Middellandse Zeegebied (Euromed)

Landen van de regio

Het samenwerkingsgebied van het Middellandse-Zeegebied omvat landen van de noordelijke kust van het Middellandse-Zeegebied. De samenwerkingsruimte van het Interreg EURO-MED-programma (2021-2027) omvat het hele gebied van het vorige programma (zuidelijke delen van Portugal, Spanje en Frankrijk, bijna het hele grondgebied van Italië, en de gehele uitbreiding van Slovenië, Kroatië, Griekenland, Malta, Cyprus, Albanië, Bosnië-Herzegovina en Montenegro). Met nog eens twee landen (Bulgarije en de Republiek Noord-Macedonië) bereikt het voor het eerst na twee voorgaande programmeringsperioden ook het kustgebied van de Zwarte Zee. Andere regio's uit Spanje (Extremadura, Castilla-La Mancha en Comunidad de Madrid) zijn ook opgenomen. Als gevolg van de brexit maakt Gibraltar (VK)*, dat aan de twee voorgaande programmeringsperioden heeft deelgenomen, niet langer deel uit van het transnationale programmagebied. Een kaart waarin de oude en de nieuwe grenzen worden vergeleken, is hier te zien.

* Vanaf de inwerkingtreding van het terugtrekkingsakkoord van het Verenigd Koninkrijk op 1 februari 2020 wordt de inhoud uit het Verenigd Koninkrijk niet langer bijgewerkt op deze website.

Beleidskader

1.     Programma voor transnationale samenwerking

Het belangrijkste doel van het Euromediterraan Interreg-programma 2021-2027, dat op 22 juni 2022 door de Europese Commissie is goedgekeurd, is bij te dragen aan de transitie naar een klimaatneutrale en veerkrachtige samenleving: bestrijding van mondiale veranderingen die gevolgen hebben voor de mediterrane hulpbronnen, en tegelijkertijd zorgen voor duurzame groei en het welzijn van de burgers”. Er is gekozen voor een strategische aanpak op basis van vier operationele missies.

• Missie 1: versterking van een innovatieve en duurzame economie
• Missie 2: het beschermen, herstellen en verbeteren van ons milieu en natuurlijk erfgoed
• Missie 3: het bevorderen van groene leefgebieden
• Missie 4: bevordering van duurzaam toerisme

Het programma stelt drie prioriteiten:

• Prioriteit 1: Slimmer mediterraan
• Prioriteit 2: Groenere Middellandse Zee
• Prioriteit 3: Betere mediterrane governance

Klimaatverandering wordt erkend als een van de grootste uitdagingen van de regio. Het wordt met name aangepakt in het kader van prioriteit 2, Groener Middellandse Zeegebied, dat een groenere leefruimte bevordert door het beheer van natuurlijke hulpbronnen te verbeteren en risico’s te voorkomen en te beperken. Acties voor aanpassing aan de klimaatverandering, ondersteund door het programma, zullen naar verwachting bijdragen aan operationele missies 2, 3 en 4.

Synergieën en samenwerking met bestaande transnationale netwerkregelingen, zoals de macroregionale strategieën die relevant zijn voor de regio (EUSAIR, EUSALP), worden bevorderd door het Euromediterraan programma Interreg.  Het programma bevordert dus de coördinatie tussen belanghebbenden en de transnationale uitwisseling van goede praktijken.

Het vorige INTERREG V B MED-programma 2014-2020 had tot doel duurzame groei in het Middellandse Zeegebied te bevorderen door innovatieve concepten en praktijken (technologieën, governance, innovatieve diensten) te bevorderen. Het moedigde ook het duurzame gebruik van natuurlijke en culturele hulpbronnen aan en ondersteunde de sociale integratie door middel van een geïntegreerde en territoriaal gebaseerde samenwerkingsaanpak. De aanpassing aan de klimaatverandering werd min of meer rechtstreeks bestreken door projecten die werden gefinancierd in het kader van prioritaire as 2 (ter bevordering van koolstofarme strategieën en energie-efficiëntie) en prioritaire as 3 (Bescherming en bevordering van de natuurlijke en culturele hulpbronnen van het Middellandse Zeegebied).

2.     Strategieën voor macroregio's

Delen van het Middellandse Zeegebied overlappen met het geografische toepassingsgebied van twee macroregionale strategieën van de EU: de meest relevante voor het Middellandse Zeegebied is EUSAIR voor de Adriatische en Ionische regio; en in mindere mate de EUSALP, die de Franse Alpen, de noordelijke regio’s van Italië en Slovenië omvat.

3.     Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

De INTERREG MED-regio omvat de Europese delen van het gehele Middellandse-Zeegebied die onder het Verdrag van Barcelona en het Middellandse-Zeeactieplan van het UNEP (UNEP-MAP) vallen. Het verdrag is een regionaal samenwerkingsplatform dat activiteiten coördineert die gericht zijn op de bescherming van het mariene milieu door middel van een regionale aanpak. Via het UNEP-MAP streven de partijen bij het Verdrag van Barcelona ernaar de uitdagingen van de bescherming van het mariene en kustmilieu aan te gaan en tegelijkertijd regionale en nationale plannen voor duurzame ontwikkeling te stimuleren.

De mediterrane strategie voor duurzame ontwikkeling (MSSD2016-2025)van het UNEP en het MAP is in 2016 goedgekeurd. Deze strategie biedt een strategisch beleidskader voor het veiligstellen van een duurzame toekomst voor het Middellandse Zeegebied in overeenstemming met de duurzameontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s). De strategie richt zich op horizontale doelstellingen die liggen in het raakvlak tussen milieu en ontwikkeling. “De aanpak van klimaatverandering als een prioritair probleem voor het Middellandse Zeegebied” is een van de doelstellingen van de MSSD 2016-2025. De aanpassing aan de klimaatverandering is opgenomen in een groot aantal acties die deel uitmaken van de vier strategische richtingen in verband met deze doelstelling. MedECC (Mediterrane deskundigen inzake klimaatverandering en milieuverandering) is een vlaggenschipinitiatief dat in het kader van de MSSD is ontwikkeld. Het is een open en onafhankelijk internationaal netwerk van wetenschappelijke deskundigen dat beleidsmakers en het publiek ondersteunt op basis van actuele, degelijke wetenschappelijke informatie. Het doel van MedECC is om de kloof tussen wetenschappers en beleidsmakers te overbruggen. Het heeft ook tot doel bij te dragen tot de verbetering van het beleid op alle niveaus door de besluitvorming te ondersteunen met nauwkeurige en toegankelijke informatie over de huidige en toekomstige gevolgen van klimaatverandering en milieuverandering in het Middellandse Zeegebied. Het netwerk heeft het eerste beoordelingsverslag over het Middellandse Zeegebied (MAR1) over klimaatverandering en milieuverandering in het Middellandse Zeegebied opgesteld, waarin de huidige situatie en de risico’s voor de toekomst worden geanalyseerd.

Geïntegreerd kustbeheer (ICM) is een erkend instrument om het hoofd te bieden aan de huidige en langetermijnuitdagingen aan de kust, met inbegrip van de klimaatverandering en de gevolgen daarvan. Het Protocol inzake geïntegreerd beheer van kustgebieden (ICZM-protocol) bij het Verdrag van Barcelona is in 2008 ontwikkeld, in 2010 door de Europese Raad geratificeerd en in 2011 in werking getreden. Het voorziet in een gemeenschappelijk kader voor de verdragsluitende partijen om ICZM te bevorderen en uit te voeren. In 2019 hebben de verdragsluitende partijen het gemeenschappelijk regionaal kader voor ICZM (CRF) vastgesteld. Een van de doelstellingen van het CRF is “het aanpakken van natuurrampen en de gevolgen van natuurrampen, met name kusterosie en klimaatverandering”.

Het regionale activiteitencentrum van het UNEP/MAP van het programma voor prioritaire acties (PAP/RAC) verleent steun voor de uitvoering van het ICZM-protocol voor het Middellandse Zeegebied en de MSSD. Er wordt ook rekening gehouden met de aanpassing aan de klimaatverandering. Het ICZM Platform is een interactieve online ruimte. Het is opgezet als een multidisciplinaire “bank” van informatie, documentatie en goede praktijken met betrekking tot GBKG in het Middellandse Zeegebied (en elders), alsook als een plaats voor netwerkvorming en uitwisseling. Het biedt onderdak aan de MRO-werkruimte die de planners van de regio’s ondersteunt bij de ontwikkeling van maritieme ruimtelijke planning, waarbij ook rekening wordt gehouden met de uitdagingen op het gebied van klimaatverandering (instrumentvoor klimaatactieplanning).

Transnationale samenwerking op het gebied van aanpassing aan de klimaatverandering in de regio wordt ook bevorderd door middel van de volgende initiatieven:

De Unie voor het Middellandse Zeegebied (UMZ) is een multilateraal partnerschap dat in 2008 is opgericht. Het bestaat uit alle mediterrane landen van de Europese Unie en 15 andere mediterrane partnerlanden. De Unie voor het Middellandse Zeegebied wil fungeren als een uniek platform om regionale dialoog en samenwerking en concrete projecten en initiatieven op het gebied van energie en klimaatactie te vergemakkelijken en te bevorderen. In 2014 heeft de Unie voor het Middellandse Zeegebied een deskundigengroep inzake klimaatverandering opgericht om de uitwisseling van informatie en beste praktijken in het hele Middellandse Zeegebied te bevorderen en de ontwikkeling van concrete projecten en initiatieven te bevorderen.

Bij het Maritiem Initiatief WESTMED zijn tien landen uit het noordelijk en zuidelijk deel van het westelijke Middellandse Zeegebied betrokken (Algerije, Frankrijk, Italië, Libië, Malta, Mauritanië, Marokko, Portugal, Spanje en Tunesië). Het initiatief, dat door de Europese Commissie is goedgekeurd en door de Raad van de EU is bekrachtigd, stelt drie hoofddoelstellingen vast: 1) een veiligere en veiligere maritieme ruimte; 2) een slimme en veerkrachtige blauwe economie; 3) beter beheer van de zee. De aanpassing aan de klimaatverandering wordt genoemd in de tweede doelstelling. Het verwijst naar de ontwikkeling van op maat gemaakte oplossingen en nieuwe technologieën om hernieuwbare mariene energie te benutten, om de klimaatverandering te beperken en zich eraan aan te passen, en om energie-efficiëntie en aanpassing aan de klimaatverandering in kuststeden te bevorderen. In 2018 bereikten de ondertekenaars van het initiatief overeenstemming over een routekaart voor de ontwikkeling van een duurzame blauwe economie in het deelgebied van het westelijke Middellandse Zeegebied. Deze routekaart moet ervoor zorgen dat de diensten van het mediterrane ecosysteem in stand worden gehouden. In het kader van de routekaartprioriteit “Biodiversiteit en instandhouding en herstel van mariene habitats” zijn de lidstaten van het initiatief overeengekomen maatregelen te nemen om kusterosie en habitatdegradatie tegen te gaan. Deze acties hebben tot doel de “goede ecologische toestand” van het mariene milieu in het Middellandse Zeegebied te bereiken en de weerbaarheid van kustgebieden tegen klimaatverandering te verbeteren. Het Handvest van Bologna is een beleidsinitiatief ter versterking van de rol van regionale kustadministraties in het kader van Europees beleid en Europese initiatieven op mediterrane schaal met betrekking tot: kustbescherming, geïntegreerd beheer en aanpassing aan de klimaatverandering. Het handvest bevordert ook een initiatief voor macroprojecten dat nader is uitgewerkt in het gezamenlijk actieplan.

Het Centrum voor Mediterrane Integratie (CMI)is een multipartnerinitiatief dat landen uit het noorden en zuiden van de regio met elkaar verbindt. Ontwikkelingsagentschappen, regeringen, lokale overheden en het maatschappelijk middenveld uit het hele Middellandse Zeegebied komen bijeen om ideeën uit te wisselen, overheidsbeleid te bespreken en regionale oplossingen te vinden om regionale uitdagingen in het Middellandse Zeegebied aan te pakken. In het kader van de tweede thematische pijler voor de periode 2019-2021 (veerkracht: mitigatie van en aanpassing aan externe schokken, voornamelijk klimaatverandering en reactie op de gevolgen van conflicten), lanceerde het CMI het “Territorial Resilience to Climate Change Active Programme” met een multiruimtelijke en multisectorale aanpak

4.     Aanpassingsstrategieën en -plannen

in het kader van de transnationale samenwerking INTERREG of andere vormen van samenwerking zijn voor het Middellandse Zeegebied geen aanpassingsstrategieën en -plannen ontwikkeld. In 2016 heeft de 19e vergadering van de verdragsluitende partijen (COP19) bij het Verdrag van Barcelona echter het “Regionaalkader voor aanpassing aan de klimaatverandering voor de mariene en kustgebieden van de Middellandse Zee”goedgekeurd. Het document is gericht op de ontwikkeling van een gemeenschappelijke regionale strategische aanpak om de klimaatveerkracht en het aanpassingsvermogen te vergroten.

Voorbeelden van projecten die in de periode 2014-2020 zijn gefinancierd.

Hieronder worden voorbeelden gegeven van door het MED-programma 2014-2020 gefinancierde projecten.

Uitgaande van de overweging dat beschermde mariene gebieden een belangrijke rol kunnen spelen bij de mitigatie van en de aanpassing aan de klimaatverandering, hebben twee projecten steun verleend aan mediterrane beschermde mariene gebieden om zich aan te passen aan en de huidige gevolgen van de klimaatverandering in de Middellandse Zee te verzachten:   MPA-ADAPT (Begeleiding van mediterrane MPA’s door het tijdperk van de klimaatverandering: adaptatie aan de opbouw van veerkracht, 2016-2019) en de volgende MPA-ENGAGE (Engaging Mediterranean key actors in Ecosystem Approach to manage Marine Protected Areas to face Climate change, 2019-2022) De MPA Engage- en MPA-ADAPT-projecten ontwikkelden monitoringprotocollen en moedigden het gebruik ervan in elke mediterrane MPA aan. Via deze twee projecten werden voor het eerst plannen voor aanpassing aan de klimaatverandering ontwikkeld in geselecteerde beschermde mariene gebieden in het Middellandse Zeegebied.

Het POSBEMED-project (2016-2018) erkende de rol van Posidonia Oceanica-residuen (verdorde bladeren, vezels en wortelstokken die regelmatig stranden en stranden) bij het vergroten van de algehele veerkracht van de kust tegen natuurlijke en klimaatveranderingseffecten. Het project boekte een belangrijke vooruitgang in de richting van een duurzamere aanpak voor het beheer van Posidonia beach-dune-systemen. Het uiteindelijke resultaat was een alomvattende strategie voor het Middellandse Zeegebied “Governance and management of Posidonia beach-dune systems”, gericht op alle relevante belanghebbenden voor besluitvormingsprocessen in het kustmilieu van Posidonia.

Kennis en praktijken met betrekking tot de effectbeoordeling van en de aanpassing aan de klimaatverandering in het Middellandse Zeegebied (en met name ten aanzien van niet-EU-landen) worden ook bevorderd door het UNEP-MAP. Ze omvatten verschillende projecten binnen het door de GEF gefinancierde MedProgramme en verschillende aanpassingsactiviteiten, uitgevoerd door de verschillende regionale UNEP/MAP-activiteitencentra. Een goed voorbeeld van UNEP-MAP-activiteiten op het gebied van kenniscreatie en -deling is het project ClimVar & ICZM (Integration of climatic variability and change into national strategies to implementation the ICZM Protocol in the Mediterranean) (2012-2015).

Andere projecten werden gefinancierd in het kader van het BalkanMed-programma 2014-2020. Het bestreek een groot geografisch gebied dat deels wordt omarmd door de transnationale mediterrane regio 2021-2027. Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven.

Bij BeRTISS  (BalkanMed real time severe weather service) (2017-2019) waren partners uit drie landen (Griekenland, Cyprus en Bulgarije) betrokken. Het was gericht op de ontwikkeling van een proefdienst voor transnationale zware weersomstandigheden om de veiligheid, de levenskwaliteit en de milieubescherming in de Balkan-mediterrane regio te verbeteren. Vroegtijdige waarschuwing staat ook centraal in het DISARM-project (Drought and fire ObServatory and eArly waRning systeM) (2017-2019), waarbij partners uit dezelfde landen betrokken waren. Het draagt bij aan BeRTISS, maar richtte zich op verschillende klimaatgerelateerde gevolgen (droogte en bosbranden).

Wildfire-evenementen worden erkend als een van de meest relevante risico's in de regio. Hun vroegtijdige opsporing staat ook centraal in het project SFEDA (Forest Monitoring System for Early Fire Detection and Assessment in the Balkan-Med area) (2017-2019).

Partners die representatief zijn voor alle vier de Balkan-mediterrane kustlanden (Griekenland, Cyprus, Albanië en de Republiek Noord-Macedonië) hebben bijgedragen aan het project HERMES (A Harmonised fRamework to Mitigate coastal EroSion promoting ICZM protocol implementation) (2017-2019). HERMES heeft, door gebruik te maken van eerdere projecten, een gemeenschappelijk kader ontwikkeld voor de beperking van kusterosie en het herstel van stranden. Dit werd bereikt door de uitvoering van een samenhangend geheel van studies, het delen van reeds ontwikkelde technische instrumenten en het ontwerpen van gezamenlijke beleidsinstrumenten.