Strandsvæði

Lykilskilaboð

• Gert er ráð fyrir að loftslagsbreytingar hafi alvarleg áhrif á strandsvæði, einkum vegna hækkunar sjávarborðs, storma og storma, en einnig á afskipti saltvatns af strandvistkerfum, aukins hitastigs vatns og súrnunar sjávar. Að lokum geta þessi áhrif valdið því að margvísleg vistkerfisþjónusta sem strandsvæði veita rýrni, sem hefur umhverfislegt, efnahagslegt, félagslegt og menningarlegt gildi fyrir marga hagsmunaaðila og atvinnugreinar.
• Stefna ESB sem er til staðar til að takast á við áhrif loftslagsbreytinga á strandsvæði eru meðal annars þverlæg tæki, svo sem samþætt stjórnun strandsvæða og skipulagning sjósvæða. Aðrar tilskipanir ESB sem beinast að því að gera strandsvæði loftslagsþolin, eru flóðatilskipunin og rammatilskipunin um hafskipulag.
• Áætlun um stjórnun vatnasvæða í rammatilskipuninni um vatn gæti hugsanlega boðið upp á framtíðarmöguleika til að mæla framvindu aðlögunar á strandsvæðum á vettvangi ESB.

Áhrif, veikleikar og áhætta

Ufuk Turpcan, Climate Change PIX /EEA

Gert er ráð fyrir að loftslagsbreytingar hafi alvarleg áhrif á strandsvæði vegna hækkunar sjávarborðs og breytinga á tíðni og umfangi mikilla storma og tengdra storma. Þetta getur valdið flóðum, strandrofi og missi láglendra svæða sem hýsa búsvæði með mikið umhverfisgildi sem og mannabyggðir og innviði. Hækkun sjávarborðs mun einnig örva eða auka hættuna á saltvatnsinnbroti sem stofnar strandvistkerfum enn frekar í hættu. Þar að auki mun væntanleg hækkun hitastigs vatns og súrnun sjávar stuðla að endurskipulagningu strandvistkerfa, sem hefur áhrif á blóðrás hafsins og lífjarðefnafræðilegar hjólreiðar. Skaðleg þörungablóm hafa aukist á síðustu áratugum á strandsvæðum til að bregðast við ofauðgun ásamt loftslagsbreytingum. Að lokum geta þessi áhrif valdið því að margvísleg vistkerfisþjónusta sem strandsvæði veita rýrni, sem hefur umhverfislegt, efnahagslegt, félagslegt og menningarlegt gildi fyrir marga hagsmunaaðila og atvinnugreinar.

Áhrif loftslagsbreytinga versna vandamál sem strandsvæði standa nú þegar frammi fyrir, vegna aukinnar þéttbýlismyndunar strandanna og vegna innviða og margþættrar starfsemi manna, bæði á landi og á sjó. Slíkir áhrifavaldar sem ekki eru veðurfarslegir hafa samskipti við áhrifavalda loftslags sem ákvarða heildarviðkvæmni náttúrulegra og mannlegra kerfa á strandsvæðum.

Samkvæmt European Climate Risk Assessment (EUCRA) er brýnasta aðgerðin nauðsynleg vegna hættu á strandflóðum á íbúa, innviði og atvinnustarfsemi og hættu á strandrofi og flóðum í strandvistkerfi. Frekari áhættur sem skipta máli eru m.a. áhætta vegna tilkomu skaðlegra þörungablóma og sjúkdómsvalda fyrir heilbrigði manna, hætta á orkuröskun vegna skemmda á orkuflutningum eða geymslugrunnvirkjum vegna strandflóða og hætta á víðtækri röskun á strand- og sjóflutningum. Strandsvæði eru skilgreind í EUCRA sem heitsvæði vegna þess að þau eru útsett fyrir margþættri loftslagsáhættu.

Rammi um stefnumótun

Áætlun ESB um aðlögun að loftslagsbreytingum 2021, til að gera aðlögunarferlið snjallara, viðurkennir mikilvægi þess að loka bilinu um loftslagsáhrif og seiglu í öllum geirum, þar á meðal strandsvæðum. Innan markmiðsins um að gera aðlögun kerfisbundnari stuðlar aðlögunaráætlunin að því að náttúrulegar lausnir (NbS) og vistkerfislegar aðferðir séu nauðsynlegar ráðstafanir til að viðhalda heilbrigðum vistkerfum gegn ógnum loftslagsbreytinga. Að því er varðar strandsvæði felur þetta t.d. í sér að endurheimta votlendi og strandvistkerfi. Með þessum aðferðum eru blágræn grunnvirki notuð sem fjölnota og „óskráðar“ skilvirkar lausnir sem styrkja strandvarnir gegn áhrifum loftslagsbreytinga. Ávinningur af því að fjarlægja kolefni, sem endurheimt strand- og sjávarvistkerfi bjóða upp á, er einnig viðurkenndur í áætluninni. Að því er þetta varðar stuðlar framkvæmdastjórnin að nýju vottunarfyrirkomulagi sem gerir kleift að vakta og magnákvarða ávinninginn af loftslagsbindingu vegna kolefnislosunar sem mörg landsnet á strandsvæðum bjóða upp á.

Stefnur og gerningar ESB þvert á atvinnugreinar sem skipta máli fyrir loftslagsþol strandsvæða eru meðal annars Integrated Coastal Zone Management (ICZM) og Maritime Spatial Planning (MSP).

ICZM stuðlar að stefnumótandi og samþættri nálgun við stjórnun strandsvæða sem miðar að því að njóta góðs af samlegðaráhrifum og jafna ósamræmi milli mismunandi stefna og geira. Stefnumótandi nálgunin sem krafist er í tilmælum ESB frá 2002 um ICZM felur í sér meginregluna um vistkerfisnálgun til að varðveita heilleika og starfsemi stranda, gegn ógnum sem stafa af loftslagsbreytingum. Tilskipun ESB frá 2014 um MSP mælir með því að aðildarríkin taki tillit til samspils lands og sjávar við þróun MSP þeirra og taki tillit til langtímabreytinga vegna loftslagsbreytinga í heildarskipulagsferlinu.

Aðrar tilskipanir ESB sem skipta máli fyrir sjálfbæra stjórnun strandsvæða í ljósi aðlögunar að loftslagsbreytingum eru:

• Flóðatilskipunin  fjallar um mat og stjórnun á flóðaáhættu vegna vatnsfalla og stranda í tengslum við breytileika í loftslagi og loftslagsbreytingar.
• Rammatilskipunin um hafskipulag þar sem settur er sameiginlegur rammi þar sem aðildarríkjunum er skylt að gera nauðsynlegar ráðstafanir til að ná og viðhalda góðri umhverfisstöðu strand- og hafsvæða ESB eigi síðar en 2020 og til að vernda auðlindagrunninn sem efnahags- og félagsmálastarfsemi tengd hafinu byggist á.

Þessum tilskipunum verður að hrinda í framkvæmd í samræmi við kröfur rammatilskipunarinnar um vatn þar sem settur er sameiginlegur rammi um verndun yfirborðsvatns á landi, árósavatns, strandsjávar og grunnvatns.

Að bæta þekkingargrunninn

Evrópska matið á loftslagsáhættu 2024 veitir yfirgripsmikið mat á helstu loftslagsáhættum sem Evrópa stendur frammi fyrir í dag og í framtíðinni. Það greinir 36 helstu loftslagsáhættur sem ógna orku- og matvælaöryggi okkar, vistkerfum, innviðum, vatnsauðlindum, fjármálakerfum og heilsu fólks, einnig með tilliti til áhættu fyrir strandsvæðin.

IPCC AR6 WG II skýrslan Loftslagsbreytingar 2022: Áhrif, aðlögun og viðkvæmni lýsa núverandi skilningi á áhrifum loftslagsbreytinga á strandsvæði, vistkerfi þeirra og líffræðilega fjölbreytni, sem og mögulegum aðlögunarmöguleikum, hagkvæmni þeirra og takmörkunum.

Áður hefur sérstök skýrsla um hafið og kryóshvolfið í breyttu loftslagi og sérstök skýrsla milliríkjanefndarinnar um loftslagsbreytingar, IPCC, um hnattræna hlýnun upp á 1,5°C, metið hvernig búist er við að haf og lághitahvolf muni breytast með áframhaldandi hnattrænni hlýnun, áhættu og tækifærum sem þessar breytingar hafa í för með sér fyrir vistkerfi og fólk og möguleika á mildun, aðlögun og stjórnunarmöguleikum til að draga úr áhættu í framtíðinni.

European Atlas of European Seas er veflægt tæki sem veitir gagnvirkar og fjölbreyttar upplýsingar um náttúrulega og félagshagfræðilega eiginleika á strand- og hafsvæðum Evrópu. Það felur einnig í sér upplýsingar um ICZM verkefni sem taka þátt í fyrrum OURCOAST frumkvæði.

Global Extreme Sea Level data and models supporting findings of latest studies on coastal flooding are available in the LISCoAsT (Large scale Integrated Sea-level and Coastal Assessment Tool) of the Joint Research Centre data catalogue. Sameiginlega rannsóknarmiðstöðin stóð einnig fyrir PESETA-verkefnum þar sem áhrif loftslagsbreytinga á strandkerfi voru umfangsmikil frá PESETA I árið 2009.

Copernicus Climate Change Service (C3S) styður við aðlögunar- og mildunarstefnur Evrópusambandsins með því að veita samræmdar og áreiðanlegar upplýsingar um loftslagsbreytingar. Þjónustan gerir notendum kleift að fá aðgang að dæmum um raunverulega notkun loftslagsgagnageymslu sinnar í nokkrum geirum, þ.m.t. strandsvæðum, sem sýna fram á hvernig hægt er að nálgast loftslagsgögn, umbreyta þeim og gera þau viðeigandi til að takast á við tilteknar loftslagsáskoranir og ákvarðanir sem tengjast loftslagsmálum.

Vísir Umhverfisstofnunar Evrópu um öfgar í sjó og strandflóð sýnir áætlaða breytingu á tíðni flóða í Evrópu samkvæmt tveimur mismunandi sviðsmyndum, sem krefst þess að strandvernd sé skipulögð á staðar- eða svæðisvísu.

Nokkur rannsóknarverkefni sem studd eru af mismunandi áætlunum ESB hafa enn fremur stuðlað að þekkingu á strandsvæðum (eins og til dæmis FAIR). Samkvæmt European Research Area for Climate Services, stefnir ECLISEA að því að efla strandlæg loftslagsvísindi varðandi gangverk sjávar yfir strendur og höf í Evrópu og gefa út tilmæli og bestu starfsvenjur varðandi þætti sem hafa áhrif á strandloftslag og strandsvæði. INSeaPTIONmiðar að því að hanna og þróa, ásamt notendum, strandloftslagsþjónustu sem byggir á nýjustu hækkun sjávarborðs, áhrifum, aðlögun og þverfaglegum vísindum.

Nokkur verkefni sem fjármögnuð voru af ESB lögðu sitt af mörkum til að sýna fram á möguleika NbS til að draga úr flóðum og strandþoli (td SARCC, ADAPTA BLUES, ADAPTO), sem veitir umtalsverða þekkingu og sönnunargögn um þetta efni, þar sem rannsóknarátak beinist sérstaklega að smærri inngripum. RECONNECT miðar að því að efla með skjótum hætti evrópskan viðmiðunarramma um NbS til að draga úr áhættu vegna vatnsveðurs og veðurfars með því að sýna fram á, vísa til, hækka og nýta stórfellda NbS á dreifbýlis- og náttúrusvæðum, þ.m.t. strandsvæðum.

Stuðningur við fjárfestingar og fjármögnun

Fjárhagsrammi ESB til margra ára (MFF) fyrir árin 2021-27 nemur 1.21 trilljón evra með 807 milljörðum evra til viðbótar frá næstu kynslóð endurreisnartækis ESB. 30% af þessu fjármagni er ætlað til starfsemi sem stuðlar að loftslagsmarkmiðum.

Helstu gerningar ESB sem eru tiltækir til að styðja aðlögun eru:

• LIFE-áætlunin styður bæði verkefni sem miða að því að draga úr loftslagsbreytingum og aðlögun að loftslagsbreytingum og tekur einnig til málefna strandsvæða.
• Horizon Europe felur í sér verkefnin: „Aðlögunað klifriBreyting "tilað styðja a.m.k. 150 evrópsk svæði og samfélög til að verða loftslagsþolin eigi síðar en 2030" og „Endurheimtahaf og vatn eigi síðar en 2030“.

Ítarlegt yfirlit er að finna á síðu ESB um fjármögnun aðlögunarráðstafana.

Stuðningur við framkvæmd

Strandborgir og sveitarstjórnir hafa verulegt vald yfir landnotkunarstefnum og reglugerðum svo að ESB og alþjóðleg framtaksverkefni (vettvangar og netkerfi) sem tengja sveitarstjórnir geti veitt stuðning við framkvæmd aðlögunarráðstafana. Átaksverkefni á borð við Sáttmála borgarstjóra um orkumál og loftslagsmál og C40 (þ.m.t. strand- og deltaborgir) tengja saman staðaryfirvöld um allan heim til að vinna saman að sjálfbærum aðgerðum á sviði loftslagsbreytinga.

The European Natural Water Retention Measures (NWRM) platform supports the implementation of the European Environmental Policy on Green infrastructure as a way to contribute to integrated goals dealing with nature and biodiversity conservation and restoration. NWRM vettvangurinn nær yfir fjölbreyttar lausnir og dæmisögur, sumar þeirra eiga einnig við um strandsvæði.

Lágmarkskrafa um aðlögun

Flóðatilskipunin undirstrikar að loftslagsbreytingar leiða til meiri líkinda og neikvæðra áhrifa af flóðaatburðum þar sem aðildarríkin eru hvött til að takast á við loftslagsbreytingar í bráðabirgðaáætlunum sínum um áhættumat á flóðum og áætlunum sínum um áhættustjórnun á flóðum og til að bregðast við líklegum áhrifum loftslagsbreytinga á flóð í endurskoðun á áætlunum sínum um varnir gegn flóðum. Miðað við hækkun sjávarborðs og líklega aukna hættu á stormbylgjum er gert ráð fyrir að flóð hafi aukin áhrif á strandsvæði. Samkvæmt nýjasta evrópska yfirlitinu yfir áætlanir um stjórnun á flóðaáhættu töldu 24 af 26 aðildarríkjum a.m.k. nokkra þætti loftslagsbreytinga í FRMP-áætlunum sínum og tíu lögðu fram sterkar vísbendingar um að tekið hefði verið tillit til áhrifa loftslagsbreytinga. Hins vegar lýstu aðeins nokkur aðildarríki aðferðum til að kanna skilvirkni ráðstafana í ljósi sviðsmynda loftslagsbreytinga en nokkur aðildarríki greindu ráðstafanir sem taka á loftslagsbreytingum með hlutlausri nálgun.

Loftslagsbreytingar, með tilliti til flóða, er einnig að finna í stjórnunaráætlunum fyrir vatnasvið (RBMP) WFD - sem einnig nær yfir strandsjó - ásamt mati á þrýstingi vegna loftslagsbreytinga. Í evrópsku yfirliti yfir aðra stjórnunaráætlun fyrir vatnasvið áa er aðeins minnst á að þriðjungur aðildarríkjanna hafi beitt sértækum ráðstöfunum til að laga sig að loftslagsbreytingum.