrzów, pomaga lokalnym praktykom w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w planowaniu i wdrażaniu ich działań przystosowawczych poprzez wspieranie całego cyklu przystosowania się do zmiany klimatu, począwszy od uzyskania wsparcia politycznego, poprzez ocenę ryzyka i podatności na zagrożenia, opracowanie strategii i planu działania, finansowanie działań oraz monitorowanie i ocenę ich wyników.

Urbanizacja i planowanie przestrzenne to niezbędne środki mające na celu poprawę skutków zmiany klimatu - na przykład rozwój zielonej infrastruktury w całym mieście lub rozwiązań opartych na zasobach przyrody. UE wspiera zrównoważone planowanie przestrzenne. Aby pomóc miastom w dalszym rozwijaniu ich strategii w zakresie zielonej infrastruktury, EEA opracowała szereg wskaźników zielonej infrastruktury z interaktywną mapą.

Innowacyjne działania miejskie to inicjatywa Unii Europejskiej, która zapewnia obszarom miejskim w całej Europie zasoby do testowania nowych i niesprawdzonych rozwiązań w celu sprostania wyzwaniom miejskim. ProgramURBACT wspiera miasta UE we współpracy i opracowywaniu zintegrowanych rozwiązań wszelkich stojących przed nimi wyzwań miejskich, w tym w zakresie zmiany klimatu i przystosowania się do niej. C40 Wytyczne dotyczące oceny ryzyka związanego ze zmianą klimatu pomagają miastom w przeprowadzaniu oceny ryzyka związanego ze zmianą klimatu. Europejskie wytyczne ICLEI dotyczące zarządzania odpornością oferują wsparcie, np. personel techniczny pracujący nad przystosowaniem się do zmiany klimatu i wdrażaniem odporności miast. Partnerstwo na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu jako część agendy miejskiej UE znajduje najlepszy sposób na przełożenie potrzeb miast na konkretne działania.

Ponadto ważną rolę adaptacji opartej na ekosystemach w zwiększaniu odporności lokalnej uznaje się w sieciach miast dotyczących gmin europejskich, np. w kampanii „Uodpornienie miast” (UNDRR), dorocznych konferencjach „Odporne miasta” (Samorządy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju, ICLEI) oraz w sieci „Odporne miasta”.