Wielopoziomowe i międzysektorowe systemy zarządzania w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Wielopoziomowe sprawowanie rządów odnosi się do systemu wspierającego politykę i podejmowanie decyzji przez rządy krajowe, regionalne i lokalne (OECD). W przypadku wielopoziomowego sprawowania rządów różne szczeble sprawowania rządów są od siebie wzajemnie zależne (GIZ,2018). Uznaje się to za decydujący element dla osiągnięcia wielu celów politycznych, takich jak na przykład ochrona i odtwarzanie zasobów naturalnych (ramyzarządzania zasobami naturalnymi IUCN)lub wspieranie lokalnych działań na rzecz postępu w kierunku zrównoważonego rozwoju (programUN-HABITAT). Podobną koncepcją wprowadzoną w literaturze naukowej jest złożona forma zarządzania z wieloma ośrodkami podejmowania decyzji, które mogą być zagnieżdżone na wielu poziomach jurysdykcji (np. lokalnym, stanowym i krajowym). Właściwości policentryczne mogą być w stanie znaleźć równowagę dzięki w pełni scentralizowanemu i w pełni zdecentralizowanemu lub opartemu na społeczności zarządzaniu ( ⁇Carlise i Gruby, 2019).

Adaptacja jest typowym wielopoziomowym i międzysektorowym zadaniem w zakresie zarządzania. W 6. sprawozdaniu oceniającym Międzyrządowego Zespołuds. Zmian Klimatu (podsumowanie dla decydentówpolitycznych) stwierdzono, że rozwój odporny na zmianę klimatu jest możliwy, gdy procesy decyzyjne, finansowanie i działania są zintegrowane na różnych poziomach zarządzania, w różnych sektorach i w różnych ramach czasowych. Organizowanie zarządzania między sektorami i poziomami jest częścią cyklu polityki w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu (dalsze informacje na etapie 5 narzędzia wsparcia przystosowania się do zmiany klimatu i przystosowania się do zmiany klimatu), aby zapewnić skuteczną, spójną i ciągłą realizację działań przystosowawczych. Obejmuje koordynację wertykalną i horyzontalną.

Jeśli chodzi o koordynację wertykalną, rządy krajowe, zajmując się przystosowywaniem się do zmiany klimatu, polegają na władzach regionalnych i lokalnych, aby przełożyć krajowe strategie klimatyczne na działania. Z drugiej strony decydenci na szczeblu lokalnym, choć lepiej przygotowani do sprostania konkretnym wyzwaniom, mogą nie mieć uprawnień do rozwiązywania złożonych sytuacji, za które odpowiadają władze regionalne i krajowe. Na władze lokalne i regionalne mają wpływ instrumenty i ramy prawne, instytucjonalne i finansowe wprowadzone przez wyższe szczeble sprawowania rządów. Ramy krajowe mogą wspierać, ale również ograniczać niektóre działania przystosowawcze podejmowane na szczeblu lokalnym. Na przykład ponowne wykorzystanie wody może być strategią preferowaną lokalnie, aby stawić czoła konkretnym problemom związanym z niedoborem wody. Strategię tę mogą utrudniać luki w przepisach, które wymagają podjęcia interwencji na szczeblu krajowym. Podobnie dobre praktyki, testowane na obszarach pilotażowych w skali lokalnej, muszą być wspierane przez podmioty regionalne i krajowe w celu zwiększenia skali i osiągnięcia skuteczności w łagodzeniu skutków zmiany klimatu. Ponadto działania podejmowane przez władze lokalne lub prowadzone przez społeczności lokalne muszą być spójne z regionalnymi i krajowymi strategiami i planami oraz odpowiednio ujęte w tych strategiach i planach, również w celu zapewnienia długoterminowej stabilności przystosowania się do zmiany klimatu. Na przykład odżywianie plaż i inne lokalne warianty przystosowania się do obrony wybrzeża, wdrażane z celami krótkoterminowymi i wąskimi zakresami, powinny być częścią planów zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną na większą skalę, aby były skuteczne i zrównoważone oraz obejmowały całościowe podejście do lokalnych problemów w perspektywie długoterminowej.

Wielopoziomowe sprawowanie rządów obejmuje również horyzontalną koordynację przystosowania się do zmiany klimatu poprzez współpracę i wymianę między różnymi departamentami rządowymi lub zainteresowanymi stronami z różnych sektorów gospodarki. Potrzebne jest podejście międzysektorowe, ponieważ przystosowanie się do zmiany klimatu wymaga podejścia systemowego, łączącego wiedzę posiadaną przez różne podmioty i uwzględniającego potrzeby różnych sektorów polityki i gospodarki. Na przykład organy odpowiedzialne za gospodarkę wodną muszą zajmować się sprzecznym wykorzystaniem ograniczonych zasobów wodnych przez kilka sektorów, zachowując jednocześnie wodę w środowisku w celu utrzymania różnorodności biologicznej. Zarządzanie międzysektorowe może pomóc w promowaniu rozwiązań korzystnych dla wszystkich, przynoszących wielorakie korzyści wielu sektorom, minimalizując wpływ na zasoby naturalne, a tym samym unikając niewłaściwej adaptacji.

Ponieważ skutki zmiany klimatu nie uznają granic administracyjnych, koordynacja horyzontalna obejmuje również współpracę między sąsiednimi rządami. Wiąże się to z koordynacją między sąsiadującymi gminami, regionami, a nawet krajami na obszarach transgranicznych. Ma to znaczenie na przykład dla gospodarki wodnej w dorzeczach rzek oraz dla przeciwdziałania zagrożeniom powodziowym. Obszary dorzeczy są głównymi jednostkami zarządzania zgodnie z ramową dyrektywą wodną i dyrektywą powodziową. W celu przygotowania planów gospodarowania wodami w dorzeczu (RBMP) i planów zarządzania ryzykiem powodziowym (FRMP) w celu wdrożenia powiązanych dyrektyw można utworzyć jednostki zarządzania specjalnego przeznaczenia (organy okręgów dorzeczy), które obejmują różne jurysdykcje. Takie plany wymagają współpracy różnych organów krajowych, regionalnych i lokalnych. W przypadku dorzeczy przekraczających granice państw struktury zarządzania są stopniowo formalizowane, a międzynarodowe plany gospodarowania wodami w dorzeczu są coraz bardziej opracowywane (COM(2019) 95 final). Na przykład w dorzeczu Sawy w ramach wspólnych wysiłków zainteresowanych stron z krajów wchodzących w skład dorzecza opracowano system operacyjny z kilkoma narzędziami, aby ułatwić skoordynowaną reakcję na ekstremalne powodzie i zdarzenia związane z zanieczyszczeniem (studiumprzypadku dorzecza Sawy). Niezależnie od tego, zgodnie z systemem sprawozdawczości państw członkowskich UE, jednym z najważniejszych utrudnień we wdrażaniu ramowej dyrektywy wodnej i dyrektywy powodziowej było zarządzanie (COM(2021)970 final).

Mechanizmy wdrażania wielopoziomowego sprawowania rządów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu są wielorakie i mogą odbywać się za pośrednictwem kanałów formalnych (np. ustanowionych na mocy prawa, umów i porozumień prawnych) lub nieformalnych (np. ze względu na relacje i zaufanie). Przykłady (OECD, 2022, UN-HABITATS, 2022) istotne dla przystosowania się do zmiany klimatu to:

• Opracowanie odpowiednich polityk i przepisów (w tym strategii i planów w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu). Polityki te wymagają działań ze strony podmiotów działających na różnych szczeblach sprawowania rządów i w różnych sektorach polityki. W związku z tym ich wdrażanie wymaga podejścia opartego na wielopoziomowym sprawowaniu rządów.

• Utworzenie organów międzyrządowych z reprezentacją wielu zainteresowanych stron, zarówno z udziałem decydentów, jak i innych zainteresowanych stron. Typowymi przykładami są międzyresortowe grupy robocze zajmujące się przekrojowym charakterem przystosowania się do zmiany klimatu, wielostronne i wielopoziomowe stałe lub tymczasowe komitety, konferencje i rady. Zaangażowanie niższych szczebli sprawowania rządów w kształtowanie polityki jest ważne, aby zapewnić uwzględnienie priorytetów na szczeblu niższym niż krajowy oraz zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron w przyczynianie się do pomyślnego wdrażania polityki. Można również utworzyć nowe koordynujące jednostki zarządzania (jednostki zarządzania specjalnego przeznaczenia, które obejmują różne jurysdykcje). Mogą one dotyczyć kwestii, które wykraczają poza granice jurysdykcji i najlepiej pasują do nowej skali analizy (organy ds. dorzeczy, unia gmin).
• Opracowywanie dwustronnych lub wielostronnych umów między poziomami sprawowania rządów lub między różnymi zainteresowanymi stronami. Zaangażowane instytucje (które mogą nawet należeć do różnych krajów) zgadzają się realizować wspólny cel, łącząc uzupełniającą się wiedzę i obowiązki. Dobrowolne umowy lub porozumienia środowiskowe są narzędziami wykorzystywanymi do praktycznego stosowania zasad wielopoziomowego sprawowania rządów w określonych obszarach. Są one ustanawiane na zasadzie dobrowolności, ale są formalnie przyjmowane (podpisywane przez wszystkich partnerów) i wiążące pod względem odpowiedzialności, finansowania i harmonogramu. Sygnatariuszami takich umów mogą być zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne. Mogą to być umowy rzeczne we Flandrii (Belgia), umowy dotyczące terenów podmokłych (np. Contrat de delta de Camargue (Francja)) lub umowy leśne (JezioroOcchito, Włochy). Umowy o upoważnienie lub umowy o delegowaniu zadań mogą być innymi formami porozumień wielopoziomowych, w ramach których władze lokalne są stopniowo upoważnione lub delegowane przez administrację centralną do wykonywania niektórych zadań.
• Tworzenie sieci kontaktów z innymi władzami lokalnymi i regionalnymi. Uczestnictwo w sieciach, takich jak międzynarodowe ramy współpracy tematycznej i wspólne platformy, może umożliwić znalezienie nowych partnerów i możliwości skoordynowanego podejścia do przystosowania się do zmiany klimatu poprzez współpracę międzygminną i międzyregionalną.