Atlantisch gebied

Landen van de regio

Het Atlantische samenwerkingsgebied omvat de landen van het westelijk deel van Europa die aan de Atlantische Oceaan grenzen. Het samenwerkingsgebied 2021-2027 omvat het grondgebied van het vorige Interreg-programma (kustregio’s van Portugal, Spanje, Frankrijk, Ierland, de autonome gemeenschap Canarische Eilanden), met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk*. Bovendien omvat het twee extra regio's van Spanje (Andalusië en la Rioja). Een kaart waarin de oude en de nieuwe grenzen worden vergeleken, is hier te zien.

* Vanaf de inwerkingtreding van het terugtrekkingsakkoord van het Verenigd Koninkrijk op 1 februari 2020 wordt de inhoud uit het Verenigd Koninkrijk niet langer bijgewerkt op deze website.

Beleidskader

1.    Programma voor transnationale samenwerking

Het Interreg VI B-programma voor het Atlantische gebied (2021-2027), dat op 8 september 2022 formeel door de Europese Commissie is goedgekeurd, hernieuwt de verbintenis met de Atlantische regio’s ter ondersteuning van innovatieve initiatieven die bijdragen tot de groei van dit gebied, waarbij gemeenschappelijke uitdagingen over de grenzen heen worden opgelost door de uitvoering van gezamenlijke acties, de uitwisseling van goede praktijken en de bijdrage aan nieuw of huidig beleid. Het stelt vier prioriteiten vast:

1. Blauwe innovatie en concurrentievermogen (“Slimmer Europa”)
2. Blauw en groen milieu (“Groener Europa”)
3. Blauw duurzaam toerisme en duurzame cultuur (“Sociaal Europa”)
4. Een beter bestuur voor samenwerking (“Interreg-doelstelling”)

De aanpassing aan de klimaatverandering wordt specifiek behandeld in het kader van prioriteit 2 en met de specifieke doelstelling: “Bevordering van de aanpassing aan de klimaatverandering en rampenrisicopreventie, veerkracht, rekening houdend met op ecosystemen gebaseerde benaderingen”. De specifieke doelstelling draagt ook bij tot de strategie voor het Atlantische zeebekken door de acties te ondersteunen die zijn opgenomen in pijler IV van het Atlantisch actieplan 2.0 (zie punt 2 van deze pagina, Macroregiostrategieën). Het programma zal naar verwachting leiden tot een grotere capaciteit om risico’s vast te stellen, te voorkomen en te beheren, met een grotere betrokkenheid van burgers en overheidsinstanties en een versterkt governancekader. Aangezien het samenwerkingsgebied een groot percentage kust- en kustgebieden omvat, is het programma met name gericht op kust- en maritieme risico’s, met acties om de veerkracht van kustgebieden en de innovatie van de blauwe economie te versterken. Aanpassing wordt ook bereikt via prioriteit 1 (blauwe innovatie en concurrentievermogen) door de innovatiecapaciteit en digitalisering te vergroten. Bovendien wordt aanpassing aan de klimaatverandering ook genoemd in prioriteit 3 (ontwikkeling van blauw duurzaam toerisme) en prioriteit 4, als horizontale kwestie, aangezien aanpassing waarschijnlijk baat zal hebben bij multilevel governance en transnationale benaderingen.

Het vorige Interreg V B-programma voor het Atlantische gebied (2014-2020) was gericht op de uitvoering van oplossingen voor regionale uitdagingen op het gebied van innovatie, efficiënt gebruik van hulpbronnen, milieu en culturele activa, om een betere levenskwaliteit op het grondgebied van het Atlantische gebied mogelijk te maken.

De aanpassing aan de klimaatverandering werd behandeld in prioriteit 3 (stimuleren van innovatie en concurrentievermogen) en de daarmee verband houdende doelstelling 3.1 “Versterking van risicobeheersingssystemen”. De resultaten van het programma omvatten verbeterde samenwerking die bijdraagt tot het verminderen van risico’s en de gevolgen daarvan en tot het versterken van de veiligheid van de bevolking en het milieu, door de veerkracht en planningscapaciteit van Atlantische regio’s op lokaal en regionaal niveau te versterken.

2.     Strategieën voor macroregio's

Hoewel er geen echte macroregionale strategie is ontwikkeld, fungeert de maritieme strategie voor het gebied van de Atlantische Oceaan als kader voor transnationale economische en sociale samenwerking. De strategie heeft betrekking op de kusten, territoriale en jurisdictiewateren van de EU-lidstaten met een Atlantische kustlijn, hun ultraperifere gebieden en internationale wateren. Het Atlantisch actieplan 2013-2020, dat de strategie vergezelt, is in 2017 tussentijds geëvalueerd en heeft geleid tot de vaststelling van een herzien Atlantisch actieplan 2.0. Het hoofddoel ervan is het potentieel van de blauwe economie in het Atlantische gebied te ontsluiten en tegelijkertijd mariene ecosystemen in stand te houden en bij te dragen tot de aanpassing aan en matiging van de klimaatverandering. In het actieplan wordt erkend dat de blauwe economie kan bijdragen tot het verlichten van de klimaatverandering door op de natuur gebaseerde oplossingen te bevorderen en het duurzame gebruik van aquatische en mariene hulpbronnen te verbeteren. De aanpassing aan de klimaatverandering komt specifiek aan bod in pijler 2 van het actieplan: “Gezonde oceaan en veerkrachtige kusten” en door doelstelling 6: “Sterkere kustveerkracht”.

De Atlantische Arc-commissie in het kader van de Conferentie van de perifere maritieme regio’s (CPMR) bestrijkt de meeste regio’s die deelnemen aan het Atlantische gebied. De werkzaamheden in de Commissie voor de Atlantische Boog bevorderen de coördinatie tussen Europese, nationale en regionale niveaus en bevorderen de uitvoering van Europees beleid in het gebied van de Atlantische Boog. De taskforce Atlantische strategie van de Commissie beïnvloedt de strategische oriëntatie van de maritieme strategie voor het Atlantische gebied, houdt toezicht op de uitvoering ervan in de gebieden en draagt bij tot de herziening van het actieplan.

De taskforce voor het onderzoek van een Atlantische macroregio biedt Atlantische regio’s een plek om de mogelijkheden te verkennen om een macroregionale strategie in de Atlantische Oceaan vast te stellen. De noodzaak om de duurzaamheidsdimensie van aanpassingsmaatregelen in het Atlantische gebied te stimuleren, met name in kustgebieden, waar risico’s heersen, wordt benadrukt in de politieke verklaring van 2021 die is goedgekeurd door de lidstaten van de Atlantische Arctische Commissie.

3.     Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

Het OSPAR-verdrag inzake de bescherming van het mariene milieu in het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan bestrijkt een groter gebied dan de transnationale regio van het Atlantische gebied van de EU, met inbegrip van drie Atlantische regio’s (Keltische Zee, Golf van Biskaje en Iberische kust, en de Grotere Atlantische Oceaan), alsook twee andere regio’s: Arctische wateren en de Grote Noordzee. Vijftien regeringen van het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan en de EU maken deel uit van het OSPAR-verdrag. In het kader van het OSPAR-verdrag wordt klimaatverandering (en verzuring van de oceanen) aangepakt als een horizontaal probleem in termen van kennisgeneratie, monitoring van effecten en ontwerp van beheersopties, gericht op het vergroten van de veerkracht van ecosystemen. In 2019 heeft OSPAR een Intersessional Correspondence Group on ocean acidification (ICG-OA) opgericht.

4.      Aanpassingsstrategieën en -plannen

De milieustrategie voor het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan (NEAES) 2030 voor het decennium 2010-2030 is op 1 oktober 2021 vastgesteld door middel van een evaluatie op hoog niveau van de vorige strategie van OSPAR. Hoewel het geen strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering is, is de visie van de strategie om te komen tot een schone, gezonde en biologisch diverse Noordoost-Atlantische Oceaan, die productief is, duurzaam wordt gebruikt en bestand is tegen klimaatverandering en verzuring van de oceanen. Vier strategische doelstellingen hebben betrekking op klimaatverandering, namelijk veerkracht (strategische doelstelling 5), bewustzijn (strategische doelstelling 10), aanpassing (strategische doelstelling 11) en mitigatie (strategische doelstelling 12). De verdragsluitende partijen zijn overeengekomen de NEAES-strategie voor 2030 ten uitvoer te leggen door middel van een uitvoeringsplan. Het uitvoeringsplan wordt aangevuld met het OSPAR-programma voor maatregelen en acties (MAP),een overkoepelend en integratief instrument ter ondersteuning van planning en ontwikkeling en om de vooruitgang bij de uitvoering van maatregelen en acties te volgen. Om de zeeën bestand te maken tegen klimaatverandering en verzuring van de oceanen, zal OSPAR verschillende initiatieven uitvoeren om de huidige en verwachte effecten te monitoren, te beoordelen en erop te reageren, en ook een regionale aanpak ontwikkelen voor de toepassing van op de natuur gebaseerde oplossingen voor koolstofopslag en klimaatbestendigheid.

5.     Voorbeelden van in de periode 2014-2020 gefinancierde projecten

Hieronder worden voorbeelden gegeven van door het programma voor het Atlantische gebied 2014-2020 gefinancierde projecten.

Het MyCOAST-project  (Coordinated Atlantic Coastal Operational Oceanographic Observatory) (2017-2021) heeft een transnationaal perspectief versterkt voor de instrumenten voor monitotoring en prognoses aan de kust. De acties op het gebied van gegevensbeheer bevorderen open en gratis informatie-uitwisseling en interoperabiliteit tussen kustwaarnemingsposten en de gemeenschappelijke Europese gegevenssystemen (EMODnet, Copernicus INSTAC, SeaDataNet). Risicomanagementtools werden gezamenlijk ontwikkeld en gevalideerd. Belangrijke actoren die betrokken zijn bij het beheer en de preventie van kustrisico’s hebben deze ontwikkeling ondersteund, samen met belangrijke actoren die verantwoordelijk zijn voor het beheer van waterkwaliteitskwesties en met degenen die verantwoordelijk zijn voor het beheer van de maritieme veiligheid en de respons op verontreinigingsincidenten.

Bovendien ondersteunt het project het vergroten van het bewustzijn van deze risico’s in het Atlantische gebied en helpt het bij het identificeren en bevorderen van kansen voor de particuliere sector, bijvoorbeeld met betrekking tot leveranciers van aquacultuur, scheepvaart en windenergie.

Het project PRIMROSE (Predicting risk and impact of harmful events on the aquaculture sector) (2017-2020) heeft kennis opgeleverd voor het beheersen van risico's. Deze risico’s houden (onder meer) verband met klimaatrisico’s voor de aquacultuursector, waardoor een systeem ontstaat voor transnationale risicoprognoses op korte tot middellange termijn en een langetermijnbeoordeling van de klimaateffecten op schadelijke algenbloei en pathogenen.  Het project leverde een webportaal op dat helpt bij het voorspellen van het risico en de impact van schadelijke algenbloei, wat een belangrijk instrument is voor de Europese aquacultuurindustrie. Tot de tien projectpartners behoren academische onderzoeksorganisaties in alle vijf landen die deelnemen aan het programma voor het Atlantische gebied en vertegenwoordigers van de visserij- en aquacultuursector in het Verenigd Koninkrijk en Spanje. Hoewel aanpassing niet expliciet wordt aangepakt, is klimaatverandering een van de factoren die de mariene ecosystemen onder druk zetten, wat ook wordt beschouwd als een uitdaging voor invasieve soorten.

Het project Risk-AquaSoil (Atlantisch risicobeheerplan voor water en bodem) (2017-2019) had tot doel een alomvattend beheersplan en een gezamenlijk initiatief voor klimaatrisico’s in verband met bodem en water vast te stellen om de veerkracht van de Atlantische plattelandsgebieden te verbeteren. Het beheersplan omvat het ontwerp van diensten voor vroegtijdige waarschuwing en diagnose. Het heeft ook betrekking op de ontwikkeling en het testen van innovatieve strategieën (proefacties) voor een beter bodem- en waterbeheer, rekening houdend met de risico’s in verband met klimaatverandering. Belanghebbenden en lokale gemeenschappen waren betrokken bij activiteiten op het gebied van opleiding en capaciteitsopbouw, risicobeheer en schadevergoedingssystemen.