Donaugebied

Landen van de regio

Het samenwerkingsgebied Donau strekt zich uit van het Zwarte Woud (Duitsland) tot de Zwarte Zee (Roemenië-Oekraïne-Moldavië) en bestrijkt het gehele Donaubekken. Het samenwerkingsgebied 2021-2027 valt samen met de vorige programmeringsperiode (2014-2020) en omvat: Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, de zuidoostelijke deelstaten Baden-Württemberg en Beieren in Duitsland, Hongarije, Roemenië, Slovenië, Slowakije, Bosnië en Herzegovina, Moldavië, Montenegro, Servië en vier provincies van Oekraïne. Een kaart waarin de oude en de nieuwe grenzen worden vergeleken, is hier te zien.

Beleidskader

1.     Programma voor transnationale samenwerking

Het Interreg-programma voor de Donauregio 2021-2027 is op 29^november 2022 goedgekeurd. Het Interreg-Donauprogramma (DTP) bevordert de economische, sociale en territoriale cohesie in het Donaugebied door middel van beleidsintegratie op geselecteerde gebieden.

Het programma 2021-2027 werkt rond vier prioriteiten:

• Prioriteit 1: Een concurrerender en slimmer Donaugebied
• Prioriteit 2 Een groener, koolstofarm Donaugebied
• Prioriteit 3: Een socialer Donaugebied
• Prioriteit 4: Een betere governance van de samenwerking in het Donaugebied.

De aanpassing aan de klimaatverandering en de beperking van het risico op rampen vallen voornamelijk onder prioriteit 2 en worden specifiek behandeld in specifieke doelstelling 2.4 (Bevordering van de aanpassing aan de klimaatverandering en rampenrisicopreventie, veerkracht, rekening houdend met ecosysteemgerichte benaderingen). Bij ondersteunde projecten wordt rekening gehouden met de bestaande mechanismen en oplossingen om synergieën te bereiken en dubbel werk te voorkomen. Transnationale samenwerkingsacties zullen naar verwachting leiden tot een beter voorbereide en veerkrachtigere samenleving, economie en natuur. Wat biodiversiteitskwesties betreft, wordt verwacht dat verdere transnationale acties resultaten zullen opleveren in het kader van specifieke doelstelling 2.7 (Verbetering van de bescherming en het behoud van natuur, biodiversiteit en groene infrastructuur, ook in stedelijke gebieden, en vermindering van alle vormen van verontreiniging). In dit verband wordt in het programma gepleit voor gecoördineerde en geharmoniseerde maatregelen binnen transnationaal relevante ecologische regio’s die zorgen voor veerkracht en aanpassing aan de klimaatverandering om de gevolgen ervan voor de biodiversiteit te verminderen.

In de programmeringsperiode 2014-2020 ging het Interreg-programma voor de Donau in op uitdagingen in verband met klimaatverandering, voornamelijk in de context van transnationaal waterbeheer, overstromingsbeheer en daarmee verband houdend risicobeheer. De aanpassing aan de klimaatverandering en de beperking van het risico op rampen werden uitdrukkelijk in aanmerking genomen in het kader van prioriteit 2, die overeenkomt met de thematische doelstelling van het programma inzake "Milieu en hulpbronnenefficiëntie" (TO6).

2.     Strategieën voor macroregio's

De EU-strategie voor het Donaugebied (EUSDR), die in december 2010 door de Europese Commissie is goedgekeurd en in 2011 door de Europese Raad is bekrachtigd, is een macroregionale strategie die gezamenlijk door de EG, de Donaulanden en belanghebbenden is ontwikkeld om gemeenschappelijke uitdagingen samen aan te pakken. De strategie heeft tot doel synergieën en coördinatie tot stand te brengen tussen bestaande beleidsmaatregelen en initiatieven in het Donaugebied.

Het herziene EU-actieplan (2020) voor de EUSDR heeft drie hoofddoelstellingen: de acties in het vorige actieplan van de regio (2010) te actualiseren en te stroomlijnen; meer strategische richtsnoeren te verstrekken voor de uitvoering van de EUSDR; te zorgen voor een betere verenigbaarheid van het EUSDR-actieplan met andere programma's en financieringsinstrumenten. Het plan bevat een portefeuille van 85 acties voor de 12 prioritaire gebieden die in de EUSDR zijn vastgesteld. De gevolgen van de klimaatverandering en de aanpassing aan de klimaatverandering zijn prominent aanwezig in de milieupijler van de strategie, die bestaat uit prioritair gebied 4 “De waterkwaliteit herstellen en behouden” (PA4), prioritair gebied 5 “Milieurisico’s beheren” (PA5) en prioritair gebied 6 “De biodiversiteit, landschappen en de kwaliteit van lucht en bodem in stand houden” (PA6). Daarvan is PA5 het meest relevant voor adaptatie. Het EUSDR-actieplan moedigt acties aan om: anticiperen op de regionale en lokale gevolgen van klimaatverandering met het oog op rampenrisicovermindering (acties 2, 3, 4, 5, PA5); aanpassing aan de gevolgen van de klimaatverandering voor de waterkwaliteit en -kwantiteit en ondersteuning van slim gebruik van de waterbron (actie 6, PA4); ecologisch herstel van wetlands, met name in de Donaudelta (actie 10, PA6).

Vanwege geografische overlappingen met andere macroregio’s zijn ook de Europese strategie voor het Alpengebied (EUSALP) en de Europese strategie voor de Adriatische en Ionische regio (EUSAIR) tot op zekere hoogte relevant voor transnationale samenwerking op het gebied van aanpassing aan de klimaatverandering in het Donaugebied.

3.     Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

De belangrijkste doelstelling van het Verdrag ter bescherming van de Donau (DRPC) is ervoor te zorgen dat het oppervlaktewater en het grondwater in het Donaubekken op duurzame en billijke wijze worden beheerd en gebruikt. De ondertekenaars van het verdrag zijn overeengekomen samen te werken op het gebied van fundamentele waterbeheerkwesties. Klimaatverandering wordt op indirecte wijze aangepakt door onder meer te streven naar het behoud, de verbetering en het rationele gebruik van oppervlaktewater en grondwater, alsook naar preventieve maatregelen om gevaren als gevolg van ongevallen met overstromingen te beheersen. De Internationale Commissie voor de bescherming van de Donau (ICPDR) is opgericht om de tenuitvoerlegging van het verdrag te coördineren. De ICPDR streeft naar een duurzaam beheer van overstromingsrisico's. De deskundigengroep overstromingsbescherming (KPEG)ondersteunt de uitvoering van het actieprogramma voor duurzame bescherming tegen overstromingen in het Donaubekken. Het ondersteunt ook de activiteiten in verband met de uitvoering van de EU-overstromingsrichtlijn, zoals de ontwikkeling van overstromingsgevaar- en risicokaarten en het overstromingsrisicobeheersplan voor het Donaubekken. In februari 2021 hebben de ministers van de lidstaten, het lid van de Europese Commissie en de hoge ambtenaren die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het Verdrag voor de bescherming van de Donau de Donauverklaring van 2022– Een visie op geïntegreerd waterbeheer in ons gemeenschappelijk bekken, waarmee wordt gewerkt aan een duurzame toekomst in het Donaubekken, bekrachtigd.” Hij is ingenomen met de doelstellingen en kernboodschappen van de ICPDR-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering van 2018 en bevestigt opnieuw de gevolgen van de klimaatverandering (droogte, waterschaarste, extreme hydrologische verschijnselen en andere gevolgen) als een nieuw belangrijk probleem op het gebied van waterbeheer voor het Donaubekken.

Om de coördinatie van grensoverschrijdende waterbeheeractiviteiten – ook in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering en rampenrisicovermindering – in het Donaubekken te verbeteren, hebben de ICPDR en de EUSDR overeenstemming bereikt over een gezamenlijk document over samenwerking en synergie voor de uitvoering van de EUSDR.

Het gebied van het Karpatenverdrag valt voornamelijk onder de transnationale Donauregio. Dit subregionale verdrag werd in 2003 ondertekend door zeven Karpatenstaten (Tsjechië, Hongarije, Polen, Roemenië, Servië, Slowakije en Oekraïne). Het heeft tot doel de levenskwaliteit te verbeteren, de lokale economieën en gemeenschappen te versterken en de natuurlijke waarden en het culturele erfgoed van het Karpatengebied in stand te houden. Tijdens de vijfde vergadering van de Conferentie van de Partijen bij het Verdrag inzake de Karpaten (COP5, 2017) is een wijziging van het Verdrag inzake de Karpaten aangenomen om daarin een nieuw artikel over klimaatverandering (12 bis) op te nemen. Zij verzoekt de partijen beleid te voeren dat gericht is op mitigatie van en aanpassing aan de klimaatverandering in alle sectoren die relevant zijn voor het verdrag. Bijgevolg werd de langetermijnvisie 2030 voor het Karpatengebied vastgesteld “om de gezamenlijke inspanningen te versterken met het oog op een klimaatneutraal pad dat zorgt voor klimaatveerkrachtige en duurzame ontwikkeling in de Karpaten”. Deze visie, die aansluit bij de uitvoering van artikel 12 bis van het Karpatenverdrag, is uitgewerkt in zeven strategische doelstellingen en concrete streefdoelen. De werkgroep klimaatverandering ondersteunt de uitvoering van het verdrag, met bijzondere aandacht voor dit artikel. Het werkt aan de langetermijnvisie 2030 en bevordert actief trajecten voor klimaatbestendige ontwikkeling in relevante sectoren.

Gedetailleerde informatie, met inbegrip van links naar de meest relevante documenten over aanpassing aan de klimaatverandering in de Karpaten, wordt verstrekt door het secretariaat van het Karpatenverdrag op basis van indiening door de werkgroep aanpassing aan de klimaatverandering van het verdrag.

4.     Aanpassingsstrategieën en -plannen

In reactie op de "Donauverklaring" is in december 2012 een strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering van de ICPDR aangenomen en in 2018 geactualiseerd. De ICPDR-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering heeft tot doel richtsnoeren te bieden voor de integratie van aanpassing aan de klimaatverandering in ICPDR-planningsprocessen. Het bevordert multilaterale en grensoverschrijdende samenwerking in het kader van de aanpassing aan de klimaatverandering en dient als referentie voor nationale beleidsmakers en andere ambtenaren. De strategie biedt de kennisbasis en een strategisch kader om de aanpassing aan de klimaatverandering in de watersector te integreren in de uitvoering van de EU-kaderrichtlijn water en de EU-overstromingsrichtlijn. Een uitgebreid en gebruiksvriendelijk instrumentarium van mogelijke aanpassingsmaatregelen stelt gebruikers in staat gedetailleerde informatie te verkrijgen over maatregelen die van belang zijn, door sectoren, typologieën van maatregelen, tijdshorizon en relevantie voor de EU-kaderrichtlijn water en de EU-overstromingsrichtlijn te filteren.

De aanpassing aan de klimaatverandering wordt geïntegreerd in de periodieke actualiseringen van het stroomgebiedbeheerplan voor de Donau (DRBM-plan) en het overstromingsrisicobeheerplan voor de Donau. De uitvoering van beide plannen maakt integraal deel uit van het EUSDR-actieplan.

Voorbeelden van projecten die in de periode 2014-2020 zijn gefinancierd.

In het kader van het Donauprogramma 2014-2020 gefinancierde projecten die, ten minste indirect, de uitdagingen op het gebied van klimaatverandering aanpakken, hebben voornamelijk betrekking op transnationaal waterbeheer, overstromingsbeheer en daarmee verband houdend risicobeheer (bv. JOINTISZA-, DANUBE FLOODPLAIN- en DAREFFORT-projecten). Het DriDanube-project was gericht op droogtebeheer.

Het project JOINTISZA (Versterking van de samenwerking tussen stroomgebiedsbeheersplanning en overstromingsrisicopreventie om de toestand van de wateren van het stroomgebied van de Tisza te verbeteren) (2017-2019) bracht partners uit vijf landen die de wateren van het stroomgebied van de Tisza delen samen om te werken aan de ontwikkeling van een geactualiseerd geïntegreerd beheersplan voor het stroomgebied van de Tisza (ITRBMP) in het kader van de uitvoering van de Europese kaderrichtlijn water. Dankzij twee proefprojecten op het gebied van stedelijk hydrologisch beheer en droogtebeheer konden actoren nieuwe benaderingen ontwikkelen om de gevolgen van de klimaatverandering in bepaalde gebieden van het stroomgebied te analyseren en het hoofd te bieden. De ICPDR Tisza Group en de EUSDR PA4 (Waterkwaliteit) en PA5 (Milieurisico's) coördinatoren waren nauw betrokken bij dergelijke activiteiten. Het secretariaat van het Karpatenverdrag was een geassocieerde strategische partner en trad op als projectadviseur binnen JOINTISZA over kwesties in verband met de aanpassing aan de klimaatverandering.

Het DANUBE FLOODPLAIN-project (Reducing the flood risk through floodplain restoration along the Donube River and zijrivieren, 2018-2020) had tot doel het transnationale waterbeheer en de preventie van overstromingsrisico's te verbeteren en tegelijkertijd de voordelen voor het behoud van de biodiversiteit te maximaliseren. Een van de belangrijkste resultaten van het project was een online cursus over herstel van uiterwaarden. Ik was gericht op jonge en middelbare professionals die werken aan waterbeheer en rampenrisicovermindering, en studenten. Alle projectresultaten werden opgeslagen in het GIS van het Donau-Floodplain-web. Het maakt het mogelijk om actieve, potentiële en voormalige uiterwaarden, hun vraag naar herstel, hun prestaties in geval van piekontlading, ecologische en sociaal-economische kenmerken enz. te visualiseren.

Het DAREFFORT-project (Danube River Basin Enhanced Flood Forecasting Cooperation, 2018-2021) had tot doel een overstromingsprognosesysteem tot stand te brengen op basis van de samenwerking tussen de Donaubekkenlanden. Het project verbeterde de evaluatie van prognoses, een geharmoniseerde gegevensuitwisseling en kennisoverdracht. Via dit project werkten de partners samen aan het verzamelen en verwerken van gegevens over overstromingen en aan een gezamenlijke routekaart voor gemeenschappelijke overstromingsprognoses, met inbegrip van de uitwisseling van prognoseresultaten.

Het project DriDanube (droogterisico in het Donaugebied) (2017-2019) was gericht op het vergroten van de capaciteit van het Donaugebied om droogtegerelateerde risico’s te beheersen. DriDanube projectpartners ontwikkelden een Donau Droogte Strategie. Het doel was de capaciteit van het Donaugebied op te bouwen om gemeenschappelijke tekortkomingen bij het omgaan met droogte te verhelpen, en zo bij te dragen tot de omschakeling van een reactieve naar een proactieve aanpak van droogtebeheer. Het DriDanube-project heeft ook verschillende instrumenten ontwikkeld ter ondersteuning van de uitvoering van proactief droogtebeheer in de Donaulanden. De Drought Watch is een interactief webplatform om droogteomstandigheden te voorspellen en helpt bij het nemen van passende beslissingen. DriDanube ondersteunde de uitvoering van PA5 van de EUSDR inzake milieurisico's en droeg bij aan het programma voor geïntegreerd beheer van droogte - Midden- en Oost-Europa (IDMP CEE). Dit is een regionaal initiatief ter ondersteuning van de ontwikkeling, beoordeling en toepassing van instrumenten en beleidsmaatregelen voor het beheer van droogterisico’s in Zuidoost-Europa met als doel de paraatheid voor droogte te verbeteren en de gevolgen van droogte te verminderen.