Middellandse Zeebekken (BIJLAGE)

Landen van de regio

Algerije, Cyprus, Egypte, Frankrijk, Griekenland, Israël, Italië, Libanon, Jordanië, Malta, Palestina, Portugal, Spanje, Tunesië en Turkije.

Beleidskader

1.     Programma voor transnationale samenwerking

Het samenwerkingskader van het Interreg NEXT-programma voor het Middellandse Zeebekken (NEXTMED),dat in 2023 is goedgekeurd, vloeit voort uit de ontwikkeling van de Interreg-Med-strategie, die niet-EU-landen aan alle Middellandse Zeekusten omvat.

Het vormt dus een aanvulling op en uitbreiding van de aanpak van het Interreg MED-programma 2014-2020, dat via het follow-upprogramma Interreg EURO MED (2021-2027) een cruciale pijler voor de EU-samenwerking in deze macroregio zal blijven. Het bouwt ook voort op de bredere ENPI-CBC MED-programma's (2007-2013 en 2014-2020) voor grensoverschrijdende samenwerking voor het MED-gebied.

In het kader van het cohesiebeleid van de Europese Unie zal Interreg NEXT MED tot eind 2027 de Euromediterrane samenwerking tussen regio’s en landen op dit gebied ondersteunen. NEXT MED maakt deel uit van onderdeel B “Transnationale samenwerking” binnen de externe dimensie van Interreg. “Interreg NEXT MED heeft tot doel bij te dragen tot slimme, duurzame en eerlijke ontwikkeling voor iedereen in het hele Middellandse Zeegebied door evenwichtige, langdurige en verreikende samenwerking en multilevel governance te ondersteunen. De programmamissie is het financieren van samenwerkingsprojecten die gezamenlijke sociaaleconomische, milieu- en governance-uitdagingen op mediterraan niveau aanpakken, zoals de invoering van geavanceerde technologieën, het concurrentievermogen van kmo’s en het scheppen van banen, energie-efficiëntie, duurzaam waterbeheer, aanpassing aan de klimaatverandering, de transitie naar een circulaire en hulpbronnenefficiënte economie, onderwijs en opleiding, en gezondheidszorg” (website EniCBC MED).

Het NEXT MED-programma heeft betrekking op de volgende vier prioriteiten:

• Prioriteit 1: een concurrerender en slimmer Middellandse Zeegebied;
• Prioriteit 2: een groener, koolstofarm en veerkrachtig Middellandse Zeegebied;
• Prioriteit 3: een socialer en inclusiever Middellandse Zeegebied;
• Prioriteit 4: Een betere samenwerkingsgovernance voor het Middellandse Zeegebied.

Prioriteit 2 “Een groener, koolstofarm en veerkrachtig Middellandse Zeegebied” van het NEXT MED-programma is gericht op klimaat- en milieubeleid. Een aandeel van 42% van het programmabudget (96,9 miljard euro) wordt toegewezen aan deze prioriteit. Van de specifieke doelstellingen van deze prioriteit zijn de tweede en de derde relevant voor aanpassing:

• Bevordering van energie-efficiëntie en vermindering van de uitstoot van broeikasgassen
• Bevordering van aanpassing aan de klimaatverandering en rampenrisicopreventie, veerkracht, rekening houdend met ecosysteemgerichte benaderingen
• Bevordering van de toegang tot water en duurzaam waterbeheer
• Bevordering van de overgang naar een circulaire en hulpbronnenefficiënte economie.

In dit verband zal het programma transnationale samenwerking ondersteunen om het bewustzijn over de gevolgen van klimaatverandering voor het milieu, de economie en de samenleving te vergroten. De acties zullen naar verwachting een gunstig klimaat scheppen voor bestuurs- en besluitvormingsorganen met verbeterde aanpassing aan de klimaatverandering, beperking van het risico op rampen en grotere veerkracht in een bestuursstructuur op meerdere niveaus en in meerdere sectoren.

2.     Strategieën voor macroregio's

In een breed Middellandse-Zeeperspectief is een groep mediterrane landen (Kroatië, Slovenië, Albanië, Montenegro, Griekenland en Italië, die beide ook deel uitmaken van het Middellandse-Zeebekken) opgenomen in de EU-strategie voor de Adriatische en Ionische regio (EUSAIR), die het hele samenwerkingsgebied van ADRION bestrijkt. Voor meer informatie over EUSAIR, zie de webpagina van de Adriatisch-Ionische regio.

3.     Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

Op het niveau van de Middellandse Zee wordt de samenwerking op het gebied van milieubescherming (met inbegrip van aanpassing aan de klimaatverandering) op transnationaal niveau geformaliseerd in het kader van het Verdrag van Barcelona en de bijbehorende protocollen.

Een breed forum voor internationale samenwerking in deze regio is de Unie voor het Middellandse Zeegebied, een brede intergouvernementele Euro-mediterrane organisatie die alle landen van de Europese Unie en 16 landen van het zuidelijke en oostelijke Middellandse Zeegebied samenbrengt.

Evenzo heeft het WESTMED-initiatief betrekking op samenwerking op het gebied van duurzame blauwe groei tussen landen in het westelijke Middellandse Zeegebied van zowel de zuidelijke (Algerije, Mauritanië, Marokko, Malta, Tunesië) als de noordelijke (Italië, Spanje, Frankrijk) kusten.

Om het strategische partnerschap tussen de Europese Unie en haar partners in het Zuidelijk Nabuurschap nieuw leven in te blazen en te versterken, wordt inde nieuwe agenda voor het Middellandse Zeegebied, die in 2021 van start is gegaan, voorgesteld de krachten over de Middellandse Zeekusten te bundelen om de klimaatverandering te bestrijden en de groene en de digitale transitie te versnellen. Het richt zich op vijf beleidsterreinen: menselijke ontwikkeling, goed bestuur en de rechtsstaat; ii) veerkracht, welvaart en digitale transitie; iii) vrede en veiligheid; iv) migratie en mobiliteit, en v) groene transitie. Het plan wordt ondersteund door een specifiek economisch investeringsplan voor de zuidelijke buurlanden (tot 7 miljard EUR voor de periode 2021-2027) dat gericht is op het verbeteren van de levensomstandigheden en een rechtvaardig herstel na COVID-19. Wat de maatregelen en de aanpassing aan de klimaatverandering betreft, heeft de agenda specifieke doelstellingen voor de bestrijding van de klimaatverandering en voor de bescherming van de watervoorraden. Meer informatie over samenwerkingsinitiatieven is te vinden op de pagina over het Middellandse Zeegebied en op de Adriatisch-Ionische pagina.

4.      Aanpassingsstrategieën en -plannen

Op het niveau van de Middellandse Zee zijn geen aanpassingsstrategieën en -plannen opgesteld. Met name in het kader van de transnationale samenwerking INTERREG of andere vormen van samenwerking zijn voor het Middellandse Zeegebied geen aanpassingsstrategieën en -plannen ontwikkeld. In 2016 heeft de 19e vergadering van de verdragsluitende partijen (COP19) bij het Verdrag van Barcelona echter het “Regionaalkader voor aanpassing aan de klimaatverandering voor de mariene en kustgebieden van de Middellandse Zee” goedgekeurd. Het document is gericht op de ontwikkeling van een gemeenschappelijke regionale strategische aanpak om de klimaatveerkracht en het aanpassingsvermogen te vergroten.

Bovendien worden in een aantal strategische punten in het Interreg NEXT-MED-programmadocument de volgende kernprioriteiten voor aanpassing op het gebied van NEXT MED vastgesteld:

• meer inzicht te krijgen in de meerlagige en ingewikkeld onderling verbonden gevolgen van de klimaatverandering, in plaats van deze te beschouwen als een reeks onafhankelijke sectorale kwesties;
• de samenwerking tussen landen op het gebied van internationaal gecoördineerde reacties op de dreigingen van de klimaatverandering te ontwikkelen, aangezien COVID-19 heeft aangetoond dat ongecoördineerde nationale acties tegen mondiale dreigingen ontoereikend zijn.
• de responscapaciteit van de instanties voor risicopreventie en rampenbestrijding op het gebied van civiele bescherming te verbeteren: “Het is noodzakelijk de samenwerking en capaciteit te vergroten door middel van proefprojecten en demonstratieprocedures voor gezamenlijke inzet, het concept te bewijzen en innovatie te bevorderen”.
• de aanpak van rampenbestrijding aan te vullen met kosteneffectievere strategieën, zoals voorbereidende acties zoals op ecosystemen gebaseerde benaderingen en voorzorgsplanning.

In hetzelfde document ligt de nadruk specifiek op water, waarbij wordt gewezen op de noodzaak om de kwaliteit, de veerkracht en het beheer van water te verbeteren, een belangrijke hulpbron in het gebied die door de klimaatverandering schaarser kan worden. In het document wordt met name opgeroepen tot beleidsmaatregelen die gericht zijn op de overdracht van relevante technologieën en de aanpassing ervan aan de lokale behoeften, en op het vergroten van het gebruik van relevante technologieën door middel van proefprojecten “om hun technische, financiële en milieuvoordelen aan te tonen”. Het dringt ook aan op een kader om de juiste stimulansen vast te stellen en adequate regelgeving en monitoringsystemen in te voeren, met behulp van slimme meters en waterprijzen, zonder te botsen met lokaal beleid en regelgevingskaders. 

Tot dusver zijn er nog geen specifieke acties ondernomen om specifieke aanpassingsdoelstellingen na te streven. Er zijn echter bredere acties op het gebied van watervoorraden ondernomen door middel van projecten die worden gefinancierd in het kader van het ENI CBC MED-programma (zie het volgende deel).

Voorbeelden van projecten van het ENI CBC MED-programma die in de periode 2014-2020 zijn gefinancierd

Nieuwe projecten in het kader van Interreg Next-MED zijn nog in ontwikkeling, maar er zijn relevante projecten gefinancierd in het kader van het vorige programma, namelijk ENI CBC MED. Deze projecten richten zich voornamelijk op intelligent en niet-conventioneel gebruik van schaarse waterbronnen. 

MEDISS (Mediterraan geïntegreerd systeem voor watervoorziening, 2019-2023). Landen: Palestina, Italië, Jordanië, Tunesië; ENI CBC MED-programmaproject.

MEDISS test innovatieve oplossingen in het gebruik van gezuiverd afvalwater en ontzilting van brak water. Specifieke bewustmakingsinitiatieven voor eindgebruikers kunnen hun terughoudendheid ten aanzien van niet-conventionele watervoorraden aanvechten en hen opleiden op het gebied van beste landbouwpraktijken. Op langere termijn zal het project naar verwachting bijdragen tot het verminderen van de druk op zoet water en de kosten voor de watervoorziening, terwijl de productiviteit en diversificatie van gewassen en dus de voedselzekerheid en het inkomen voor landbouwers worden verhoogd. 

MEDWAYCAP (The MEDiterranean pathWAY for innovation CAPitalisation towards an urban-rural integrated development of non-conventional water resources, 2021-2023), Landen: Griekenland, Italië, Egypte, Malta, Palestina, Tunesië, Jordanië.

MEDWAYCAP bevordert uitdagingsgestuurde samenwerking en voortdurende grensoverschrijdende dialoog, ondersteund door bewustmaking van overheidsinstanties en beleidsmakers op regionaal/nationaal niveau, capaciteitsopbouw, gemakkelijke toegang tot informatie en het gebruik van instrumenten voor wederzijds leren op het gebied van niet-conventionele waterbronnen (NCWR). Het doel is bij te dragen aan het beperken van lokale watercrises door state-of-the-art kennis te leveren over NCWR-technieken, beheer, planning en vaardigheden om op territoriaal niveau te hergebruiken voor huishoudelijke en agrarische doeleinden.

MENAWARA (niet-conventioneel hergebruik van water in de landbouw in mediterrane landen, 2019-2023). Landen: Italië, Palestina, Jordanië, Tunesië, Spanje.

MENAWARA zoekt naar oplossingen voor het vergroten van watervoorraden door riolering en afvalwater te recyclen, waterverliezen af te tappen, watergebruikspraktijken te rationaliseren en bestuursmodellen te ontwerpen in overeenstemming met nationale en internationale plannen. Het project heeft tot doel de toegang tot water te verbeteren door de behandeling van afvalwater dat moet worden hergebruikt als aanvullende irrigatie en de capaciteit van overheidsinstellingen, niet-overheidsactoren die in de sector actief zijn, technici en landbouwers te versterken.

NAWAMED (Nature Based Solutions for Domestic Water Reuse in Mediterranean (Natuurgebaseerde oplossingen voor hergebruik van huishoudelijk water in het Middellandse Zeegebied); 2019-2023) Landen: Italië, Tunesië, Jordanië, Malta, Libanon.

Het huishoudelijk watergebruik per hoofd van de bevolking kan drastisch worden verminderd door niet-conventionele waterbronnen (NCW) te gebruiken voor niet-drinkbare doeleinden. Grijs water (en regenwater indien beschikbaar) kan worden hergebruikt voor wc-spoeling en irrigatie, maar vereist de implementatie van gedecentraliseerde behandelingssystemen die een of enkele gebouwen bedienen. NAWAMED streeft ernaar de praktijk van stedelijk waterbeheer te veranderen door middel van innovatieve, duurzame en goedkope behandelingstechnologieën. Deze moeten decentraal worden toegepast om het gebruik van drinkwater te vervangen door een goede kwaliteit NCW.

PROSIM (Bevordering van duurzaam irrigatiebeheer en niet-conventioneel watergebruik in het Middellandse Zeegebied, 2019-2023). Landen: Italië, Jordanië, Libanon, Tunesië, Spanje.

PROSIM richt zich op de vraag naar en het aanbod van water voor irrigatie en kijkt naar waterproblemen die typisch zijn voor het Middellandse Zeegebied, zoals waterverlies, beperkte institutionele capaciteit om doeltreffende waterbeheerplannen af te dwingen en een gebrek aan bewustzijn van moderne oplossingen op landbouwbedrijfsniveau. Het project zal naar verwachting innovatieve oplossingen brengen die efficiëntie van watergebruik en NCW combineren. Het moet ook bijdragen tot de opbouw van lokale capaciteit om die oplossingen aan te nemen en op te schalen en tot de ontwikkeling van grensoverschrijdende capaciteitsopbouw, alsook van routekaarten en plannen voor een beter waterbeheer.