Ενσωμάτωση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στον χωροταξικό σχεδιασμό

Ο χωροταξικός σχεδιασμός περιλαμβάνει διάφορες διοικητικές αρχές που ενεργούν σε τοπικό, υποεθνικό ή εθνικό επίπεδο· όλοι τους έχουν διαφορετικές αρμοδιότητες και ευθύνες. Το εθνικό επίπεδο προσεγγίζει συνήθως ζητήματα από μια «μακρο-προοπτική», λαμβάνοντας υπόψη την ανάπτυξη ολόκληρης της χώρας· τα υποεθνικά επίπεδα προωθούν τις «μεσο-προοπτικές», με έμφαση σε περιφερειακά ζητήματα· και τα δημοτικά επίπεδα έχουν «μικρο-προοπτικές», εστιάζοντας κυρίως στην ανάπτυξη των κοινοτήτων εντός του δήμου τους (GIZ, 2011). Όταν πρόκειται για τον σχεδιασμό της προσαρμογής, αυτά τα επίπεδα πρέπει να ευθυγραμμιστούν, να κινηθούν προς μια κοινή κατεύθυνση. Αυτό μπορεί να είναι δύσκολο λόγω πιθανών αντικρουόμενων οραμάτων και συμφερόντων. 

Επιπλέον, ο επιτυχής σχεδιασμός απαιτεί συνεισφορές από ευρύ φάσμα φορέων και τομέων, όπως η γεωργία, η δασοκομία, η στέγαση, οι μεταφορές, η ενέργεια, το περιβάλλον και πολύ συχνά τα άτομα. Όπως προκύπτει από την εμπειρία του παρελθόντος, οι συμβατικές (από την κορυφή προς τη βάση) προσεγγίσεις σχεδιασμού είχαν πολύ μικρή επιτυχία λόγω της έλλειψης διαλόγου και συντονισμού — η συμμετοχή προσδιορίστηκε ως βασικός παράγοντας για τον επιτυχή σχεδιασμό της χρήσης γης. Καλύπτει την επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών θα πρέπει να διασφαλίζει ότι όλοι οι συμμετέχοντες μπορούν να διατυπώνουν τα συμφέροντα και τους στόχους τους στο πλαίσιο διαλόγου, κατά τα στάδια σχεδιασμού, σχεδιασμού και υλοποίησης της διαδικασίας σχεδιασμού χρήσης γης. Αυτή η μορφή σχεδιασμού δίνει έμφαση στην κοινή μάθηση από και με τον τοπικό ή περιφερειακό πληθυσμό/ενδιαφερόμενα μέρη. Η πλήρης συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών είναι απαραίτητη για τον καθορισμό ενός μελλοντικού οράματος, τον καθορισμό προτεραιοτήτων όσον αφορά την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τη μείωση του κινδύνου καταστροφών, την αποφυγή/ελαχιστοποίηση των συγκρούσεων μεταξύ τομέων και τη δημιουργία συνεργειών.

Οι πολιτικές και οι επιδοτήσειςτης ΕΕ επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις αλλαγές στη χρήση γης σε περιφερειακή κλίμακα. Η ισχυρή πολιτική στήριξη είναι απαραίτητη κατά τη φάση του σχεδιασμού και αποτελεί βασική κινητήρια δύναμη για την εφαρμογή των προγραμματισμένων μέτρων. Η κατάλληλη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση μιας διαφανούς και κοινής διαδικασίας σχεδιασμού που θα οδηγεί σε από κοινού συμφωνηθέντα χωροταξικά μέτρα. Ωστόσο, τα προσωπικά συμφέροντα των ιδιοκτητών γης μπορούν να λειτουργήσουν ως περιοριστικός παράγοντας εάν δεν συμφωνήσουν σχετικά με τις προτεινόμενες αλλαγές χρήσης γης. Επιπλέον, η εναρμόνιση του σχεδίου χρήσης γης με τα προϋπάρχοντα μέσα σχεδιασμού και τις τομεακές πολιτικές μπορεί να αποτελέσει πρόκληση. Πρέπει να αποφεύγεται η αντίθεση οραμάτων και στόχων μεταξύ των διαφόρων μέσων, ώστε να διασφαλίζεται η ομαλή εφαρμογή του σχεδίου.

Η έλλειψη αξιόπιστων δεδομένων, οι αβεβαιότητες όσον αφορά τις κλιματικές προβλέψεις, η αποτελεσματική συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων φορέων αποτελούν κοινούς περιοριστικούς παράγοντες για τον σχεδιασμό. 

Ένα σχέδιο χρήσης γης δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την επίτευξη χρήσιμων και βιώσιμων χρήσεων γης. Ως εκ τούτου, κανένας σχεδιασμός χρήσης γης δεν θα πρέπει να ξεκινήσει χωρίς ενδελεχή εξέταση και συζήτηση των διαθέσιμων χρηματοδοτικών μέσων και πηγών για την εφαρμογή του. Χωρίς αυτή την ασφάλεια, ακόμη και ένα καθιερωμένο σχέδιο θα βρεθεί σύντομα σε οικονομικά εμπόδια και δεν θα είναι δυνατή η εφαρμογή των μέτρων που προβλέπονται στο σχέδιο. Επομένως, το βασικό ζήτημα είναι η σύνδεση του σχεδιασμού με την κατάρτιση του προϋπολογισμού — ή ακόμα και η καλύτερη κατάρτιση του προϋπολογισμού με τον προγραμματισμό.

Μια άλλη πτυχή της επιτυχίας του χωροταξικού σχεδιασμού εξαρτάται από τις ικανότητες όλων των φορέων, ιδίως του επικεφαλής αρμόδιου οργανισμού και των θεσμικών οργάνων και ομάδων που αναλαμβάνουν τις αρμοδιότητες για την υλοποίηση του σχεδίου. Η δημιουργία αυτών των ικανοτήτων είναι συχνά πιο περίπλοκη από ό,τι αναμενόταν. Συχνά υπάρχουν αποκεντρωμένες δομές χωροταξικού σχεδιασμού σε ολόκληρη την Ευρώπη και οι αρμοδιότητες κατανέμονται σε διάφορες ιεραρχίες. Η ικανότητα αυτών των δομών μπορεί να διαφέρει σημαντικά μεταξύ των διαφόρων θεσμικών οργάνων, χωρών και περιφερειών. Η έλλειψη θεσμικού συντονισμού, το μη ειδικευμένο προσωπικό, οι συχνές αλλαγές προσωπικού, οι ανισορροπίες μεταξύ των θέσεων που έγιναν δεκτές και οι διαθέσιμες ικανότητες, και ο προσανατολισμός προς την εκτέλεση και όχι τον προγραμματισμό περιορίζουν συχνά τους παράγοντες στον σχεδιασμό της χρήσης γης. 

Τα μέτρα χωροταξικού σχεδιασμού μειώνουν το κόστος των ζημιών αποκλείοντας ορισμένες δραστηριότητες από περιοχές κινδύνου ή παρέχοντας συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να επιτραπεί ιδιαίτερη ανάπτυξηστις περιοχές αυτές. Το Zuidplaspolder (Κάτω Χώρες) χρησιμοποιήθηκε για έναμεγάλης κλίμακαςέργο αστικής ανάπτυξης: ηθωράκιση της περιοχήςστηνκλιματική αλλαγή μέσω χωροταξικού σχεδιασμού είχε ως αποτέλεσμα τηνεπίτευξη καλύτερης σχέσης κόστους/οφέλους από ό,τι τα μεμονωμένα μέτρα προσαρμογής ( π.χ.αντιπλημμυρικήστέγαση και προσαρμοσμένες υποδομές) (Bruin, 2013). Οιμελέτες (π.χ. Tröltsch , κ.λπ.,2012 ) δείχνουν ότι είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί εκτίμησηκόστους -οφέλους, επίσηςλόγω της υψηλής αβεβαιότητας των κλιματικών προβλέψεων. Μια άλλη πτυχήπου πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι ο λόγος οφέλους-κόστους ενός μέτρου προσαρμογής με βάση το χώρομπορεί να εξαρτάται από διαφορετικές προοπτικές, για παράδειγμα οδηγώντας σε οφέλη για μια δεδομένη κοινότητα, αλλά ενδεχομένως μειώνοντας την αξία ορισμένων ατομικών ιδιοτήτων. Στην Αυστρία, για παράδειγμα,οι κόκκινες ζώνες ( ζώνεςυψηλού κινδύνου) που ορίζονται σε «σχέδια ζωνών κινδύνου»πουκαθορίζονται σε δημοτικό επίπεδο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των κατολισθήσεων και τωνπλημμυρών, έχουν επανασχεδιαστεί σε ορισμένες περιπτώσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι νέοι κίνδυνοι που οφείλονται στηνκλιματική αλλαγή (π.χ. Neustift im Stubaital). Αυτό καθιστά την κατασκευή κατοικιών σε αυτές τις περιοχές πιο δύσκολη ή ακόμα και αδύνατη, με αποτέλεσμα την απώλεια της αξίας της ιδιοκτησίας.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός επηρεάζεται από την εφαρμογή ευρέος φάσματος πολιτικών και οδηγιών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των οδηγιών για τηνκοινή γεωργική πολιτική, ταπτηνά και τους οικοτόπους, της οδηγίας-πλαισίουγια τα ύδατα (ΟΠΥ), τηςοδηγίας για τιςπλημμύρες,της πολιτικής για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών κ.λπ. Από την άλλη πλευρά, τα σχεδιαζόμενα μέτρα αναμένεται επίσης να συμβάλουν άμεσα ή έμμεσα στους στόχους αυτών των πολιτικών και οδηγιών. 

Για παράδειγμα, μέσω της κατάρτισης χωροταξικών σχεδίων, του ελέγχου της ανάπτυξης και της εφαρμογής τεχνικών και προσεγγίσεων σχεδιασμού, ο χωροταξικός σχεδιασμός μπορεί να συμβάλει στην επιτυχή εφαρμογή των «βασικών μέτρων» της ΟΠΥ και, κατά συνέπεια, να συμβάλει στην ενθάρρυνση της βιώσιμης διαχείρισης και προστασίας των πόρων γλυκών υδάτων. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η επίτευξη των στόχων του δικτύου Natura 2000 σε συνδυασμό με τους αναπτυξιακούς στόχους μέσω του χωροταξικού σχεδιασμού (Simeonova et al 2017). Αυτό προσφέρει μεγάλες δυνατότητες για την αποτελεσματική μείωση της απώλειας βιοποικιλότητας και για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των διαφόρων τομεακών εξελίξεων στη νομοθεσία για τη φύση.

Ο χρόνος που απαιτείται για την κατάρτιση ενός σχεδίου χρήσης γηςείναι, ανάλογα μετους εθνικούς κανονισμούς,η τυπολογία του υπό εξέταση σχεδίου και η χωρική τουκλίμακα. Ο χρόνος εξαρτάται επίσης απότη συμμετοχική διαδικασία που έχει συσταθεί και απότις πιθανές συγκρούσεις που ανακύπτουν μεταξύ των διαφόρων αρχών και ενδιαφερόμενων μερών. Η υλοποίηση του σχεδίου είναι επίσης μεταβλητή και συνήθως απαιτεί από 5 έως 10 έτη, με περιοδικές διαδοχικές αναθεωρήσεις και επικαιροποιήσεις.

Η προσαρμογή μέσω του χωροταξικού σχεδιασμού πουενσωματώνειπλήρως την κλιματική αλλαγή απαιτεί μακροπρόθεσμο όραμα και μακροπρόθεσμους στόχους. Θαπρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο περιοδικής αναθεώρησης τωνσχεδίων χρήσης γης (κάθε πέντε έως δέκα έτη), σύμφωνα με μια ευέλικτη και προσαρμοσμένη προσέγγιση του χωροταξικού σχεδιασμού, ώστε να καταστεί δυνατή η ενσωμάτωσητηςπροόδου της γνώσης και της αναθεώρησης των δράσεων με βάση την παρακολούθηση των μέτρων που εφαρμόζονται σταδιακά. Η διάρκεια ζωής ενός σχεδίου χρήσης γηςσυνδέεται σε μεγάλο βαθμό μετη διάρκεια ζωής των προγραμματισμένων μέτρων, που εκτείνεται από δύο ή τρεις δεκαετίες έως περισσότερα από 100 έτη, για παράδειγμα για πολύπλοκες παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην προστασία των ακτών ή βαθιές αλλαγές στην κατανομή της χρήσης γης.