Donaugebied

Landen van de regio

Het Donausamenwerkingsgebied strekt zich uit van het Zwarte Woud (Duitsland) tot de Zwarte Zee (Roemenië-Oekraïne-Moldavië) en bestrijkt het hele stroomgebied van de Donau. Het samenwerkingsgebied 2021-2027 valt samen met de vorige programmeringsperiode (2014-2020) en omvat: Oostenrijk, Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, de zuidoostelijke deelstaten Baden-Württemberg en Beieren in Duitsland, Hongarije, Roemenië, Slowakije, Slovenië, Bosnië en Herzegovina, Moldavië, Montenegro, Servië en vier provincies van Oekraïne. Een kaart met de oude en nieuwe grenzen is hier te zien.

Beleidskader

1.     Programma voor transnationale samenwerking

Het Interreg-programma voor de Donauregio 2021-2027 is op 29^november 2022 goedgekeurd. Het Interreg-Donauprogramma (DTP) bevordert de economische, sociale en territoriale cohesie in de Donauregio door middel van beleidsintegratie op geselecteerde gebieden.

Het programma 2021-2027 werkt rond vier prioriteiten:

• Prioriteit 1: Een concurrerender en slimmer Donaugebied
• Prioriteit 2 Een groenere, koolstofarme Donauregio
• Prioriteit 3: Een socialer Donaugebied
• Prioriteit 4: Een beter samenwerkingsbestuur in de Donauregio.

Aanpassing aan de klimaatverandering en beperking van het risico op rampen worden voornamelijk behandeld in prioriteit 2 en komen specifiek aan bod in specifieke doelstelling 2.4 (Bevordering van aanpassing aan de klimaatverandering en rampenrisicopreventie, veerkracht waarbij rekening wordt gehouden met ecosysteemgerichte benaderingen). Bij de ondersteunde projecten wordt rekening gehouden met de bestaande mechanismen en oplossingen, teneinde synergieën tot stand te brengen en dubbel werk te voorkomen. Transnationale samenwerkingsacties zullen naar verwachting leiden tot een beter voorbereide en veerkrachtigere samenleving, economie en natuur. Wat biodiversiteitskwesties betreft, zullen verdere transnationale acties naar verwachting resultaten opleveren in het kader van specifieke doelstelling 2.7 (Verbetering van de bescherming en het behoud van de natuur, de biodiversiteit en de groene infrastructuur, ook in stedelijke gebieden, en vermindering van alle vormen van verontreiniging). In dit verband wordt in het programma gepleit voor gecoördineerde en geharmoniseerde maatregelen binnen transnationaal relevante ecologische regio’s om de veerkracht van en de aanpassing aan de klimaatverandering te waarborgen en de gevolgen ervan voor de biodiversiteit te verminderen.

In de programmeringsperiode 2014-2020 werden in het kader van het Interreg-programma voor de Donau uitdagingen in verband met klimaatverandering aangepakt, voornamelijk in de context van transnationaal waterbeheer, overstromingsbeheer en daarmee verband houdend risicobeheer. Aanpassing aan de klimaatverandering en beperking van het risico op rampen werden uitdrukkelijk in aanmerking genomen in het kader van prioriteit 2, die overeenkomt met de thematische doelstelling van het programma inzake “Milieu en efficiënt gebruik van hulpbronnen” (TO6).

2.     Macroregionale strategieën

De EU-strategie voor het Donaugebied (EUSDR), die in december 2010 door de Europese Commissie is goedgekeurd en in 2011 door de Europese Raad is bekrachtigd, is een macroregionale strategie die gezamenlijk door de EG, de Donaulanden en de belanghebbenden is ontwikkeld om gemeenschappelijke uitdagingen samen aan te pakken. De strategie beoogt synergieën en coördinatie tot stand te brengen tussen bestaande beleidsmaatregelen en initiatieven die in de gehele Donauregio plaatsvinden.

Het herziene EU-actieplan (2020) voor de EUSDR heeft drie hoofddoelstellingen: de acties in het vorige actieplan van de regio (2010) te actualiseren en te stroomlijnen; meer strategische richtsnoeren te verstrekken voor de uitvoering van de EUSDR; een betere verenigbaarheid van het EUSDR-actieplan met andere programma's en financieringsinstrumenten tot stand te brengen. In het plan wordt een portefeuille van 85 acties vastgesteld voor de 12 prioritaire gebieden die in de EUSDR zijn vastgesteld. De gevolgen van de klimaatverandering en kwesties in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering spelen een prominente rol in de milieupijler van de strategie, die bestaat uit prioritair gebied 4 “Ter herstel en instandhouding van de waterkwaliteit” (PA4), prioritair gebied 5 “Het beheer van milieurisico’s” (PA5) en prioritair gebied 6 “Het behoud van biodiversiteit, landschappen en de kwaliteit van lucht en bodems” (PA6). Onder hen heeft PA5 de grootste relevantie voor aanpassing. In het EUSDR-actieplan worden maatregelen aangemoedigd om: te anticiperen op de regionale en lokale gevolgen van de klimaatverandering voor de beperking van het risico op rampen (acties 2, 3, 4, 5, PA5); aanpassing aan de gevolgen van de klimaatverandering voor de waterkwaliteit en -kwantiteit en ondersteuning van slim gebruik van de waterbron (actie 6, PA4); ecologisch herstel van wetlands, met name in de Donaudelta (actie 10, PA6).

Vanwege geografische overlappingen met andere macroregio’s zijn ook de Europese strategie voor het Alpengebied (EUSALP) en de Europese strategie voor de Adriatisch-Ionische regio (EUSAIR) tot op zekere hoogte relevant voor transnationale samenwerking op het gebied van aanpassing in het Donaugebied.

3.     Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

Het hoofddoel van het Verdrag inzake de bescherming van de Donau (DRPC) is ervoor te zorgen dat oppervlaktewater en grondwater in het Donaubekken duurzaam en billijk worden beheerd en gebruikt. De ondertekenaars van het verdrag zijn overeengekomen samen te werken op het gebied van fundamenteel waterbeheer. Klimaatverandering wordt indirect aangepakt door onder meer gericht te zijn op de instandhouding, verbetering en rationeel gebruik van oppervlaktewater en grondwater, alsook op preventieve maatregelen ter beheersing van gevaren die voortvloeien uit ongevallen met overstromingen. De Internationale Commissie voor de bescherming van de Donau (ICPDR) is opgericht om de uitvoering van het verdrag te coördineren. Het ICPDR werkt aan een duurzaam beheer van overstromingsrisico's. De deskundigengroep voor overstromingsbescherming ondersteuntdeuitvoering van het actieprogramma voor duurzame overstromingsbescherming in het Donaubekken. Het ondersteunt ook de activiteiten in verband met de uitvoering van de EU-overstromingsrichtlijn, zoals de ontwikkeling van overstromingsgevaar- en -risicokaarten en het overstromingsrisicobeheersplan voor het Donaubekken. In februari 2021 hebben de ministers van de lidstaten, het lid van de Europese Commissie en de hoge ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het Verdrag inzake de bescherming van de Donau, hun goedkeuring gehecht aan de Donauverklaring 2022– Een visie voor geïntegreerd waterbeheer in ons gedeeld stroomgebied, met het oog op een duurzame toekomst in het stroomgebied van de Donau”. Hij is ingenomen met de doelstellingen en kernboodschappen van de ICPDR-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering van 2018 en bevestigt opnieuw de gevolgen van de klimaatverandering (droogte, waterschaarste, extreme hydrologische verschijnselen en andere gevolgen) als een nieuwe belangrijke kwestie van waterbeheer voor het Donaubekken.

Om de coördinatie van grensoverschrijdende waterbeheeractiviteiten – ook in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering en de beperking van het risico op rampen – in het Donaubekken te verbeteren, hebben de ICPDR en de EUSDR overeenstemming bereikt over een gezamenlijk document over samenwerking en synergie voor de uitvoering van de EUSDR.

Het gebied van het Karpatenverdrag is voornamelijk opgenomen in de transnationale Donauregio. Dit subregionale verdrag werd in 2003 ondertekend door zeven Karpatenstaten (Tsjechië, Hongarije, Polen, Roemenië, Servië, Slowakije en Oekraïne). Het heeft tot doel de levenskwaliteit te verbeteren, de lokale economieën en gemeenschappen te versterken en de natuurlijke waarden en het culturele erfgoed van het Karpatengebied te behouden. Tijdens de vijfde vergadering van de Conferentie van de partijen bij het Karpatenverdrag (COP5, 2017) is een wijziging van het Karpatenverdrag aangenomen met een nieuw artikel over klimaatverandering (12 bis). Zij verzoekt de partijen beleid te voeren dat gericht is op mitigatie van en aanpassing aan de klimaatverandering in alle sectoren die relevant zijn voor het verdrag. Bijgevolg werd de langetermijnvisie 2030 voor het Karpatengebied vastgesteld “om de gezamenlijke inspanningen voor een klimaatneutrale route die klimaatveerkrachtige en duurzame ontwikkeling in de Karpaten oplevert, te versterken”. Deze visie, die is afgestemd op de uitvoering van artikel 12 bis van het Karpatenverdrag, is uitgewerkt in zeven strategische doelstellingen en concrete streefdoelen. De Werkgroep klimaatverandering ondersteunt de uitvoering van het verdrag, met bijzondere aandacht voor dit artikel. Het werkt aan de langetermijnvisie 2030 en bevordert actief trajecten voor klimaatbestendige ontwikkeling in relevante sectoren.

Gedetailleerde informatie, met inbegrip van links naar de meest relevante documenten over aanpassing in het Karpatengebergte, wordt verstrekt door het secretariaat van het Karpatenverdrag op basis van indiening door de Werkgroep aanpassing aan de klimaatverandering van het Verdrag.

4.     Aanpassingsstrategieën en -plannen

Naar aanleiding van de "Donauverklaring" is in december 2012 een strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering van de ICPDR aangenomen, die in 2018 is geactualiseerd. De ICPDR-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering heeft tot doel richtsnoeren te bieden voor de integratie van aanpassing aan de klimaatverandering in ICPDR-planningsprocessen. Het bevordert multilaterale en grensoverschrijdende samenwerkingsmaatregelen in het kader van de aanpassing aan de klimaatverandering en dient als referentie voor nationale beleidsmakers en andere functionarissen. De strategie biedt de kennisbasis en een strategisch kader voor de integratie van de aanpassing aan de klimaatverandering in de watersector in de uitvoering van de EU-kaderrichtlijn water en de EU-overstromingsrichtlijn. Een uitgebreid en gebruiksvriendelijk instrumentarium van mogelijke aanpassingsmaatregelen stelt gebruikers in staat gedetailleerde informatie te verkrijgen over maatregelen die van belang zijn, door sectoren, typologieën van maatregelen, tijdshorizon en relevantie voor de EU-kaderrichtlijn water en de EU-overstromingsrichtlijn te filteren.

De aanpassing aan de klimaatverandering wordt geïntegreerd in de periodieke actualiseringen van het stroomgebiedbeheerplan voor de Donau (DRBM-plan) en het overstromingsrisicobeheerplan voor de Donau. De uitvoering van beide plannen maakt integraal deel uit van het EUSDR-actieplan.

Voorbeelden van projecten die in de periode 2014-2020 zijn gefinancierd.

Projecten die worden gefinancierd door het Donauprogramma 2014-2020 en die, ten minste indirect, betrekking hebben op uitdagingen op het gebied van klimaatverandering, hebben voornamelijk betrekking op transnationaal waterbeheer, overstromingsbeheer en daarmee verband houdend risicobeheer (bv. JOINTISZA-, DANUBE FLOODPLAIN-, DAREFFORT-projecten). Het DriDanube-project was gericht op droogtebeheer.

Het JOINTISZA-project (Versterking van de samenwerking tussen de planning van het stroomgebiedbeheer en de preventie van overstromingsrisico’s om de toestand van de wateren van het stroomgebied van de Tisza te verbeteren) (2017-2019) heeft partners uit vijf landen die de wateren van het stroomgebied van de Tisza delen, samengebracht om te werken aan de ontwikkeling van een geactualiseerd geïntegreerd beheersplan voor het stroomgebied van de Tisza (ITRBMP) in het kader van de uitvoering van de Europese kaderrichtlijn water. Dankzij twee proefprojecten op het gebied van stedelijk hydrologiebeheer en droogtebeheer konden actoren nieuwe benaderingen ontwikkelen om de gevolgen van klimaatverandering in geselecteerde gebieden van het stroomgebied te analyseren en aan te pakken. De ICPDR Tisza Group en de EUSDR PA4 (waterkwaliteit) en PA5 (milieurisico's) coördinatoren waren nauw betrokken bij dergelijke activiteiten. Het secretariaat van het Karpatenverdrag was een geassocieerde strategische partner en trad binnen JOINTISZA op als projectadviseur voor kwesties in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering.

Het DANUBE FLOODPLAIN-project (Vermindering van het overstromingsrisico door herstel van uiterwaarden langs de Donau en zijrivieren, 2018-2020) had tot doel het transnationale waterbeheer en de overstromingsrisicopreventie te verbeteren en tegelijkertijd de voordelen voor het behoud van de biodiversiteit te maximaliseren. Een van de belangrijkste resultaten van het project was een online cursus over het herstel van uiterwaarden. Ik was gericht op jonge en mid-level professionals die werken aan waterbeheer en rampenrisicovermindering, en studenten. Alle projectresultaten werden opgeslagen in het web-GIS van de Donauvloedvlakte. Het maakt het mogelijk om actieve, potentiële en voormalige uiterwaarden, hun vraag naar herstel, hun prestaties in geval van piekontlading, ecologische en sociaal-economische kenmerken enz. te visualiseren.

Het DAREFFORT-project (Danube River Basin Enhanced Flood Forecasting Cooperation, 2018-2021) had tot doel een overstromingsvoorspellingssysteem tot stand te brengen op basis van de samenwerking tussen de Donaubekkenlanden. Het project verbeterde de evaluatie van prognoses, een geharmoniseerde gegevensuitwisseling en kennisoverdracht. Via dit project werkten de partners samen aan het verzamelen en verwerken van overstromingsgerelateerde gegevens en aan een gezamenlijke routekaart voor gemeenschappelijke overstromingsprognoses, met inbegrip van de uitwisseling van voorspellingsresultaten.

Het project DriDanube (Drought Risk in the Danube Region) (2017-2019) was gericht op het vergroten van de capaciteit van de Donauregio om droogtegerelateerde risico’s te beheersen. De partners van het DriDanube-project hebben een strategie voor de droogte in de Donau ontwikkeld. Het was gericht op het opbouwen van de capaciteit van de Donauregio om gemeenschappelijke tekortkomingen bij het omgaan met droogte te overwinnen, en hielp zo om over te schakelen van een reactieve naar een proactieve aanpak van droogtebeheer. Het DriDanube-project heeft ook verschillende instrumenten ontwikkeld die de uitvoering van proactief droogtebeheer in de landen van de Donauregio ondersteunen. De Drought Watch is een interactief webplatform om droogtecondities te voorspellen en helpt bij het nemen van de juiste beslissingen. DriDanube ondersteunde de uitvoering van PA5 van de EUSDR inzake milieurisico's en droeg bij aan het programma voor geïntegreerd beheer van droogte in Midden- en Oost-Europa (IDMP CEE). Dit is een regionaal initiatief ter ondersteuning van de ontwikkeling, beoordeling en toepassing van instrumenten en beleidsmaatregelen voor droogterisicobeheer in Zuidoost-Europa met als doel de paraatheid voor droogte te verbeteren en de gevolgen van droogte te beperken.