Alpenruimte

Landen van de regio

Het samenwerkingsgebied van het Alpine Space-programma bestrijkt de Alpen en de omliggende laaglanden en verbindt zeer verschillende regio's, waaronder het hele gebied van Zwitserland, Oostenrijk, Liechtenstein en Slovenië, westelijke delen van Frankrijk, zuidelijke delen van Duitsland en noordelijke regio's van Italië. Het samenwerkingsgebied van het Interreg-programma 2021-2027 omvat het hele gebied van het Interreg-programma 2014-2020 met nog eens zeven regio’s uit Duitsland. Een kaart waarin de oude en de nieuwe grenzen worden vergeleken, is hier te zien.

Beleidskader

1.     Programma voor transnationale samenwerking

Het Interreg-ruimtevaartprogramma 2021-2027 (zoals goedgekeurd door de Europese Commissie op 5 mei 2022) heeft tot doel de integratie van duurzame economische ontwikkeling, maatschappelijk welzijn en het behoud van het buitengewone karakter ervan te bevorderen. Het ondersteunt grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten en faciliteert gezamenlijke transnationale oplossingen.

Het programma stelt vier prioriteiten vast:

• Prioriteit 1: Klimaatbestendig en groen Alpengebied
• Prioriteit 2 Koolstofneutraal en hulpbronnengevoelig Alpengebied
• Prioriteit 3 Innovatie en digitalisering ter ondersteuning van een groen Alpengebied
• Prioriteit 4 Samen beheerd en ontwikkeld Alpengebied

Klimaatverandering wordt herhaaldelijk geïdentificeerd als een belangrijke drijvende kracht en een specifieke uitdaging voor de Alpen. Aanpassing aan de klimaatverandering is het doel van prioriteit 1, binnen de specifieke doelstelling: “Bevordering van de aanpassing aan de klimaatverandering en rampenrisicopreventie, en veerkracht, rekening houdend met op ecosystemen gebaseerde benaderingen”. Het programma ondersteunt de bevordering van maatregelen voor aanpassing aan de klimaatverandering die gericht zijn op de onderlinge relaties tussen de natuurlijke, economische en maatschappelijke systemen in het Alpengebied. Het programma bevordert in detail: (1) oplossingen en proefprojecten voor paraatheid en aanpassing, (2) oplossingen en proefprojecten om de kloof tussen klimaatonderzoek en praktische uitvoering te overbruggen, (3) initiatieven voor kennisoverdracht, en (4) methoden en instrumenten om de specifieke gevolgen van klimaatverandering te meten en te monitoren. Het programma ondersteunt ook acties voor risicopreventie en rampenbestendigheid die sterk verband houden met klimaatverandering.

De samenhang tussen dit programma en de doelstellingen van de EUSALP-strategie wordt versterkt om de weg naar een koolstofneutraal en klimaatbestendig gebied te ondersteunen. In het kader van prioriteit 4 heeft het programma tot doel “de institutionele capaciteit van overheidsinstanties en belanghebbenden voor de uitvoering van macroregionale strategieën, zeebekkenstrategieën en andere territoriale strategieën te vergroten”. In dit verband ondersteunt het programma de ontwikkeling en uitvoering van “oplossingen om de samenwerkings- en organisatieprocessen binnen de EUSALP-governancestructuur te verbeteren”.

Voor de periode 2014-2020 (INTERREG V B) werd klimaatverandering weliswaar aangemerkt als een belangrijke drijvende kracht en een specifieke uitdaging voor de Alpen, maar werd het niet gedekt door specifieke doelstellingen, maar als een horizontaal thema en als een kwestie die in elk project moet worden geïntegreerd. De aanpassing aan de klimaatverandering als horizontale kwestie werd uitdrukkelijk genoemd in prioriteit 3 “Liveable Alpine Space”, die gericht is op het verbeteren van de milieubescherming en het efficiënt gebruik van hulpbronnen. Het programma 2014-2020 ondersteunde ook het proces van de EU-strategie voor het Alpengebied, met inbegrip van actiegroep 8 inzake risicobeheer en aanpassing aan de klimaatverandering. Het verstrekte financiering voor zijn bestuursstructuur via het AlpGov-project en door regelmatige projectaanvragen te vereisen om prioriteiten aan te pakken en activiteiten van thematische EUSALP-werkorganen te ondersteunen.

2.     Strategieën voor macroregio's

De EU-strategie voor het Alpengebied (EUSALP) is gebaseerd op een gezamenlijk initiatief van de Alpenstaten en -regio's om de onderlinge samenwerking te versterken en gemeenschappelijke uitdagingen doeltreffender aan te pakken. Het gaat om zeven landen (Oostenrijk, Frankrijk, Italië, Duitsland, Slovenië, Liechtenstein en Zwitserland) en 48 regio's. Het beslaat een iets groter gebied dan de ASP. EUSALP is gericht op het aanpakken van Alpenspecifieke uitdagingen, zoals het evenwicht tussen ontwikkeling en milieubescherming, de versterking van het concurrentievermogen en de vermindering van territoriale verschillen.

Aanpassing is een van de twee kernthema's binnen Actiegroep 8 (Actiegroep Risicogovernance). De gemeenschappelijke doelstelling van het huidige werkplan voor de middellange termijn (tot medio 2019) is het in kaart brengen, analyseren en verbeteren van governancemechanismen op het gebied van het beheer van natuurrampen en de aanpassing aan de klimaatverandering, met inbegrip van een grotere samenhang tussen beide beleidsterreinen. De geplande outputs zijn studies, voorbeelden van goede praktijken en beleidsverbeteringsopties op het gebied van risicogovernance, adaptatiegovernance en mainstreaming van klimaatadaptatie en rampenrisicovermindering. Deze outputs zijn erop gericht de weg te effenen voor doeltreffendere en beter op elkaar afgestemde governancebenaderingen in de alpiene macroregio. Een ander doel van de actiegroep is het opzetten, bevorderen en onderhouden van het transnationale onlineportaal CAPA – Climate Adaptation Platform for the Alps. In de periode 2016-2019 en 2020-2022 is CAPA gefinancierd uit het Interreg-project Alpenruimte AlpGov 1 en AlpGov 2 (Uitvoeringvan de alpiene governancemechanismen van de EU-strategie voor het Alpengebied).

Het EUSALP-actieplan moedigt onder meer de ontwikkeling aan van een strategie voor aanpassing aan het Alpengebied en een actieplan op basis van een alomvattende kwetsbaarheidsbeoordeling en in overeenstemming met de bestaande nationale aanpassingsstrategieën. De gevolgen van de klimaatverandering en de aanpassing aan de klimaatverandering houden ook verband met de thema’s ecologische connectiviteit en natuurlijke hulpbronnen, met inbegrip van water- en bodembeheer. Sectoroverschrijdende kwesties in verband met aanpassing (bv. groene infrastructuur, droogte, beheer van de vraag naar en het aanbod van water) worden tot op zekere hoogte aangepakt door de activiteiten van de desbetreffende actiegroepen.

Sommige gebieden van het Alpengebied overlappen met andere macroregio's die over relevante informatie in hun strategieën kunnen beschikken. Dit zijn de macroregio Donau en de Adriatisch-Ionische macroregio.

3.     Internationale verdragen en andere samenwerkingsinitiatieven

De Alpenovereenkomst, die in 1991 is aangenomen, is een internationaal verdrag tussen de Alpenlanden (Oostenrijk, Frankrijk, Duitsland, Italië, Liechtenstein, Monaco, Slovenië en Zwitserland) en de EU voor de duurzame ontwikkeling en bescherming van de Alpen. Het uiteindelijke doel van de Alpenovereenkomst is de ontwikkeling van het gemeenschappelijk erfgoed van de Alpen en het behoud ervan voor toekomstige generaties door middel van transnationale samenwerking tussen nationale, regionale en lokale autoriteiten.

In het kader van de Alpenovereenkomst wordt in de verklaring van 2019 “Klimaatneutrale en klimaatveerkrachtige Alpen 2050” (Verklaringvan Innsbruck)opnieuw de doelstelling bevestigd om te werken aan klimaatneutraliteit en klimaatveerkracht van de Alpen tot 2050 in overeenstemming met Europese en internationale bepalingen. Bovendien is het nemen van maatregelen tegen klimaatverandering een van de zes prioriteiten van het meerjarig werkprogramma 2017-2022. De overeenkomstsluitende partijen, waarnemers en de thematische werkorganen van het verdrag werken regelmatig aan sectoroverschrijdende aspecten van aanpassing. Zij hebben een reeks specifieke resultaten op transnationaal niveau opgeleverd, waaronder verklaringen en richtsnoeren, workshops en experimenten, die vaak bijdragen tot de uitvoering van de in het klimaatactieplan vastgestelde acties. De Alpine Climate Board (ACB) is in 2016 opgericht in het kader van het verdrag en heeft het Alpine Climate Target System 2050 en het Climate Action Plan 2.0 ontwikkeld. Dit plan heeft als algemene doelstelling de Alpen om te vormen tot een klimaatneutrale en klimaatbestendige regio (zie hieronder het deel over aanpassingsstrategieën en -plannen).

De overeenkomst beschikt over een goed opgezet transnationaal waarnemersnetwerk dat bestaat uit een groot aantal relevante gouvernementele en niet-gouvernementele overkoepelende organisaties die actief zijn op de werkterreinen van de Alpenovereenkomst,^{met inbegrip} van de aanpassing aan de klimaatverandering.

De Alpenovereenkomst en de organen van de EUSALP dragen bij tot transnationale kenniscreatie en -overdracht op het gebied van aanpassing. Belangrijke voorbeelden van de resultaten van de werkzaamheden van de Alpenovereenkomst zijn de Alpenstrategievoor aanpassing aan de klimaatverandering op het gebied van natuurrampen (2013),derichtsnoeren voor aanpassing aan de klimaatverandering op lokaal niveau in de Alpen (2014), eensamenvattend verslag over de inventarisatie als basis voor de vaststelling van de activiteiten van de Alpenklimaatraad (2017,bijgewerkt in 2019), en het verslag over droogtein het Alpengebied. Ervaringen, benaderingen en gemeenschappelijke uitdagingen” (2018) en het zevende verslag over de toestand van de Alpen: Governance van natuurlijke gevarenrisico’s (2019).

4.      Aanpassingsstrategieën en -plannen

Het Alpine Climate Target System 2050 is uitgewerkt door de Alpine Climate Board (ACB) en goedgekeurd door de XV Alpine Conference in 2019. Er worden concrete doelstellingen vastgesteld voor tien verschillende activiteitensectoren van de Alpenovereenkomst en voor twee transversale/horizontale actiegebieden. Het versterkt de toegevoegde waarde van alpine-brede samenwerking op het gebied van mitigatie van en aanpassing aan klimaatverandering, door middel van een geïntegreerde aanpak. In dit kader heeft de ACB het (aanvankelijk in 2009 ontwikkelde) klimaatactieplan geactualiseerd, dat zowel betrekking heeft op aanpassing als op mitigatie. In het nieuwe klimaatactieplan 2.0 wordt prioriteit gegeven aan specifieke maatregelen voor de uitvoering van het alpiene klimaatdoelstellingssysteem 2050, met de nadruk op de middellangetermijnhorizon (vijf tot tien jaar). Zij stelt gedetailleerde uitvoeringstrajecten voor tien sectoren voor, die samen met belanghebbenden en met de thematische werkorganen van de Alpenovereenkomst worden ontwikkeld. De ACB houdt toezicht op de algemene uitvoering van de trajecten en communiceert regelmatig over de resultaten. Er is een communautair platform (het Alpenklimaat 2050)opgericht dat zorgt voor het verband tussen de uitvoering en de doelstellingen van het klimaatdoelstellingssysteem 2050.

Voorbeelden van in de periode 2014-2020 gefinancierde projecten

Het AlpGov2-project (2020-2022), dat wordt gefinancierd door Interreg ALPS, versterkt de bestuursstructuren en -mechanismen van EUSALP, rekening houdend met alle onderwerpen van het actieplan, als vervolg op de vorige AlpGov 1.

GoApply (Multidimensional governance of climate adaptation in policy-making and practice, 2016-2019) is rechtstreeks geëvolueerd uit het transnationale netwerk van beleidsmakers, geïnitieerd door C3-Alps (2007-2013). GoApply speelt in op uitdagingen, belemmeringen en lacunes in verband met multilevel governance waarmee alle Alpenlanden momenteel worden geconfronteerd bij hun inspanningen om hun nationale aanpassingsstrategieën in de praktijk te brengen. Het project had tot doel de capaciteit voor het bestuur en de uitvoering van klimaatadaptatie op verschillende niveaus en in verschillende sectoren te versterken. De resultaten worden gepresenteerd in landenrapporten (Oostenrijk, Duitsland, Italië, Zwitserland) en gebundeld in een transnationaal samenvattend rapport. Het verslag biedt een kennisbasis voor een betere multilevel adaptatiegovernance in de Alpen en een portfolio van succesfactoren, belemmeringen, geleerde lessen, voorbeelden van goede praktijken en verbeteringsopties.

ALPTREES (Duurzaam gebruik en beheer van niet-inheemse bomen in het Alpengebied, 2019-2022) helpt het duurzame gebruik van natuurlijke hulpbronnen te versterken door de huidige en potentiële verspreiding van niet-inheemse bomen in klimaatscenario’s te voorspellen. Het project zal naar verwachting technische richtsnoeren opleveren voor besluitvormingsinstrumenten voor aanpassing aan de klimaatverandering en planning om de toekomst van groene infrastructuur, biodiversiteitsfuncties en ecosysteemdiensten in het hele EUSALP-gebied te waarborgen.

De Alpenruimte kan ook steunen op een ruime ervaring met transnationale samenwerkingsprojecten op het gebied van aanpassing aan de klimaatverandering die in de vorige Interreg-programmeringsperiode 2007-2013 zijn gefinancierd, zoals in het geval van CLISP-, AdaptAlp- of C3-Alps-projecten.