Aidriadach-Iónach

Tíortha an réigiúin

Cumhdaíonn limistéar comhair Mhuir Aidriad-Iónach tíortha Eorpacha a bhfuil teorainn acu leis an Muir Aidriad agus leis an Muir Iónach. Cuimsítear i limistéar comhair 2021-2027 críoch iomlán an Chláir Interreg roimhe seo (síneadh iomlán leis an nGréig, leis an gCróit agus leis an tSlóivéin, dhá réigiún déag de chuid na hIodáile agus dhá chúige, chomh maith le tíortha nach Ballstáit den Aontas iad san Albáin, i Montainéagró, sa tSeirbia, sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin), lena n-áirítear Poblacht Thuaidh na Macadóine freisin. Is féidir léarscáil ina ndéantar comparáid idir na seanteorainneacha agus na teorainneacha nua a fheiceáil anseo.

Creat beartais

1. Clár um chomhar trasnáisiúnta

Is é is aidhm do Interreg VI B ‘Clár ADRION IPA (2021-2027)’, a formheasadh ar deireadh an 30 Samhain 2022, rathúnas eacnamaíoch agus sóisialta inbhuanaithe an limistéir Aidriadach agus Iónach a chur chun cinn. Tacaíonn sé leis an bhfás agus le cruthú post, trí fheabhas a chur ar tharraingteacht, iomaíochas agus nascacht na réigiún agus, ag an am céanna, an comhshaol a chaomhnú agus éiceachórais mhuirí agus chósta atá sláintiúil agus cothrom a áirithiú. Don tréimhse 2021-2027, dhírigh IPA-ADRION ar cheithre Thosaíocht:

Tosaíocht: 1 - Tacú le réigiún Aidriadach Iónach níos cliste
Tosaíocht: 2 — Tacú le réigiún Aidriadach-Iónach atá níos glaise agus athléimneach ó thaobh na haeráide de
Tosaíocht: 3 - Tacú le réigiún Aidriadach-Iónach atá neodrach ó thaobh carbóin de agus a bhfuil nasc níos fearr aige
Tosaíocht: 4 - Tacú le Rialachas an réigiúin Aidriadach-Iónach

Tugtar aghaidh go príomha ar oiriúnú don athrú aeráide le Tosaíocht 2 agus lena Cuspóir Sonrach RSO2.4 (Oiriúnú don athrú aeráide agus cosc ar rioscaí tubaiste a chur chun cinn, athléimneacht agus cineálacha cur chuige bunaithe ar éiceachórais á gcur san áireamh). Meastar freisin go gcuirfidh an clár feabhas ar an oiriúnú trí ghníomhaíochtaí lena n-athbhunaítear an dúlra agus lena gcuirtear bonneagar glas chun cinn, chun Cuspóir Sonrach RSO2.7 (Cosaint agus caomhnú an dúlra, na bithéagsúlachta agus an bhonneagair ghlais a fheabhsú, lena n-áirítear i limistéir uirbeacha, agus gach cineál truaillithe a laghdú).

I ndáil leis an méid sin, rannchuideoidh ADRION IPA le gníomhaíochtaí comhroinnte trasnáisiúnta agus macrairéigiúnacha a bhunú chun aghaidh a thabhairt ar an athrú aeráide agus chun tubaistí nádúrtha agus tubaistí de dhéantús an duine a chosc, agus caomhnú an dúlra mar phríomhghné á mheas.

I gclárthréimhse 2014-2020, breithníodh oiriúnú don athrú aeráide faoi ais tosaíochta 2, mar chuid de Chuspóir Sonrach 2.2 ‘An acmhainneacht a fheabhsú chun dul i ngleic go trasnáisiúnta le leochaileacht chomhshaoil, ilroinnt agus seirbhís éiceachórais a chosaint i réimse ADRION. Tríd an gcuspóir sin, rannchuidigh ADRION le comhthuiscint a fheabhsú sa réigiún maidir le cosaint an chomhshaoil, bainistiú na bithéagsúlachta, seirbhísí éiceachórais agus oiriúnú don athrú aeráide.

Thairis sin, tá an Clár um Chomhar Trasteorann idir an Iodáil agus an Chróit an-ábhartha don réigiún Aidriadach-Iónach. Cumhdaíonn a limistéar comhair (25 chúige san Iodáil agus 8 gcontae sa Chróit) cuid shuntasach d’fhoréigiún Mhuir Aidriad. Luaitear i gClár CTT Interreg na hIodáile-na Cróite 2021-2027 go bhfuil sé ar intinn feabhas a chur ar an gcomhordú idirchláir le ADRION agus le cláir trasteorann eile sa Limistéar Aidriadach-Iónach. Lorgófar comhordú idirchláir freisin laistigh de limistéar iomlán na Meánmhara. Díreofar sa chlár ar an ngeilleagar gorm, bainfear leas as taithí comhair a fuarthas roimhe seo agus cruthófar sineirgí níos láidre le EUSAIR. Cumhdóidh timpeallacht chomhroinnte ghlas athléimneach (Tosaíocht 2) oiriúnú don athrú aeráide agus cosc ar rioscaí tubaiste.

2. Straitéisí macrairéigiúin

Tá limistéar comhair ADRION i gcomhthráth le Straitéis an Aontais Eorpaigh don Réigiún Aidriadach agus Iónach (EUSAIR). Is é cuspóir ginearálta EUSAIR rathúnas agus fás eacnamaíoch agus sóisialta a chur chun cinn sa réigiún trína tharraingteacht, a iomaíochas agus a nascacht a fheabhsú. Le ceithre Bhallstát den Aontas (an Chróit, an Ghréig, an Iodáil, an tSlóivéin) agus sé thír nach bhfuil san Aontas (an Albáin, an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, Montainéagró, an Mhacadóin Thuaidh, San Mairíne, an tSeirbia), rannchuidíonn an straitéis le lánpháirtiú breise na mBalcán Thiar. Díríonn EUSAIR ar acmhainní talún agus muirí an regio. Cuireann sé le ceithre cholún théamacha lena léirítear príomhdhúshláin chomh maith le deiseanna sa réigiún: (1) Fás gorm, (2) An Réigiún a nascadh, (3) Cáilíocht an chomhshaoil, (4) Turasóireacht inbhuanaithe. Leis an gcomhar maidir le comhbhainistiú acmhainní coiteanna comhshaoil chomh maith le saincheisteanna a bhaineann leis an athrú aeráide agus le bainistiú rioscaí tubaiste, tugtar aghaidh ar dhúshláin ríthábhachtacha d’fhorbairt inbhuanaithe an réigiúin Aidriadach-Iónach. Is ábhair chothrománacha iad maolú ar an athrú aeráide agus oiriúnú don athrú sin chomh maith le bainistiú riosca tubaistí atá ábhartha do gach ceann de cheithre cholún straitéis EUSAIR. Comhlánaítear an Straitéis le Plean Gníomhaíochta 2020 (SWD(2020). Tagann sé in ionad Phlean 2014 atá struchtúrtha de réir na gceithre cholún chéanna den Straitéis. Sainaithnítear sa Phlean ábhair, gníomhaíochtaí agus tionscadail le haghaidh gach ceann de cheithre cholún na Straitéise. Meastar go rannchuideoidh gníomhaíochtaí faoin gColún ‘Cáilíocht an chomhshaoil’ le tionchar an athraithe aeráide ar éiceachórais mhuirí agus talún a íoslaghdú.

3. Coinbhinsiúin idirnáisiúnta agus tionscnaimh chomhair eile

Ar scála níos leithne réigiún na Meánmhara ina iomláine, déantar comhar maidir le cosaint an chomhshaoil (lena n-áirítear oiriúnú don athrú aeráide) ar an leibhéal trasnáisiúnta a chur ar bhonn foirmiúil faoi chuimsiú Choinbhinsiún Barcelona agus na bprótacal gaolmhar.

Tá tionscnaimh thiomnaithe um chomhar réigiúnach maoinithe ag an Aontas le blianta fada anuas i réimse an chomhshaoil agus na haeráide a chuidíonn le tíortha na mBalcán. Tá cuid acu mar chuid den réigiún Aidriadach-Iónach faoi láthair freisin. Chuir tionscadal an Líonra Réigiúnaigh Comhshaoil le haghaidh Aontachais (RENA 2010-2013) le feabhsuithe comhshaoil agus aeráide sna Balcáin Thiar agus le cóineasú an réigiúin le caighdeáin an Aontais. Lean an Líonra um Aontachas Réigiúnach leis an gComhshaol agus leis an Aeráid (ECRAN 2013-2016) den chomhar réigiúnach idir na tíortha is iarrthóirí agus na tíortha is iarrthóirí ionchasacha a neartú. Déantar obair leantach air faoi láthair le Clár Comhpháirtíochta Comhshaoil an Aontais maidir le hAontachas (PEPA 2019-2022) agus le Tacaíocht an Aontais do Ghníomhú ar son na hAeráide i dtairbhithe IPA II – ‘Aistriú i dtreo geilleagar íseal-astaíochtaí agus aeráid-díonach (TRATOLOW 2020-2023). Tacaíonn sé le lánpháirtiú chomhpháirtithe na mBalcán Thiar san Aontas i réimse an chomhshaoil agus na haeráide. Tá Meitheal TRATOLOW 4 ag obair go sonrach ar oiriúnú don athrú aeráide. Cuidíonn sé le pleanáil agus gníomhaíochtaí oiriúnaithe náisiúnta agus réigiúnacha i dtíortha na mBalcán Thiar.

Is fóram idir-rialtasach réigiúnach é an Tionscnamh Lár na hEorpa (CEI) ina bhfuil 17 mBallstát i Lár, in Oirthear agus in Oirdheisceart na hEorpa. Cuimsíonn sé gach tír (ach an Ghréig) den Réigiún Aidriadach-Iónach. Cothaíonn sé lánpháirtiú na hEorpa agus forbairt inbhuanaithe trí chomhar réigiúnach. Tá obair CEI dírithe ar dhá phríomhsprioc a bhaint amach: Green Growth & Just Societies. Áirítear feabhas a chur ar an Athléimneacht in aghaidh an Athraithe Aeráide i measc chuspóirí Phlean Gníomhaíochta CEI, faoi Sprioc 1 ‘An Fás Glas a Spreagadh’.

Oibríonn ocht dtír Aidriadach-Iónacha (gach tír seachas an Iodáil) in éineacht leis an mBulgáir, an Ungáir, an Mholdóiv, an Rómáin agus an Tuirc, chomh maith le Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe chun an gaineamhlú a chomhrac (UNCCD) agus an Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta (WMO) i gcomhar le chéile faoi chuimsiú an Ionaid Bainistithe Triomaigh d’Oirdheisceart na hEorpa (DMCSEE). Déanann an lárionad forbairt, measúnú agus cur i bhfeidhm uirlisí agus beartas bainistithe riosca triomaigh in Oirdheisceart na hEorpa a chomhordú agus a éascú d’fhonn ullmhacht a fheabhsú agus tionchair triomaigh sa réigiún sin a laghdú.

4. Straitéisí agus pleananna oiriúnaithe

Go dtí seo, níor forbraíodh aon straitéis ná plean oiriúnaithe i gcomhthéacs sonrach an réigiúin Aidriadach-Iónach. Tá an Creat Réigiúnach um Oiriúnú don Athrú Aeráide do Limistéir Mhuirí agus Chósta na Meánmhara a d’fhormhuinigh an 19ú cruinniú de Pháirtithe Conarthacha (COP19) de Choinbhinsiún Barcelona ábhartha freisin don réigiún sonrach sin.

Samplaí de thionscadail a maoiníodh sa tréimhse 2014-2020

Arna mhaoiniú ag clár ADRION 2014-2020, chuir tionscadal I-STORM (Straitéisí comhtháite bainistithe stoirmeacha farraige) (2018-2019) feabhas ar chomhroinnt sonraí, réamhaisnéisí agus eolais maidir le stoirmeacha farraige agus tionchair ghaolmhara (tuilte cósta, creimeadh agus tionchair iarmhartacha ar éiceachórais agus bonneagair chósta) trí bhonneagair agus uirlisí coiteanna. D’fhorbair an tionscadal Treoirlínte chun sonraí agus réamhaisnéisí a aistriú chuig nósanna imeachta luathrabhaidh agus idirghabhála, agus Straitéis atá dírithe ar phríomhghníomhaithe náisiúnta/réigiúnacha imchuach ADRION. Mhol an dá dhoiciméad an bealach is éifeachtaí chun déileáil le bainistiú sonraí agus réamhaisnéisí agus nósanna imeachta luathrabhaidh gaolmhara. Thairis sin, d’fhorbair an tionscadal an feidhmchlár I-STORMS le haghaidh fóin chliste agus táibléid agus Córas Comhtháite Gréasáin I-STORMS (IWS). Is uirlis ar líne é IWS chun sonraí agus faisnéis a chomhroinnt agus a chomhtháthú, lena gcothaítear comhoibriú idir comhpháirtithe chun freagairt níos fearr a thabhairt ar rioscaí stoirmeacha farraige sa limistéar Aidriadach-Iónach. Thionscain an tionscadal Tábla Buanchomhair Áirithítear leis go leanfar den idirphlé tar éis dhúnadh an tionscadail. Is é is aidhm dó comhthuiscint a chothú ar dhúshláin reatha na limistéar cósta, agus comhordú agus comhroinnt feasa gnó a chur chun cinn.

Maoiníodh tionscadail ábhartha eile lena gcumhdaítear cuid mhór den réigiún Aidriadach-Iónach leis an gClár um Chomhar Trasteorann idir an Iodáil agus an Chróit (2014-2020) agus tugtar tuairisc orthu thíos. Chuir trí cinn acu (ADRIADAPT, RESPONSe agus ADRIACLIM) tacaíocht ar fáil d’údaráis áitiúla chun pleananna agus straitéisí oiriúnaithe a fhorbairt i gceantair chósta agus uirbeacha sa réigiún Aidriadach-Iónach.

Chuir ADRIADAPT (Ardán faisnéise athléimneachta le haghaidh chathracha agus bhailte Mhuir Aidriad, 2019-2021) athléimneacht áitiúil agus réigiúnach chun cinn. Chuidigh sé leis an mbonn eolais a fhorbairt chun roghanna oiriúnacha maidir le hoiriúnú don athrú aeráide agus pleanáil a shainaithint i limistéar Aidriadach-Iónach. Chuir an tionscadal an tArdán Athléimneachta Adriadapt ar fáil, le huirlisí agus eolas le haghaidh pleanáil aeráide a tástáladh le húdaráis áitiúla. Thacaigh sé freisin le faisnéis aeráide áitiúil agus le pleananna athléimneachta aeráide.

Thug RESPONSe (Straitéisí chun oiriúnú don athrú aeráide i réigiúin Mhuir Aidriad, 2019-2021) cumhacht do lucht ceaptha beartas áitiúil cuir chuige rialachais atá cliste ó thaobh na haeráide de a chumasú agus maireachtáil inbhuanaithe a chur chun cinn i limistéir mhuirí agus chósta Mhuir Aidriad. I measc thorthaí an tionscadail tá sraith straitéisí na ngníomhaíochtaí oiriúnúcháin d’Údaráis Phoiblí (AnRoghchlár Aeráide do Réigiúin Aidriadach). Is stór gníomhaíochtaí oiriúnaithe agus maolaithe ar líne saor in aisce é lenar féidir tacú le ceapadh beartas áitiúil chun aghaidh a thabhairt ar dhúshláin an athraithe aeráide. Is é is aidhm do ADRIACLIM (Faisnéis faoin athrú aeráide, uirlisí faireacháin agus bainistíochta le haghaidh straitéisí oiriúnaithe i limistéir chósta Mhuir Aidriad 2020-2022) faisnéis chruinn a fhorbairt chun tacú le pleananna oiriúnaithe réigiúnacha agus áitiúla don athrú aeráide a fhorbairt. Tá sé dírithe ar fheabhas a chur ar acmhainneacht oiriúnaithe don athrú aeráide i limistéir chósta. Chuidigh sé le sonraí aonchineálacha agus inchomparáide a fhorbairt, feabhas a chur ar eolas, acmhainneacht agus comhar maidir le córais faireacháin agus samhaltaithe ar an athrú aeráide agus ardchórais faisnéise, uirlisí agus táscairí a fhorbairt le haghaidh pleanáil optamach maidir le hoiriúnú don athrú aeráide.

Feabhsaíonn ASTERIS (oiriúnú d'ionradh sáile i gcásanna ardú leibhéal na farraige, 2019-2021) an tuiscint ar éagsúlacht spásúil agus ama i gcur isteach sáile. Cuireann sé cásanna éagsúla den athrú aeráide i bhfeidhm, chun riachtanais agus bacainní i mbainistiú riosca a shainaithint agus a mhapáil agus chun uirlisí praiticiúla a sholáthar chun uiscígh chósta a bhainistiú ar bhealach inbhuanaithe ar an scála áitiúil.

AdriaMORE (Dúshaothrú Aidriadach DSS chun faireachán agus bainistiú riosca a dhéanamh ar adhaimsir agus tuilte cósta) (2018 - 2019), ag baint leasa as na móréachtaí atá bainte amach ag tionscadal ADRIARadNet arna mhaoiniú ag clár CBC Aidriadach IPA, tá uirlisí éifeachtacha curtha ar fáil do chríocha agus do dhaoine chun dul i ngleic le teagmhais adhaimsire agus le teagmhais rioscaí muirí gaolmhara eile.

Faigh
amach conas a spreag an t-eolasa thaispeántar ar an leathanach seo gníomhaithe atá ag obair ar leibhéil éagsúla rialachais chun réitigh shaincheaptha a fhorbairt i gcomhthéacsanna éagsúla beartais agus cleachtais.

Ard-Stiúrthóireacht an Aontais Eorpaigh um Thaighde agus um Nuálaíocht: Climate-ADAPT a úsáid chun teacht ar an eolas eolaíoch is déanaí maidir le hoiriúnú chun cláir oibre a shocrú do chistiú taighde agus nuálaíochta an Aontais
Sléibhte Cairp: Faisnéis tíre ó Climate-ADAPT a úsáid chun leathanach réigiúin trasnáisiúnta Shléibhte Cairp a fhorbairt agus chun cur le beartais oiriúnaithe idirnáisiúnta
Faireachlann na bPiréiní um an Athrú Aeráide: Leathanaigh na réigiún trasnáisiúnta ó Climate-ADAPT a úsáid chun straitéis oiriúnaithe trasteorann a fhorbairt sna Piréiní