Δημιουργία συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης

Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης αποτελούν βασικά στοιχεία της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και της μείωσης του κινδύνου καταστροφών και αποσκοπούν στην αποφυγή ή τη μείωση των ζημιών που προκαλούνται από τους κινδύνους. Για να είναι αποτελεσματικά, τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης πρέπει να εμπλέκουν ενεργά τους ανθρώπους και τις κοινότητες που διατρέχουν κίνδυνο από μια σειρά κινδύνων, να διευκολύνουν την εκπαίδευση του κοινού και την ευαισθητοποίηση σχετικά με τους κινδύνους, να διαδίδουν αποτελεσματικά τα μηνύματα και τις προειδοποιήσεις και να διασφαλίζουν ότι υπάρχει συνεχής κατάσταση ετοιμότητας και ότι είναι δυνατή η έγκαιρη δράση. Η σημασία ενός αποτελεσματικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης έγκειται στην αναγνώριση των οφελών του από τους ντόπιους.

Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για τους κλιματικούς κινδύνους πρέπει να βασίζονται σε αξιόπιστη επιστημονική και τεχνική βάση και να επικεντρώνονται σε άτομα ή τομείς που εκτίθενται κυρίως σε κινδύνους. Αυτό συνεπάγεται την υιοθέτηση μιας συστημικής προσέγγισης που θα ενσωματώνει όλους τους σχετικούς παράγοντες κινδύνου, είτε προκύπτουν από τους κλιματικούς κινδύνους είτε από κοινωνικά τρωτά σημεία, καθώς και από βραχυπρόθεσμες ή μακροπρόθεσμες διαδικασίες. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης περιλαμβάνουν την ανίχνευση, την ανάλυση, την πρόβλεψη και, στη συνέχεια, τη διάδοση προειδοποιήσεων, ακολουθούμενη από τη λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή της απόκρισης. Τέτοια συστήματα υπάρχουν, σε πολλά μέρη του κόσμου, για να παρακολουθούν, να προβλέπουν και να προειδοποιούν τους ανθρώπους για π.χ. τροπικούς κυκλώνες, πλημμύρες, καταιγίδες, τσουνάμι, χιονοστιβάδες, ανεμοστρόβιλους, ισχυρές καταιγίδες, ηφαιστειακές εκρήξεις, ακραία ζέστη και κρύο, δασικές πυρκαγιές, ξηρασία κ.λπ. Για να είναι αποτελεσματικό και πλήρες, ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης πρέπει να περιλαμβάνει τέσσερα αλληλεπιδρώντα στοιχεία: I) γνώση κινδύνων, ii) υπηρεσίες παρακολούθησης και προειδοποίησης, iii) διάδοση και επικοινωνία και iv) ικανότητα αντίδρασης.

Στην Ευρώπη υπάρχει σημαντική εμπειρία με συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, ιδίως όσον αφορά τον κίνδυνο πλημμύρας και αιφνίδιας πλημμύρας, τις καταιγίδες, τις δασικές πυρκαγιές, τους καύσωνες και τις ξηρασίες. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης σχετίζονται άμεσα με διάφορους τομείς που επηρεάζονται πρωτίστως από κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα, όπως η υγεία, η μείωση του κινδύνου καταστροφών, η γεωργία, η δασοκομία, τα κτίρια, οι παράκτιες και αστικές περιοχές. Άλλοι μπορούν να επωφεληθούν έμμεσα από συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, όπως ο τομέας των μεταφορών, εάν οι δρόμοι ή οι σιδηροδρομικές γραμμές κλείσουν εκ των προτέρων πριν επηρεαστούν αρνητικά οι άνθρωποι, ή από τον τουρισμό, όταν διασφαλίζεται ότι οι τουριστικές ομάδες προειδοποιούνται να έχουν πρόσβαση σε μια συγκεκριμένη περιοχή ή να αποφεύγουν υπαίθριες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών περιόδων.

Ορισμένα ΣΕΠ παρέχουν υπηρεσίες και προϊόντα για κάτι περισσότερο από έναν συγκεκριμένο κίνδυνο που σχετίζεται με το κλίμα. ΤοMeteoalarm είναι μια κοινή προσπάθεια του EUMETNET (Δίκτυο Ευρωπαϊκών Μετεωρολογικών Υπηρεσιών) που παρέχει προειδοποιήσεις στην Ευρώπη για ακραία καιρικά φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένων των έντονων βροχοπτώσεων με κίνδυνο πλημμυρών, καταιγίδων, θυελλωδών ανέμων, καύσωνα, δασικών πυρκαγιών, ομίχλης, χιονιού ή ακραίου κρύου με χιονοθύελλες, χιονοστιβάδες ή σοβαρές παράκτιες παλίρροιες. Η υπηρεσία Copernicus για την κλιματική αλλαγή (C3S) παρέχει αξιόπιστα δεδομένα για το κλίμα υψηλής ποιότητας και εξατομικευμένες πληροφορίες για κοινωνικοοικονομικούς τομείς σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι οποίοι είναι σίγουρα σημαντικοί για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Επίσης, ο Κόμβος Δεδομένων Κινδύνου του Κέντρου Γνώσεων για τη Διαχείριση Κινδύνων Καταστροφών (DRMKC) που διαχειρίζεται η ΓΔ ΚΚΕρ παρέχει επιμελημένα δεδομένα κινδύνου σε επίπεδο ΕΕ μέσω συνόλων δεδομένων φιλοξενίας και μέσω σύνδεσης με εθνικές πλατφόρμες.

Άλλα ΣΕΠ επικεντρώνονται σε συγκεκριμένους κινδύνους και/ή τομείς που σχετίζονται με το κλίμα, συμπεριλαμβανομένων των πανευρωπαϊκών παραδειγμάτων που αναφέρονται στο ακόλουθο κείμενο. Εκτός από αυτές τις πρωτοβουλίες μεγάλης κλίμακας, το ΣΕΠ έχει σχεδιαστεί και εφαρμοστεί και σε χαμηλότερα επίπεδα (εθνικό, υποεθνικό και τοπικό), π.χ. σε: I) Αυστρία, όπου έχει αναπτυχθεί ΣΕΠ για τις σιδηροδρομικές μεταφορές ii) η Βόρεια Μακεδονία εστιάζεται στους καύσωνες και αποτελεί μέρος των δράσεων για την εφαρμογή του εθνικού σχεδίου δράσης για την επούλωση της θερμότητας· III) Tatabanya (Ουγγαρία), για την παροχή συναγερμού σχετικά με τους καύσωνες στις πόλεις και τις δασικές πυρκαγιές· IV) περιφέρεια Emilia Romagna (Ιταλία), όπου αναπτύχθηκε μια περιφερειακή δικτυακή πύλη για την επαγρύπνηση για τον καιρό, παράλληλα με την ανάπτυξη και τη βελτίωση των τεχνολογιών υδρομετεωρολογικής παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο και ενός ευρέως διαδεδομένου προγράμματος επικοινωνίας για τον κίνδυνο, και v) Sogn og Fjordane (Νορβηγία) που ασχολείται με πολυκινδύνους (αυστραλιάδες, κατολισθήσεις, καταιγίδες και πλημμύρες).

Καύσωνες και ακραία θερμότητα

Η Ευρώπη έχει βιώσει αρκετούς ακραίους καλοκαιρινούς καύσωνες από το 2000 (βλ. τον δείκτη «Παγκόσμια και ευρωπαϊκή θερμοκρασία» του ΕΟΠ), οι οποίοι έχουν οδηγήσει σε υψηλή θνησιμότητα και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Τα κύματα καύσωνα προβλέπεται να γίνουν συχνότερα και να διαρκέσουν περισσότερο σε ολόκληρη την Ευρώπη κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα και βάσει όλων των σεναρίων RCP. Σύμφωνα με ένα σενάριο υψηλών εκπομπών (RCP8.5), πολύ ακραία κύματα καύσωνα (πολύ ισχυρότερα από τα κύματα καύσωνα του 2003 ή του 2010) προβλέπεται να σημειώνονται τόσο συχνά όσο και κάθε 2 έτη κατά το δεύτερο μισό του^21ου αιώνα. Οι επιπτώσεις θα είναι ιδιαίτερα έντονες στη νότια Ευρώπη. Ως απάντηση σε αυτόν τον κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, καθώς και για διάφορους τομείς που σχετίζονται με την οικονομία, πολλές χώρες έχουν εισαγάγει συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης που σχετίζονται με τη θερμότητα ως επιλογή προσαρμογής. Σε ευρωπαϊκή κλίμακα, το EuroHEAT λειτουργεί ως εργαλείο υποστήριξης αποφάσεων για τις κλιματικές πληροφορίες για τη θερμότητα και συνοδεύεται από έγγραφο καθοδήγησης.

Ξηρασία

Η σοβαρότητα και η συχνότητα των ξηρασιών φαίνεται να έχουν αυξηθεί σε τμήματα της Ευρώπης (βλ. τον δείκτη «Μετεωρολογικές και υδρολογικές ξηρασίες» του ΕΟΠ), ιδίως στις νότιες και νοτιοανατολικές περιοχές. Οι ξηρασίες προβλέπεται να αυξηθούν σε συχνότητα, διάρκεια και σοβαρότητα στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου. Σύμφωνα με την IPCC AR5, η ισχυρότερη αύξηση προβλέπεται για τη νότια Ευρώπη, όπου ο ανταγωνισμός μεταξύ διαφορετικών χρηστών νερού, όπως η γεωργία, η βιομηχανία, ο τουρισμός και τα νοικοκυριά, είναι πιθανό να αυξηθεί. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ξηρασίας (EDO) περιέχει πληροφορίες σχετικές με την ξηρασία από διάφορες πηγές δεδομένων. Διάφορα εργαλεία επιτρέπουν την προβολή και την ανάλυση πληροφοριών σχετικά με την ξηρασία, ενώ η υπηρεσία «Drought News» παρέχει μια επισκόπηση της κατάστασης σε περίπτωση επικείμενων ξηρασιών.

Πλημμύρα

Ο αριθμός των πολύ σοβαρών πλημμυρών στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά την περίοδο 1980-2010, αλλά με μεγάλη διαχρονική μεταβλητότητα λόγω διαφορετικών αιτίων: καλύτερη υποβολή εκθέσεων, αλλαγές στη χρήση γης και αυξημένες έντονες βροχοπτώσεις σε περιοχές της Ευρώπης. Η κλιματική αλλαγή προβλέπεται να εντείνει τον υδρολογικό κύκλο και να αυξήσει την εμφάνιση και τη συχνότητα των πλημμυρικών φαινομένων σε μεγάλα τμήματα της Ευρώπης. Οι πλημμύρες και οι αστραπιαίες πλημμύρες, οι οποίες προκαλούνται από έντονες τοπικές βροχοπτώσεις, είναι πιθανό να γίνουν συχνότερες σε ολόκληρη την Ευρώπη (βλ. δείκτη«Ποταμοπλημμύρες» του ΕΟΠ). Οι παράκτιες καταιγίδες και οι πλημμύρες είναι τα πιο συχνά και δαπανηρά ακραία καιρικά φαινόμενα που συμβαίνουν στην Ευρώπη, αντιπροσωπεύοντας το 69 % των συνολικών φυσικών καταστροφικών απωλειών. Το 2010, για παράδειγμα, η Γαλλία επλήγη ελάχιστα από τη χειμερινή καταιγίδα Xynthia, με 51 θύματα και ζημίες άνω του 1,5 δισ. ευρώ (ΕΟΧ, 2013). Η ενισχυμένη ικανότητα πρόβλεψης αιχμής απορρίψεων παραμένει το σημαντικότερο μη διαρθρωτικό μέτρο για την αντιπλημμυρική προστασία. Οι προθεσμίες προειδοποίησης πλημμύρας 3-10 ημερών παρέχουν τη δυνατότητα θέσπισης των αναγκαίων μέτρων πολιτικής προστασίας και έκτακτης ανάγκης, ελαχιστοποιώντας τις επιπτώσεις όσον αφορά τις ανθρώπινες ζωές και τις οικονομικές απώλειες. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ευαισθητοποίησης για τις Πλημμύρες (EFAS) υποστηρίζει προπαρασκευαστικά μέτρα πριν από μεγάλες πλημμύρες, ιδίως στις μεγάλες διακρατικές λεκάνες απορροής ποταμών και σε ολόκληρη την Ευρώπη γενικότερα. Οι ΠΟΕ έχουν αναπτυχθεί και δοκιμαστεί στο Κοινό Κέντρο Ερευνών σε στενή συνεργασία με τις εθνικές υδρολογικές και μετεωρολογικές υπηρεσίες, την ευρωπαϊκή πολιτική προστασία και άλλα ερευνητικά ιδρύματα.

Φωτιά

Ο κίνδυνος πυρκαγιάς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: κλιματική αλλαγή, βλάστηση, πρακτικές διαχείρισης των δασών και άλλοι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες. Σε ένα θερμότερο κλίμα, πιο έντονες καιρικές συνθήκες πυρκαγιάς και, κατά συνέπεια, επέκταση της επιρρεπούς στις πυρκαγιές περιοχής και μεγαλύτερες εποχές πυρκαγιάς προβάλλονται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο αντίκτυπος των πυρκαγιών είναι ιδιαίτερα έντονος στη νότια Ευρώπη (βλ. δείκτη «Δασικές πυρκαγιές» ΕΟΠ). Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις δασικές πυρκαγιές (EFFIS) υποστηρίζει τις υπηρεσίες που είναι αρμόδιες για την προστασία των δασών από πυρκαγιές στις χώρες της ΕΕ και παρέχει στις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επικαιροποιημένες και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις πυρκαγιές σε άγρια εδάφη. Το EFFIS τρέχει μονάδα που παράγει ημερήσιους χάρτες 1 έως 9 ημερών του προβλεπόμενου επιπέδου κινδύνου πυρκαγιάς χρησιμοποιώντας αριθμητικές προβλέψεις καιρού. Η μονάδα είναι ενεργή όλο το χρόνο, αν και ο πυρήνας της εποχής των δασικών πυρκαγιών είναι, στις περισσότερες χώρες, από την 1η^{Μαρτίου} έως τις 31^{Οκτωβρίου.}

Κίνδυνοι που σχετίζονται με την υγεία: διανυσματικά μεταδιδόμενα νοσήματα και αεροαλλεργογόνα

Η παγκοσμιοποίηση και η περιβαλλοντική αλλαγή, οι κοινωνικοί και δημογραφικοί καθοριστικοί παράγοντες και η ικανότητα του συστήματος υγείας αποτελούν σημαντικές κινητήριες δυνάμεις λοιμωδών νόσων, οι οποίες μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως πρόδρομες ουσίες επιδημιών. Έτσι, η παρακολούθηση των αλλαγών σε αυτούς τους οδηγούς μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη, ή ακόμη και στην πρόβλεψη, μιας έξαρσης μολυσματικών ασθενειών. Η κλιματική αλλαγή μπορεί να μετατοπίσει το γεωγραφικό φάσμα των ασθενειών που μεταδίδονται από φορείς στην Ευρώπη και, ως εκ τούτου, η έγκαιρη προειδοποίηση καθίσταται ακόμη πιο σημαντική (βλ. τον δείκτη «Διανυσματικά μεταδιδόμενες ασθένειες» του ΕΟΠ). Ένα πρωτότυπο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για διανυσματικές ασθένειες στην Ευρώπη προτείνεται για το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC): οι ανάντη περιβαλλοντικοί/κλιματικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες των ασθενειών μπορούν να αποτελέσουν το χρονικό περιθώριο για ταχεία αντίδραση στον τομέα της δημόσιας υγείας, προκειμένου να περιοριστεί το ανθρώπινο και οικονομικό κόστος που συνδέεται με την εμφάνιση και εξάπλωση ασθενειών που μεταδίδονται από φορείς στην ΕΕ.

Η αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή σημαίνει ότι τα φυτά και τα δέντρα ανθίζουν νωρίτερα και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, παρατείνοντας τον πόνο πολλών ανθρώπων με αλλεργίες στη γύρη. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αεροαλλεργογόνων (EAN) είναι μια δεξαμενή για τα δεδομένα γύρης και μυκητιακών σπορίων των ευρωπαϊκών υπηρεσιών πληροφόρησης για τη γύρη, των επιμέρους σημείων μέτρησης και των προμηθευτών δεδομένων εκτός Ευρώπης. Το δίκτυο καλύπτει 38 χώρες και περισσότερους από 600 χώρους μέτρησης. Η βάση δεδομένων EAN είναι το βασικό εργαλείο για τις προβλέψεις γύρης και, ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο για την υπηρεσία πληροφοριών για τη γύρη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών τα τελευταία χρόνια (συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών χαρτών φορτίου, του ημερολογίου γύρης για τους πάσχοντες από αλλεργία στη γύρη και των εξατομικευμένων πληροφοριών για τη γύρη) δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την ευρωπαϊκή βάση δεδομένων γύρης. Η υπηρεσία παρακολούθησης της ατμόσφαιρας του Copernicus (CAMS) δημιούργησε μια εταιρική σχέση με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αεροαλλεργογόνων (EAN) και διερευνά τεχνολογίες για την παροχή αυτόματων παρατηρήσεων γύρης σε σχεδόν πραγματικό χρόνο σε ολόκληρη την Ευρώπη.