Middellandse Zeebekken (NEXT)

Landen van de regio

Algerije, Cyprus, Egypte, Frankrijk, Griekenland, Israël, Italië, Libanon, Jordanië, Malta, Palestina, Portugal, Spanje, Tunesië en Turkije.

Beleidskader

1.     Programma voor transnationale samenwerking

Het samenwerkingskader van het Interreg NEXT-programma voor het Middellandse Zeegebied (NEXTMED),dat in 2023 is goedgekeurd, vloeit voort uit de ontwikkeling van de Interreg-Med-strategie, die niet-EU-landen aan alle Middellandse Zeekusten omvat.

Het vormt aldus een aanvulling op en een uitbreiding van de aanpak van het Interreg MED-programma 2014-2020, dat een cruciale pijler zal blijven voor de EU-samenwerking in deze macroregio via zijn follow-upprogramma Interreg EURO MED (2021-2027). Het bouwt ook voort op de bredere ENPI CBC MED (2007-2013 en 2014-2020) grensoverschrijdende samenwerkingsprogramma's voor het MED-gebied.

In het kader van het cohesiebeleid van de Europese Unie zal Interreg NEXT MED tot eind 2027 de Europees-mediterrane samenwerking tussen regio’s en landen op dit gebied ondersteunen. NEXT MED maakt deel uit van onderdeel B “Transnationale samenwerking” binnen de externe dimensie van Interreg. “Interreg NEXT MED heeft tot doel bij te dragen tot slimme, duurzame en eerlijke ontwikkeling voor iedereen in het hele Middellandse Zeegebied door evenwichtige, langdurige en verreikende samenwerking en multilevel governance te ondersteunen. Het programma heeft tot doel samenwerkingsprojecten te financieren die gezamenlijke sociaaleconomische, milieu- en governance-uitdagingen op mediterraan niveau aanpakken, zoals de invoering van geavanceerde technologieën, het concurrentievermogen van kmo’s en het scheppen van banen, energie-efficiëntie, duurzaam waterbeheer, aanpassing aan de klimaatverandering, de overgang naar een circulaire en hulpbronnenefficiënte economie, onderwijs en opleiding, en gezondheidszorg” (website van EniCBC MED).

Het VOLGENDE MED-programma heeft betrekking op de volgende vier prioriteiten:

• Prioriteit 1: een concurrerender en slimmer Middellandse Zeegebied;
• Prioriteit 2: een groenere, koolstofarme en veerkrachtigere Middellandse Zee;
• Prioriteit 3: een socialer en inclusiever Middellandse Zeegebied;
• Prioriteit 4: Een betere samenwerkingsgovernance voor het Middellandse Zeegebied.

Prioriteit 2 “Een groener, koolstofarm en veerkrachtig Middellandse Zeegebied” van het NEXT MED-programma is gericht op klimaat- en milieubeleid. Een aandeel van 42% van het programmabudget (96,9 miljard euro) is toegewezen aan deze prioriteit. Van de specifieke doelstellingen van deze prioriteit zijn de tweede en de derde relevant voor aanpassing:

• Bevordering van energie-efficiëntie en vermindering van broeikasgasemissies
• Bevordering van aanpassing aan de klimaatverandering en rampenrisicopreventie, veerkracht, rekening houdend met ecosysteemgerichte benaderingen
• Bevordering van de toegang tot water en duurzaam waterbeheer
• Bevordering van de overgang naar een circulaire en hulpbronnenefficiënte economie.

In dit verband zal het programma transnationale samenwerking ondersteunen om het bewustzijn over de gevolgen van de klimaatverandering voor het milieu, de economie en de samenleving te vergroten. De acties zullen naar verwachting een gunstig klimaat scheppen voor bestuurs- en besluitvormingsorganen met verbeterde aanpassing aan de klimaatverandering, beperking van het risico op rampen en grotere veerkracht in een multilevel- en multisectorale governancestructuur.

2.     Macroregionale strategieën

Vanuit een breed mediterraan perspectief is een groep mediterrane landen (Kroatië, Slovenië, Albanië, Montenegro, Griekenland, Italië, de twee laatstgenoemde landen maken ook deel uit van het Middellandse Zeegebied) opgenomen in de EU-strategie voor de Adriatische en Ionische regio (Eusair), die het hele samenwerkingsgebied ADRION bestrijkt. Voor meer informatie over EUSAIR, zie de webpagina van de Adriatisch-Ionische regio.

3.     Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

Op het niveau van de Middellandse Zee wordt de samenwerking op het gebied van milieubescherming (met inbegrip van aanpassing aan de klimaatverandering) op transnationaal niveau geformaliseerd in het kader van het Verdrag van Barcelona en de bijbehorende protocollen.

Een breed forum voor internationale samenwerking in deze regio is de Unie voor het Middellandse Zeegebied, een brede intergouvernementele Euro-mediterrane organisatie die alle landen van de Europese Unie en 16 landen van het zuidelijke en oostelijke Middellandse Zeegebied samenbrengt.

Evenzo omvat het WESTMED-initiatief samenwerking op het gebied van duurzame blauwe groei tussen landen in het westelijke Middellandse Zeegebied uit zowel zuidelijke (Algerije, Mauritanië, Marokko, Malta, Tunesië) als noordelijke (Italië, Spanje, Frankrijk) kusten.

Om het strategische partnerschap tussen de Europese Unie en haar zuidelijke nabuurschapspartners nieuw leven in te blazen en te versterken, wordt inde in 2021 gelanceerde nieuwe agenda voor het Middellandse Zeegebied voorgesteld de krachten over de mediterrane kusten te bundelen om de klimaatverandering te bestrijden en de dubbele groene en digitale transitie te versnellen. Het richt zich op vijf beleidsterreinen: i) menselijke ontwikkeling, goed bestuur en de rechtsstaat; ii) veerkracht, welvaart en digitale transitie; iii) vrede en veiligheid; iv) migratie en mobiliteit, en v) de groene transitie. Het plan wordt ondersteund door een specifiek economisch investeringsplan voor de zuidelijke buurlanden (tot 7 miljard EUR voor de periode 2021-2027), gericht op het verbeteren van de levensomstandigheden en een rechtvaardig herstel na COVID-19. Op het gebied van actie en aanpassing aan de klimaatverandering heeft de agenda specifieke doelstellingen voor de bestrijding van de klimaatverandering en voor de bescherming van de watervoorraden. Meer informatie over samenwerkingsinitiatieven is te vinden op de pagina over het Middellandse Zeegebied en op de Adriatisch-Ionische pagina.

4.      Aanpassingsstrategieën en -plannen

Op het niveau van het Middellandse Zeegebied zijn geen aanpassingsstrategieën en -plannen vastgesteld. Met name in het kader van de transnationale samenwerking van INTERREG of andere vormen van samenwerking zijn er geen aanpassingsstrategieën en -plannen ontwikkeld voor het Middellandse Zeegebied. In 2016 heeft de 19e vergadering van de verdragsluitende partijen (COP19) bij het Verdrag van Barcelona echter het “RegionalClimate Change Adaptation Framework for the Mediterranean Marine and Coastal Areas” goedgekeurd. Het document is gericht op de totstandbrenging van een gemeenschappelijke regionale strategische aanpak om de klimaatbestendigheid en het aanpassingsvermogen te vergroten.

Bovendien worden op een aantal strategische punten in het Interreg NEXT-MED-programmadocument de volgende kernprioriteiten voor aanpassing op het gebied van NEXT MED vastgesteld:

• meer inzicht te krijgen in de meerlagige en ingewikkeld met elkaar verbonden gevolgen van klimaatverandering, in plaats van deze te begrijpen als een reeks onafhankelijke sectorale kwesties;
• de samenwerking tussen landen te ontwikkelen op het gebied van internationaal gecoördineerde reacties op de dreigingen van de klimaatverandering – aangezien COVID-19 heeft aangetoond dat ongecoördineerde nationale maatregelen ontoereikend zijn om mondiale dreigingen het hoofd te bieden.
• de responscapaciteit van de agentschappen voor risicopreventie en rampenbestrijding op het gebied van civiele bescherming te verbeteren: “Het is noodzakelijk de samenwerking en capaciteit te vergroten door middel van proefprojecten en demonstratieprocedures voor gezamenlijke uitrol, het bewijs van concept te leveren en innovatie te bevorderen”.
• de aanpak van rampenrespons aan te vullen met kosteneffectievere strategieën, zoals voorbereidende acties zoals op ecosystemen gebaseerde benaderingen en voorzorgsplanning.

Hetzelfde document is specifiek gericht op water en wijst op de noodzaak om de kwaliteit, de veerkracht en het beheer van water te verbeteren, een belangrijke hulpbron in het gebied die als gevolg van de klimaatverandering schaarser dreigt te worden. In het document wordt met name opgeroepen tot beleidsmaatregelen die gericht zijn op de overdracht van relevante technologieën en de aanpassing ervan aan de lokale behoeften, en op het vergroten van het gebruik van relevante technologieën door middel van proefprojecten “om hun technische, financiële en milieuvoordelen aan te tonen”. Het roept ook op tot een kader om de juiste stimulansen vast te stellen en adequate regelgeving en monitoringsystemen in te voeren, met behulp van slimme meters en waterprijzen, zonder in strijd te zijn met lokaal beleid en regelgevingskaders. 

Tot dusver zijn er nog geen specifieke maatregelen genomen om specifieke aanpassingsdoelstellingen na te streven. Er zijn echter bredere acties op het gebied van watervoorraden ondernomen door middel van projecten die worden gefinancierd in het kader van het ENI CBC MED-programma (zie het volgende deel).

Voorbeelden van projecten van het ENI CBC MED-programma die in de periode 2014-2020 zijn gefinancierd

Nieuwe projecten in het kader van Interreg Next-MED zijn nog in ontwikkeling, maar er zijn relevante projecten gefinancierd in het kader van het vorige programma, namelijk ENI CBC MED. Deze projecten richten zich vooral op intelligent en niet-conventioneel gebruik van schaarse waterbronnen. 

MEDISS (Mediterraan geïntegreerd systeem voor watervoorziening, 2019-2023). Landen: Palestina, Italië, Jordanië, Tunesië; ENI CBC MED-programmaproject.

MEDISS test innovatieve oplossingen in het gebruik van gezuiverd afvalwater en ontzilting van brak water. Specifieke bewustmakingsinitiatieven voor eindgebruikers kunnen hun terughoudendheid ten aanzien van niet-conventionele watervoorraden (NCWR) in twijfel trekken en hen opleiden in beste landbouwpraktijken. Op langere termijn zal het project naar verwachting bijdragen tot het verminderen van de druk op zoet water en de kosten voor de watervoorziening, terwijl de productiviteit en diversificatie van gewassen en dus de voedselzekerheid en het inkomen voor landbouwers worden verhoogd. 

MEDWAYCAP (The MEDiterranean pathWAY for innovation CAPitalisation towards a urban-rural integrated development of non-conventional water resources, 2021-2023), Landen: Griekenland, Italië, Egypte, Malta, Palestina, Tunesië, Jordanië.

MEDWAYCAP bevordert uitdagingsgestuurde samenwerking en permanente grensoverschrijdende dialoog, ondersteund door bewustmaking van overheden en beleidsmakers op regionaal/nationaal niveau, capaciteitsopbouw, gemakkelijke toegang tot informatie en gebruik van instrumenten voor wederzijds leren op het gebied van niet-conventionele watervoorraden (NCWR). Het doel is bij te dragen aan het beperken van lokale watercrises door state-of-the-art kennis te leveren over NCWR-technieken, -beheer, -planning en -vaardigheden voor hergebruik op territoriaal niveau voor huishoudelijke en landbouwdoeleinden.

MENAWARA (niet-conventioneel hergebruik van water in de landbouw in mediterrane landen, 2019-2023). Landen: Italië, Palestina, Jordanië, Tunesië, Spanje.

MENAWARA zoekt naar oplossingen voor het vergroten van de watervoorraden door het recyclen van drainage en afvalwater, het onttrekken van waterverliezen, het rationaliseren van watergebruikspraktijken en het ontwerpen van bestuursmodellen in overeenstemming met nationale en internationale plannen. Het project heeft tot doel de toegang tot water te verbeteren door de behandeling van afvalwater dat kan worden hergebruikt als aanvullende irrigatie en de capaciteit van overheidsinstellingen, niet-overheidsactoren die in de sector actief zijn, technici en landbouwers te versterken.

NAWAMED (Natuurgebaseerde oplossingen voor huishoudelijk hergebruik van water in het Middellandse Zeegebied; 2019-2023) Landen: Italië, Tunesië, Jordanië, Malta, Libanon.

Het gebruik van huishoudelijk water per hoofd van de bevolking kan drastisch worden verminderd door niet-conventionele waterbronnen (NCW) te gebruiken voor niet-drinkbare doeleinden. Grijs water (en regenwater indien beschikbaar) kan worden hergebruikt voor WC-spoeling en irrigatie, maar vereist de implementatie van gedecentraliseerde behandelingssystemen, die een of enkele gebouwen bedienen. NAWAMED richt zich op het veranderen van de stedelijke waterbeheerpraktijk door middel van innovatieve, duurzame en goedkope behandelingstechnologieën. Deze moeten op gedecentraliseerde wijze van toepassing zijn om het gebruik van drinkwater te vervangen door een goede kwaliteit van NCW.

PROSIM (Promoting Sustainable Irrigation Management and non-conventional water use in the Mediterranean, 2019-2023) (Bevordering van duurzaam irrigatiebeheer en niet-conventioneel watergebruik in de Middellandse Zee, 2019-2023). Landen: Italië, Jordanië, Libanon, Tunesië, Spanje.

Met een focus op de vraag naar en het aanbod van water voor irrigatie, kijkt PROSIM naar waterproblemen die typisch zijn voor het Middellandse Zeegebied, zoals waterverliezen, beperkte institutionele capaciteit om effectieve waterbeheerplannen af te dwingen en gebrek aan bewustzijn van moderne oplossingen op het niveau van landbouwbedrijven. Het project zal naar verwachting innovatieve oplossingen brengen die de efficiëntie van het watergebruik en NCW combineren. Het moet ook helpen bij de opbouw van lokale capaciteiten om deze oplossingen aan te nemen en op te schalen en bij de ontwikkeling van grensoverschrijdende capaciteitsopbouw, alsook van routekaarten en plannen voor een beter waterbeheer.