Spás Alpach

Tíortha an réigiúin

Cumhdaíonn limistéar comhair chlár Spáis na nAlp na hAlpa agus na hísealchríocha máguaird, lena nasctar réigiúin an-sainiúla lena n-áirítear limistéar iomlán na hEilvéise, na hOstaire, Lichtinstéin agus na Slóivéine, codanna thiar na Fraince, codanna theas na Gearmáine agus réigiúin thuaidh na hIodáile. Cuimsíonn réimse comhair Chlár Interreg 2021-2027 réimse iomlán chlár Interreg 2014-2020 le seacht réigiún breise ón nGearmáin. Is féidir léarscáil ina ndéantar comparáid idir na seanteorainneacha agus na teorainneacha nua a fheiceáil anseo.

Creat beartais

1.     Clár um chomhar trasnáisiúnta

Is é is aidhm do Chlár Spáis na nAlp Interreg 2021-2027 (arna ghlacadh ag an gCoimisiún Eorpach an 5 Bealtaine 2022) comhtháthú na forbartha eacnamaíche inbhuanaithe, folláine na sochaí agus caomhnú a cineáil shármhaith a chothú. Tacaíonn sé le tionscadail chomhair thar theorainneacha agus éascaíonn sé réitigh thrasnáisiúnta chomhpháirteacha.

Leagtar amach ceithre thosaíocht sa Chlár:

• Tosaíocht 1: Réigiún na nAlp atá athléimneach ó thaobh na haeráide de agus glas
• Tosaíocht 2 Réigiún Alpach atá neodrach ó thaobh carbóin de agus íogair ó thaobh acmhainní de
• Tosaíocht 3 Nuálaíocht agus digitiú lena dtacaítear le Réigiún glas na nAlp
• Tosaíocht 4 Réigiún na nAlp a bhainistítear agus a fhorbraítear go comhoibríoch

Aithnítear an t-athrú aeráide arís agus arís eile mar phríomhfhórsa tiomána agus mar dhúshlán sonrach do na hAlpa. Is é oiriúnú don athrú aeráide an sprioc a dtugtar aghaidh uirthi le Tosaíocht 1, laistigh den chuspóir sonrach: ‘Oiriúnú don athrú aeráide agus cosc rioscaí tubaiste, agus athléimneacht a chur chun cinn, agus cineálacha cur chuige bunaithe ar éiceachórais á gcur san áireamh’. Tacaíonn an clár le bearta oiriúnaithe don athrú aeráide a chur chun cinn a dhíríonn ar na hidirghaolta idir na córais nádúrtha, eacnamaíocha agus sochaíocha i réigiún na nAlp. Go mion, cuireann an clár an méid seo a leanas chun cinn: (1) réitigh agus treoirthionscadail maidir le hullmhacht agus oiriúnú, (2) réitigh agus treoirthionscadail chun an bhearna idir taighde aeráide agus cur chun feidhme praiticiúil a dhúnadh, (3) tionscnaimh aistrithe eolais, agus (4) modheolaíochtaí agus uirlisí chun tionchair shonracha an athraithe aeráide a thomhas agus faireachán a dhéanamh orthu. Tacaíonn an clár freisin le gníomhaíochtaí maidir le rioscaí a chosc agus athléimneacht ó thubaistí a bhfuil dlúthbhaint acu leis an athrú aeráide.

Neartaítear an comhleanúnachas idir an clár seo agus spriocanna straitéise EUSALP chun tacú leis an mbealach i dtreo críoch atá neodrach ó thaobh carbóin de agus athléimneach ó thaobh na haeráide de. Faoi Thosaíocht 4, is é is aidhm don Chlár ‘Acmhainneacht institiúideach na n-údarás poiblí agus na ngeallsealbhóirí a fheabhsú chun straitéisí macrairéigiúnacha agus straitéisí imchuach farraige a chur chun feidhme, chomh maith le straitéisí críochacha eile’. I ndáil leis an méid sin, tacaíonn an clár le forbairt agus cur chun feidhme ‘réitigh chun feabhas a chur ar phróisis chomhair agus eagrúcháin laistigh de struchtúr rialachais EUSALP’.

Don tréimhse 2014-2020 (INTERREG V B), cé gur sainaithníodh an t-athrú aeráide mar phríomhfhórsa tiomána agus mar dhúshlán sonrach do na hAlpa, níor cumhdaíodh é le cuspóirí sonracha, ach mar théama cothrománach agus mar shaincheist atá le príomhshruthú i ngach tionscadal. Luadh oiriúnú don athrú aeráide mar shaincheist thrasearnálach go sainráite faoi thosaíocht 3 ‘Spás Alpach Liveable’, arb é is aidhm dó cosaint an chomhshaoil agus éifeachtúlacht acmhainní a fheabhsú. Thacaigh clár 2014-2020 freisin le Straitéis an Aontais do phróiseas Réigiún na nAlp, lena n-áirítear Grúpa Gníomhaíochta 8 maidir le bainistiú riosca agus oiriúnú don athrú aeráide. Chuir sé cistiú ar fáil dá struchtúr rialachais trí thionscadal AlpGov agus trí iarratais rialta ar thionscadail a éileamh chun aghaidh a thabhairt ar thosaíochtaí agus chun tacú le gníomhaíochtaí chomhlachtaí oibre téamacha EUSALP.

2.     Straitéisí macrairéigiúin

Tá Straitéis an Aontais Eorpaigh do Réigiún na nAlp (EUSALP) bunaithe ar thionscnamh comhpháirteach ó stáit agus réigiúin na nAlp chun an comhar eatarthu a neartú agus chun aghaidh a thabhairt ar dhúshláin choiteanna ar bhealach níos éifeachtaí. Tá seacht dtír (an Ostair, an Fhrainc, an Iodáil, an Ghearmáin, an tSlóivéin, Lichtinstéin agus an Eilvéis) agus 48 réigiún páirteach ann. Clúdaíonn sé limistéar beagán níos mó ná an ASP amháin. Is é is aidhm do EUSALP aghaidh a thabhairt ar dhúshláin a bhaineann go sonrach leis na hAlpa, amhail cothromaíocht a bhaint amach idir an fhorbairt agus cosaint an chomhshaoil, feabhas a chur ar an iomaíochas, agus éagothromaíochtaí críochacha a laghdú.

Tá an t-oiriúnú ar cheann de dhá phríomhábhar laistigh de Ghrúpa Gníomhaíochta 8 (Grúpa Gníomhaíochta maidir le Rialachas Riosca). Is é is cuspóir coiteann dá phlean oibre meántéarmach reatha (suas go dtí lár 2019) sásraí rialachais a mhapáil, a anailísiú agus a fheabhsú i réimsí an bhainistithe guaise nádúrtha agus an oiriúnaithe don athrú aeráide, lena n-áirítear comhleanúnachas feabhsaithe idir an dá réimse beartais. Is iad na haschuir atá beartaithe staidéir, samplaí dea-chleachtais agus roghanna feabhsaithe beartais maidir le rialachas riosca, rialachas oiriúnaithe, agus príomhshruthú oiriúnú don athrú aeráide agus laghdú rioscaí tubaiste. Is é is aidhm do na haschuir sin an bealach a réiteach do chur chuige rialachais níos éifeachtaí agus níos ailínithe i macrairéigiún na nAlp. Sprioc eile de chuid an Ghrúpa Gníomhaíochta is ea an tairseach thrasnáisiúnta ar líne CAPA - Ardán um Oiriúnú don Athrú Aeráide do na hAlpa a chur in úsáid, a chur chun cinn agus a chothabháil . Sa tréimhse 2016-2019 agus 2020-2022, maoiníodh CAPA le tionscadal Spáis Alpach Interreg AlpGov 1 agus AlpGov 2 (SásraíRialachais Alpach Straitéis an Aontais Eorpaigh do Réigiún na nAlp a Chur Chun Feidhme).

Le Plean Gníomhaíochta EUSALP, spreagtar, i measc nithe eile, straitéis agus plean gníomhaíochta um oiriúnú na nAlp a fhorbairt bunaithe ar mheasúnú cuimsitheach leochaileachta agus i gcomhréir leis na straitéisí náisiúnta um oiriúnú atá ann cheana. Tá tionchair an athraithe aeráide agus an t-oiriúnú don athrú aeráide nasctha freisin le téamaí na nascachta éiceolaíochta agus na n-acmhainní nádúrtha, lena n-áirítear bainistiú uisce agus ithreach. Tugtar aghaidh go pointe áirithe ar shaincheisteanna trasearnála a bhaineann le hoiriúnú (e.g. bonneagar glas, triomaigh, éileamh ar uisce agus bainistiú soláthair) le gníomhaíochtaí na nGrúpaí Gníomhaíochta comhfhreagracha.

Tá forluí idir roinnt réimsí den réigiún Alpach agus macrairéigiúin eile a bhféadfadh faisnéis ábhartha a bheith acu ina straitéisí. Is iad sin macrairéigiún na Danóibe agus macrairéigiún Aidriadach-Iónach.

3.     Coinbhinsiúin idirnáisiúnta agus tionscnaimh chomhair eile

Is conradh idirnáisiúnta é Coinbhinsiún na nAlp, a glacadh in 1991, idir na Tíortha Alpacha (an Ostair, an Fhrainc, an Ghearmáin, an Iodáil, Lichtinstéin, Monacó, an tSlóivéin agus an Eilvéis) agus an tAontas ar mhaithe le forbairt inbhuanaithe agus cosaint na nAlp. Is é sprioc dheiridh Choinbhinsiún na nAlp oidhreacht choiteann na nAlp a fhorbairt agus í a chaomhnú do na glúnta atá le teacht trí chomhar trasnáisiúnta ina mbeidh údaráis náisiúnta, réigiúnacha agus áitiúla rannpháirteach.

Faoi Choinbhinsiún na nAlp, athdhearbhaítear le Dearbhú (2019) ‘Alp aeráidneodracha aeráid-díonacha 2050’ (DearbhúInnsbruck)an cuspóir oibriú i dtreo aeráidneodracht agus athléimneacht aeráide na nAlp go dtí 2050 i gcomhréir le forálacha Eorpacha agus idirnáisiúnta. Thairis sin, tá gníomhaíocht a dhéanamh maidir leis an athrú aeráide ar cheann de 6 thosaíocht de chlár oibre ilbhliantúil 2017-2022. Tá na Páirtithe Conarthacha, na breathnóirí agus comhlachtaí oibre téamacha an Choinbhinsiúin ag obair go rialta ar ghnéithe trasearnála den oiriúnú. Tá réimse aschur sonrach ar an leibhéal trasnáisiúnta curtha ar fáil acu, lena n-áirítear ráitis agus treoirlínte, ceardlanna, agus tionscadail turgnamhaíochta, a rannchuidíonn go minic le cur chun feidhme na ngníomhaíochtaí a leagtar síos sa Phlean Gníomhaíochta ar son na hAeráide. Bunaíodh Bord Aeráide na nAlp (ACB) in 2016 faoi chuimsiú an Choinbhinsiúin agus d’fhorbair sé an Córas um Sprioc Aeráide na nAlp 2050 agus an Plean um Ghníomhú ar son na hAeráide 2.0. Tá sé mar chuspóir foriomlán ag an bplean sin na hAlpa a chlaochlú ina réigiún aeráidneodrach aeráid-díonach (féach thíos an roinn maidir le straitéisí agus pleananna oiriúnúcháin).

Tá líonra breathnóirí trasnáisiúnta seanbhunaithe ag an gCoinbhinsiún ina bhfuil líon mór brateagraíochtaí rialtais agus neamhrialtasacha ábhartha, atá gníomhach i réimsí gníomhaíochta Choinbhinsiún na nAlp,^{lena n-áirítear} oiriúnú don athrú aeráide.

Tá Coinbhinsiún na nAlp agus comhlachtaí EUSALP ag rannchuidiú le heolas maidir le hoiriúnú a chruthú agus a aistriú ar bhonn trasnáisiúnta. I measc na samplaí suntasacha de thorthaí oibre Choinbhinsiún na nAlp tá ‘Straitéisna nAlp maidir le hoiriúnú don athrú aeráide i réimse na nguaiseacha nádúrtha(2013), ‘Treoirlíntemaidir le hoiriúnú don athrú aeráide ar an leibhéal áitiúil sna hAlpa(2014), ‘Tuarascáilsintéise Breithniú mar bhonn chun gníomhaíochtaí Bhord Aeráide na nAlp a shainiú’ (2017, a tugadh cothrom le dáta in 2019), an Tuarascáil ‘Aghaidha thabhairt ar thriomaigh i réigiún na nAlp. Taithí, cineálacha cur chuige agus dúshláin choiteanna’(2018) agus an 7ú Tuarascáil ar Staid na nAlp: Rialachas Riosca Guaise Nádúrtha (2019).

4.      Straitéisí agus pleananna oiriúnaithe

Rinne Bord Aeráide na nAlp (ACB) an Córas um Sprioc Aeráide na nAlp 2050 a mhionsaothrú agus ghlac Comhdháil XV na nAlp é in 2019. Sainaithnítear ann spriocanna nithiúla i ndeich n-earnáil gníomhaíochta éagsúla de chuid Choinbhinsiún na nAlp agus in dhá réimse gníomhaíochta idirdhisciplíneacha/chothrománacha. Cuireann sé leis an mbreisluach a bhaineann le comhar ar fud na nAlp maidir le maolú ar an athrú aeráide agus oiriúnú don athrú sin, trí chur chuige comhtháite. Laistigh den chreat sin, nuashonraigh ACB an Plean um Ghníomhú ar son na hAeráide (a forbraíodh ar dtús in 2009) lena gcumhdaítear oiriúnú agus maolú araon. Tugtar tús áite i bPlean nua um Ghníomhú ar son na hAeráide 2.0 do bhearta sonracha chun an Córas um Sprioc Aeráide na nAlp 2050 a chur chun feidhme, ag díriú ar an tréimhse mheántéarmach (cúig bliana go deich mbliana). Moltar ann conairí mionsonraithe cur chun feidhme do dheich n-earnáil, arna gcomhfhorbairt le páirtithe leasmhara agus le comhlachtaí oibre téamacha Choinbhinsiún na nAlp. Déanann ACB faireachán ar chur chun feidhme foriomlán na gconairí agus cuireann sé an méid atá bainte amach in iúl ar bhonn rialta. Bunaíodh Ardán Comhphobail (Aeráid na nAlp 2050)lena n-áirithítear an nasc idir cur chun feidhme agus cuspóirí an chórais um Sprioc Aeráide 2050.

Samplaí de thionscadail a maoiníodh sa tréimhse 2014-2020

Le tionscadal AlpGov2 (2020-2022), arna chistiú ag Interreg ALPS, feabhsaítear struchtúir agus sásraí rialachais EUSALP agus gach ábhar dá Phlean Gníomhaíochta á gcur san áireamh, mar obair leantach ar AlpGov 1 roimhe seo.

GoApply (Rialachas ilghnéitheach ar oiriúnú don athrú aeráide i gceapadh beartas agus i gcleachtas, 2016-2019) d’fhorbair sé go díreach ón líonra trasnáisiúnta cruthaitheoirí beartas, arna thionscnamh ag C3-Alps (2007-2013). Freagraíonn GoApply do dhúshláin, bacainní agus bearnaí a bhaineann le rialachas il-leibhéil atá os comhair gach tír Alpach faoi láthair ina n-iarrachtaí a straitéisí oiriúnaithe náisiúnta a chur i bhfeidhm. Bhí sé d’aidhm ag an tionscadal acmhainneachtaí a neartú maidir le rialachas agus cur chun feidhme an oiriúnaithe don athrú aeráide ar fud leibhéil agus earnálacha éagsúla. Cuirtear na torthaí ar fáil i dtuarascálacha tíre (an Ostair, an Ghearmáin, an Iodáil, an Eilvéis) agus tiomsaítear iad i dtuarascáil sintéise thrasnáisiúnta. Cuirtear i láthair sa tuarascáil bonn eolais le haghaidh rialachas oiriúnaithe il-leibhéil Alpach feabhsaithe agus punann d’fhachtóirí rathúlachta, bacainní, ceachtanna a foghlaimíodh, samplaí dea-chleachtais, agus roghanna feabhsúcháin.

Cuidíonn ALPTREES (Úsáid agus bainistiú inbhuanaithe crann neamhdhúchasach sa réigiún alpach, 2019-2022) le húsáid inbhuanaithe acmhainní nádúrtha a neartú trí dháileadh reatha agus féideartha crann neamhdhúchasach faoi chásanna athraithe aeráide a thuar. Táthar ag súil go soláthróidh an tionscadal treoirlínte teicniúla maidir le huirlisí cinnteoireachta um oiriúnú don athrú aeráide agus pleanáil chun todhchaí an bhonneagair ghlais, feidhmeanna bithéagsúlachta agus seirbhísí éiceachórais a chosaint i gcríoch iomlán EUSALP.

Is féidir leis an Spás Alpach brath freisin ar thaithí leathan ar thionscadail chomhair thrasnáisiúnta a dhéileálann le hoiriúnú don athrú aeráide a maoiníodh sa chlárthréimhse INTERREG roimhe seo 2007-2013, mar shampla i gcás thionscadail CLISP, AdaptAlp nó C3-Alps.

Faigh
amach conas a spreag an t-eolasa thaispeántar ar an leathanach seo gníomhaithe atá ag obair ar leibhéil éagsúla rialachais chun réitigh shaincheaptha a fhorbairt i gcomhthéacsanna éagsúla beartais agus cleachtais.

• Ard-Stiúrthóireacht an Aontais Eorpaigh um Thaighde agus um Nuálaíocht: Climate-ADAPT a úsáid chun teacht ar an eolas eolaíoch is déanaí maidir le hoiriúnú chun cláir oibre a shocrú do chistiú taighde agus nuálaíochta an Aontais
• Sléibhte Cairp: Faisnéis tíre ó Climate-ADAPT a úsáid chun leathanach réigiúin trasnáisiúnta Shléibhte Cairp a fhorbairt agus chun cur le beartais oiriúnaithe idirnáisiúnta
• Faireachlann na bPiréiní um an Athrú Aeráide: Leathanaigh na réigiún trasnáisiúnta ó Climate-ADAPT a úsáid chun straitéis oiriúnaithe trasteorann a fhorbairt sna Piréiní